- Дойду сүрүн докумуонун оҥорор Конституционнай хамыыһыйа састаабыгар мин 1990 сылаахха Арассыыйа норуодунай дьокутааттарын сийиэһигэр талыллан киирбитим. Төрүт сокуон 1993 сыллаахха ылыллыбыта. Докумуону бэлэмнээһин кэмигэр уонна куоластаан ылыныах иннинэ 1992 сыллаахха Федеративнай дуогабар ылыныллыбыта. Ол кэннэ 27 сыл ааста. Мин ол уустук кэмнэргэ ылыныллыбыт РФ Төрүт сокуонугар дойду сувереннай сайдыыта чуолкайдык бэлиэтэммититтэн киэн туттабын. Бүгүн ол концепция Төрүт сокуоҥҥа киирэр уларытыыларынан салгыы сайдар кэскиллээх.
- Михаил Ефимович, эн көрүүгэр РФ Төрүт сокуонугар киирэр ханнык уларытыылар ордук суолталаахтарый?
- Төрүт сокуоҥҥа киирбит сүрүн көннөрүүлэринэн 7-с ыстатыйаҕа этиллэр РФ социальнай судаарыстыба, норуотун харыстыыр аналлаах диэн өйдөбүл киэҥник быһаарыллыбыта уонна чопчуламмыта буолар. Ону таһынан судаарыстыба соругунан «на основе укрепления и повышения эффективности государственного управления, сделать страну процветающей Великой Державой» бэлиэтээбиттэр.
Биһиги дойдубут конституционнай тутулун устуоруйатыгар аан бастаан атын омук гражданстволаах дьон судаарыстыбаннай сулууспаҕа үлэлииллэригэр хааччахтааһын киирдэ. Ол эбэтэр атын дойду гражданстволаах киһи муниципалет баһылыгыттан саҕалаан дойду бэрэсидьиэнигэр диэри талыллыбат, РФ таһыгар баар бааннарга счет аһара, харчы уурара бобуллар. Ол курдук дойду социальнай бэлиитикэтин уопсастыба сайдыытыгар туһулаан чопчулааһын хас биирдии киһи олоҕор суолталаах буолуоҕа.
- Госдума, Федерация Сэбиэтин, Куттала суох буолуу сэбиэтин боломуочуйаларын таарыйар уларытыылар элбэхтэр. Түмүгэ хайдах буолуоҕай?
Судаарыстыба бигэ туруктааҕа, сайдара былаас бары салааларын эппиэтинэстэрэ үрдээһиниттэн тутулуктаах. Мин дойду таһымыгар, бэйэм өрөспүүбүлүкэбэр былаас араас салааларыгар үлэлиир дьылҕаламмытым. Онно миэхэ ким көдьүүстээхтик үлэлиирэ, ким кэтээччи, демократ оруолун толороро көстөрө. Биһиги бары биир оҥочоҕо олорон устабыт. Онон эппиэтинэһи барыларыгар сүктэрэр наада. Ол иһин парламент, сенатордар уонна дьокутааттар оруоллара үрдүөхтээх.
- РФ Төрүт сокуонугар киирэр уларытыыларыгар РФ Бэрэсидьиэнин үлэтин таарыйар уларытыылар туһунан дьон ырытар. Ордук Дойду Бэрэсидьиэнин дуоhунаhыгар биир киhи икки болдьохтон ордук талыллыбатын хааччахтааhыны Төрүт сокуоҥҥа бигэргэтиини ырыталлар. Ону сэргэ дьон билиҥҥи дойду баһылыга 2024 сылга буолар быыбарга бэйэтин кандидатуратын туруоруоҕа диэн долгуйар. Туох дии саныыгыный?
- 30 сыл буолла биһиги судаарыстыба Баһылыгын быыбарыгар кыттыбыппыт. Хас быыбар аайы билиҥҥи Бэрэсидьиэн атын кандидаттары ырааҕынан быраҕан хоторун көрөрбүт. Арассыыйаҕа Бэрэсидьиэн олорор болдьоҕо буолбакка, судаарыстыба баһылыга толорор үлэтэ суолталаах, чуолаан дойду сувереннай сайдыытыгар норуоту быраабынан хааччыйыы, судаарыстыбаҕа куттал суох буолуута, норуоттар икки ардыларыгар ил-эйэ олохтоноро.
- Бүгүн Төрүт сокуоҥҥа киллэрэр көннөрүүлэргэ эн Өрөспүүбүлүкэ Бэрэсидьиэнэ буола олорон, Саха сиригэр киллэрбит хайысхаларыҥ баалларын көрөбүт. Ол – оҕо аймах көмүскэллээх буолара, дьиэ кэргэн суолтатын үрдэтии, төрүт тыллары сайыннарыы уонна да атын. Манна туох санаалаххыный?
- 90-с сылларга өрөспүүбүлүкэҕэ оҥорбут үлэбит – ол биһиги устуоруйабыт, дастайаанньабыт, ситиһиибит. Үгүс оччолорго киллэрбит үлэбит билигин дойду национальнай бырайыагынан буоллулар. Оччолорго биһиги сайдыы сөптөөх суолун тэлбиппит, ол иһин бэйэм норуоппар ис сүрэхпиттэн махтанабын.
Дьоллоох буолуу формулатын туһунан толкуйга түспүтүм уонна маннык түмүккэ кэлбитим: дьоллоох буолуу – бу сөбүлүүр үлэҥ, тапталлаах дьиэ кэргэниҥ уонна дьоҥҥо туһалаах буоларыҥ. Бүгүн олохпут дьиҥ суолтата олохтонор. Биһиги кимнээхпитий? Арассыыйа уонна Саха сирэ үйэ саас тухары бэйэ-бэйэлэриттэн тутулуктаахтар.
От ыйын 1 күнүгэр хас биирдии киһи Арассыыйа сайдарын, уопсай төрүт сокуоммут – РФ Төрүт сокуонун туһугар куоластыаҕа диэн эрэнэбин!
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
