Уопсастыба

2023 сыл түмүктэнээри турдаҕына, ахсынньы 28 күнүгэр, «Саха Ѳрѳспүүбүлүкэтигэр Оҕо сылын ыытар туhунан» СѲ Баhылыгын 164 №-дээх ыйааҕа тахсыбыта. Онон быйылгы сылбыт федеральнай уонна ѳрѳспүүбүлүкэтээҕи таhымҥа дьиэ кэргэҥҥэ ананна. Маннык быhаарыы оҕолоох дьиэ кэргэттэри ѳйүүр, «Демография» национальнай бырайыак соруктарын толорор сыаллаах ылыллар.

СѲ Баhылыга Айсен Николаев бэйэтин Саҥа дьыллааҕы эҕэрдэтигэр: «2024 сылы Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин Дьиэ кэргэн сылынан биллэрдэ. Оттон биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр кэлэр сыл Оҕо саас сылынан буолуоҕа. Хас биирдии оҕо дьоллоох оҕо сааһы, тапталы, сылаас сыһыаны билиэхтээх, тус дьоҕурун арыйарыгар толору усулуобуйалаах буолуохтаах. Оҕолорбутун аҕа көлүөнэттэн бэриллибит дьоһун суолталаахха барытыгар – үрдүк өйгѳ-санааҕа, Ийэ дойдуга бэриниилээх буолууга уһуйдахпытына, инникибит сырдык, ыраас буоларыгар бигэ эрэллээх буолуохпут», — диэн эппитэ. Бу иннинэ СѲ Судаарыстыбаннай Мунньаҕар (Ил Түмэҥҥэ) туhаайыытыгар ааспыт сыл ахсынньы 22 күнүгэр Айсен Сергеевич: «Хас биирдии оҕо бэйэтин талаанын, дьоҕурун арыйарга бары кыаҕы ылан, сайдар бырааптаах» - диэн бэлиэтээбитэ.

Биhиги ѳрѳспүүбүлүкэбитигэр Оҕо сыла биллэриллибитэ тѳрүѳттээх. Билиҥҥи туругунан, Саха Сирэ Уhук Илин эрэгийиэннэрин ортолоругар төрөөһүнүн көрдөрүүтүнэн — инники күѳҥҥэ эрэллээхтик таҕыста, оттон дойдуга — сэттис миэстэлээх. 

Тохсунньу ыйга Саха Сирин Баhылыгын ыйааҕынан Бырабыыталыстыба таhымыгар тэрийэр кэмитиэт тэриллиэхтээх уонна Оҕо сылын ыытарга тэрээhиннэр былааннара бигэргэтиллиэхтээх.

Болҕомто киинигэр – үүнэр кѳлүѳнэ

Оҕо сылыгар Саха Сиригэр бары эйгэҕэ үүнэр кѳлүѳнэҕэ ураты болҕомто ууруллуоҕа. Быйыл Үүнэр кѳлүѳнэҕэ анаммыт кѳҕүлээhиннэртэн, тэрээhиннэртэн сорҕотун ааттаатахха манныктар бааллар.

Ол курдук, биhиги оҕолорбут ахсааннарыттан Бүтүн Арассыыйатаҕы оскуола үѳрэнэччилэрин олимпиадаларын кыайыылаахтара уонна призердара 100 тыh. солкуобайтан 500 тыh. солк. диэри сыаналаах бириистэри тутуохтара.

Элбэх оҕолоох ыалга иитиллэр улахан кылаастар үѳрэнээччилэрэ орто профессиональнай үѳрэх тэрилтэлэригэр үѳрэниилэрин тѳлѳбүрүн толуйарга 50. Тыh. солк. суумалаах сертификаттары ылыахтара.

2024 сыл бэс ыйын 1 күнүттэн «Мин бастакы хамнаhым» диэн улаатан эрэ оҕолор үлэҕэ кѳҕүлээhиннэрин ѳйүүр бырагыраама үлэлиэҕэ. Бу социальнай хантараак кѳрүҥүн быhыытынан киириэҕэ.

Ону таhынан, култуураҕа уонна спортка эмиэ үчүгэй уларыйыылар буолуохтара. 7-тэн 13 диэри саастаах оскуола оҕолоругар «Пушкин каартатын» аналога — «Саха Сирин эдэр олохтооҕун каартата» бэриллиэҕэ. Онон кинилэр мусуойга, тыйаатырга сылдьар уонна

спортивнай сиэксийэлэргэ дьарыктанар кыахтаныахтара.

Биллэн турар, 2024 сылга ыччакка бэлиэ түгэнинэн Дьокуускайга ыытыллар «Азия оҕолоро» сайыҥҥы VIII спортивнай Оонньуулар буолуохтара.

Быйыл Дьокуускайга ѳрѳспүүбүлүкэ үѳрэнээччилэрин билиилэрин хаачыстыбатын үрдэтэр сыалтан дистанционнай технологиялары туhанар үѳрэх Киинэ уонна «Полярная звезда» сылы эргиччи үлэлиир оҕо Киинэ аhыллыахтара. Мииринэй куоракка Оҕо дыбарыаhа баар буолуоҕа.

Ону кытта Саха Сирин устун 20-ччэ экскурсионнай уонна туристическай маршруттар тэриллиэхтэрэ. «Саха» НКИХ оҕо телевизионнай ханаалын үлэлэтиэҕэ.

Оҕолоох ыаллар улахан ѳйѳбүлү ылыахтара

Дойдуга биллэриллибит Дьиэ кэргэн сылыгар уонна ону ситэрэн биэрэр Саха Ѳрѳспүүбүлүкэтигэр биллэриллибит Оҕо сылыгар дьиэ кэргэн статуhа ѳрѳ тутуллуоҕа, оҕолоох ыалларга элбэх ѳрүттээх кѳмѳ оҥоhуллуоҕа.

Саха Сиригэр 2024 сыл тохсунньу 1 күнүттэн оҕолоох ыаллары өйүүр эрэгийиэннээҕи социальнай төлөбүрдэр кээмэйдэрэ үрдэтилиннилэр. СӨ үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтэ иһитиннэрбитинэн, кэккэ төлөбүрдэр кээмэйдэрэ үрдээтэ.

Бастатан туран, «Сүүс сыл оҕолоро» тус сыаллаах хапытаал – 110 775 солкуобайга, оттон «Дьиэ кэргэн» өрөспүүбүлүкэтээҕи ийэ хапытаала (үһүс уонна онтон кэлин оҕо төрөөhүнүгэр) — 300 000 солкуобайга диэри үрдээтилэр. Манна даҕатан эттэххэ, СѲ Баhылыга Айсен Николаев СѲ Бырабыыталыстыбатыгар «Дьиэ кэргэн» ѳрѳспүүбүлүкэтээҕи ийэ хапытаалын 2024 сыл тохсунньу 1 күнүттэн үhүс уонна онтон кэнники оҕо тѳрѳѳhүнүгэр икки тѳгүл улаатыннарарга сорудахтаабыта. Ол билигин олоххо киирдэ. 

 Билигин бастакы оҕо төрөөтөҕүнэ көрүллэр биир кээмэйдээх төлөбүр: I зонаҕа – 55 694 солкуобай, II зонаҕа – 46 650 солкуобай буолла.

Эдэр ыал 2023 сыл ахсынньы 31 күнүттэн хойута суох тѳрѳѳбүт бастакы оҕотугар 8605 солкуобай кѳрүллэр.

Ый аайы үһүс оҕоҕо (итиэннэ онтон кэлин тѳрѳѳбүт оҕоҕо) көрүллэр төлөбүр: I зонаҕа – 27 847 солкуобай, II зонаҕа – 23 325 солкуобай. Бу тѳлѳбүргэ 2023 сылга диэри тѳрѳѳбүт 3-гэр диэри саастаах оҕо хапсар.

Элбэх оҕолоох ыалга оскуолаҕа диэн сыл аайы көрүллэр төлөбүр – 4 302 солкуобай. Маннык тѳлѳбүр элбэх оҕолоох аҕыйах дохуоттаах дьиэ кэргэттэр оҕолоругар бэриллэр.

Санаттахха, кэнники биэс сылга ѳрѳспүүбүлүкэҕэ ийэлэр уонна оҕолор ѳйѳбүллэригэр үбүлээhин кээмэйэ 8,4 тѳгүл улааппыт. Ѳскѳтүн 2018 сыллаахха оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ социальнай ѳйѳбүл миэрэлэрин үбүлээhиҥҥэ 3,5 млрд солкуобай туттуллубут эбит буоллаҕына, билиҥҥитэ бу сыалга хайыы үйэ 29,3 млрд солкуобай кѳрүллүбүт.

«Сүүс сыл оҕолоро» тус сыаллаах хапытаал

СѲ Баhылыга Айсен Николаев ыйааҕынан ѳрѳспүүбүлүкэ 100 сылыгар тѳрүттэммит бу хапытаал ѳссѳ 5 сылга уhатылынна. Хапытаал 2022 сыл тохсунньу 1 күнүттэн 2027 сыл ахсынньы 31 күнүгэр диэри кэм иhигэр тѳрѳѳбүт эбэтэр иитиэххэ ылыллыбыт оҕолорго, кинилэр тѳрѳѳhүннэрин уочаратыттан уонна дьиэ кэргэн дохуотун таhымыттан тутулуга суох, бэриллэр.

2024 сылга «Сүүс сыл оҕолоро» тус сыаллаах хапытаал индексацияланан, 110 775 солкуобайга тэҥнэстэ.

«Сүүс сыл оҕолоро» тус сыаллаах хапытаал харчытын ылбыт дьиэ кэргэттэр баhыйар ѳттүлэрэ олорор усулуобуйаларын тупсарыыга уона тырааныспар сириэстибэтин атыылаhарга тутталлар. Ону таhынан, оҕоҕо бааҥҥа бэйэтин счетун аhыыга, кэтэх хаhаайыстыбаны сайыннарыыга, оҕо үѳрэҕэр, оҕоҕо үрдүк технологиялаах кѳмѳнү оҥорууга уонна дойдубут сиригэр-уотугар сынньалаҥҥа туhаммыттар. Ааспыт 2023 сылтан хапытаал сириэстибэлэрин туhаныы хайысхаларыгар олорор дьиэлэри гаастааhыҥҥа туттар кыах эбиллибит.

Кэрэхсэтэрэ диэн, Айсен Николаев сорудаҕынан, хапытаалы ылыы быдан чэпчэтилиннэ. Ол курдук, тус сыаллаах хапытаал оҕо тѳрѳѳбүтүн туhунан сибидиэтэлистибэҕэ олоҕуран, сайабылыанньа биэрээhинэ суох уонна социальнай кѳмүскэл органыгар сылдьааhына суох ананар. Тѳрѳппүттэр Арассыыйа гражданнара уонна Саха Сиригэр олорор сирдэринэн регистрацияламмыт буолуохтаахтар.

Универсальнай эбэтэр биир кэлим босуобуйа хайдах тѳлѳнүѳҕэй?

Биир кэлим босуобуйа дьиэ кэргэн наадыйыытын киритиэрйдэриттэн тѳрүттэнэн тѳлѳнѳр. Дьиэ кэргэн хас биирдии киhитигэр дохуоттара тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн намыhах буоллаҕына. Маннык босуобуйа бары оҕо тѳлѳбүрдэрин, хат дьахталлар уонна 1,5 диэри саастаах оҕону кѳрѳн олорор үлэлээбэт дьахталлар босуобуйаларын холбуур.

Универсальнай босуобуйа биир оҕоҕо тиийинэн олоруу алын кээмэйин 50%, 75% эбэтэр 100% тэҥнэhэр. Босуобуйа анааhыныгар дохуоттан ураты дьиэ кэргэн үбү-малын састааба, итиэннэ үлэлиир дьоҕурдаах чилиэннэрэ аахсыллар биричиинэтэ суох үлэтэ суох олорбуттарын кэмэ (нулевой дохуот быраабылата) учуоттаналлар. Ѳскѳтүн үлэлиир дьоҕурдаах чилиэннэртэн биирдэстэрэ сылга икки ыйтан ордук үлэлээбэтэх буоллаҕына, босуобуйа бэриллибэт.

Оттон 1,5 диэри саастаах кѳрѳн олорор үлэлээбэт дьахталлар тѳлѳбүрү эмиэ наадыйыы киритиэрийдэригэр олоҕуран ылаллар. Онуоха 2022 сыл бүтэhигэр босуобуйаны ыларга докумуоннарын биэрбиттэр сириэстибэлэри 2024 сыл бастакы аҥаарыгар ѳссѳ да ылар кыахтаахтар. Ол эрээри 2023 сыл тохсунньу 1 күнүн кэнниттэн тѳрѳѳбүт оҕолоох дьахталларга наадыйыы киритиэрийдэрэ хайыы үйэ учуоттаналлар.

Хаартыска аhаҕас источниктан ылылынна.