Уопсастыба

- Мария Николаевна, бастатан туран, үбүлүөйдээх сылгытынан эҕэрдэлиибит! Хаһыат хаһааҥҥыттан, хайдах төрүттэнэн, үлэтин саҕалаабытай?

-  «Ил Түмэн» хаһыат икки судаарыстыбаннай тылынан тахсар. 1999 сыллаахха төрүттэммитэ. Балаҕан ыйын 25 күнүгэр бастакы нүөмэрэ тахсыбыта, ол кэмтэн ыла 25 сыл ааста. Бу сыллар тухары саха парламена,  норуот дьокутааттара хайдах сокуон ылыналларын  уонна кинилэр үлэлэрин-хамнастарын, норуокка сокуоннар хайдах дьайалларын туһунан толору сырдатан кэллибит.

Үйэ чиэппэрэ кэмҥэ биһиги хаһыаппытын араас сүрүн эрэдээктэрдэр, биллэр-көстөр суруналыыстар салайбыттара – Константин Федоров, Виталий Алексеев, Айталина Оконешникова, Елена Иванова уонна Наталья Попова. Мин 2019 сыллаахха алтыс эрэдээктэринэн анаммытым. Быйыл бэһис сылбын салайабын. Биэс сыл устата уустук кэмнэр ааспыттара – пандемия, ону кытта ыраахтан дьиэҕэ олорон үлэлээһин. Ити да буоллар, үлэбитин-хамнаспытын сааһылааммыт, быйыл үбүлүөйбүтүн үчүгэй көрдөрүүлээх көрсөбүт. Устуоруйаттан быһа тардан кэпсиир буоллахха, 25 сыл этэргэ дьоҕус курдук. Биһиги хаһыаппытыгар, эппитим курдук, эдэр уонна биллэр суруналыыстар үлэлээн, билигин бэйэлэрэ салайааччы буолбут дьон элбэх. Олор истэригэр, холобур, Иван Иванович Гаврильев биһиги хаһыаппытыгар кэрэспэдьиэнинэн кэлбитэ, билигин «Кыым» хаһыаты салайар. Итинник холобурдар бааллар.

— Дьэ, кырдьык, талааннаах дьону арыйбыт хаһыат эбит. Хаһыат иһинээҕитин киирэн көрдөххө, хас балаһалааҕый уонна ханнык тиэмэлэри сырдатарый?

- Эппитим курдук, хаһыат икки тылынан тахсар: 16 балаһанан нэдиэлэҕэ биирдэ нууччалыы уонна сахалыы тылынан, ону таһынан Сахапарламент саайт үлэлиир. Социальнай ситимнэринэн – Телеграмҥа, ВКонтакте – ааҕааччыларбыт эмиэ биһиги страницаларбытын киирэн көрүөхтэрин сөп.

Хаһыаппыт үлэтэ бүтэһик сылларга күүскэ сөргүтүлүннэ диэхпин баҕарабын. Билэргит курдук, былырыын Анатолий Семенов миниистирдээн олордоҕуна, «Саха» НКИХ,  ону кытта судаарыстыбаннай хаһыаттар үлэһиттэрэ улахан акселерационнай куурустары ааспыппыт.

Икки ый устата үөрэнэн, билиҥҥи кэм ирдэбилигэр эппиэттэһэр СМИ-лары оҥорон таһаарарга үөрэммиппит. Москубаттан, араас куораттартан элбэх экспердэр, модератордар кэлэн уопуттарын кэпсээбиттэрэ. Ол түмүгэр, толору этиэхпин сөп – биһиги Сахабыт Сирин хаһыаттара, сурунааллара, көрдөрөр-иһитиннэрэр сириэстибэлэрэ атын эрэгийиэннэртэн лаппа чорбойоллор. Араас тэрээһиннэргэ биир идэлээхтэрбитин кытта билсэ олоробут. Холобур, санаа атастаһыытыгар саха суруналыыстара үрдүк таһымнаахтарын көрдөрөллөр.

«Ил Түмэн» хаһыат парламент үлэтин эрэ буолбакка, былаас үлэтин-хамнаһын  эмиэ сырдатар. Холобур, бырабыыталыстыба уонна парламент ыкса таһаарыылаахтык үлэлииллэр. Итини норуот дьокутаатынан үлэлээбит буоламмын бэйэм үчүгэйдик билэбин. Бүгүн, түгэнинэн туһанан, СӨ Ил Дархана Айсен Николаевы төрөөбүт күҥҥүнэн эҕэрдэлиибин! Бары үчүгэйи, дьолу-соргуну баҕарабын! Өрөспүүбүлүкэтин туһугар хайдах курдук улахан, элбэх далааһыннаах, киэҥ үлэни оҥоро сылдьарын өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо бары билэллэр уонна өйүүллэр диэн бүк эрэнэбин.

— Билиҥҥи туругунан хаһыакка хас кэрэспэдьиэн үлэлиирий? Эдэр суруйааччылары кытта үлэ хайдах ыытылларый?

— Бүгүҥҥү туругунан, барыта 20 үлэһиттээхпит. Урукку кэмҥэ элбии сылдьыбыттар курдук да буоллар, билигин дьоҕус кэлэктииппит икки СМИ-ны уонна биир саайты тигинэччи үлэлэтэр. Урут биир суруналыыс хаһыакка суруйар  эбэтэр саайка үлэлиир буоллаҕына, биһиги суруналыыстарбыт «универсаллар». Бэйэ-бэйэни солбуйсан, үлэни үллэстэн, уустук боппуруостары быһаарсан, кэлэн-баран, сүүрэн-көтөн үлэлииллэр. Суруналыыс үлэтэ оннук буолаҕа дии.  Ити курдук, аҕыйах суруналыыстарбыт үлэлэрин сырдатыахпын баҕарабын. Хаһыакка шеф-эрэдээктэринэн өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр, уопуттаах Галина Бочкарева үлэлиир. Кини өр сылларга Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун Саха Сиринээҕи салаатын салайан кэлбитэ. Оттон Василий Прокопьев саха тылынан таһаарыыны иилээн-саҕалаан таһаарар уонна уопуттаах, бэйэтэ туспа көрүүлээх суруналыыс Мария Павлова нуучча тылынан тахсар хаһыаппытын салайар. Билигин көрдөрүүбүт куһаҕана суох. 2023 сыл түмүктэрин таһаарбыппыт уонна ол куһаҕана суох а.

— Хаһыат тираһа хайдаҕый?

— Саамай уустук боппуруоһу биэрдиҥ. Хаһыат тираһын боппуруоһа – уустук. Хомойуох иһин, билигин дьон хаһыаты суруппат буолла. Билэргит курдук, буочта үлэтигэр кэккэ итэҕэстэр бааллар диэн бэлиэтиэхпитин наада. Сурутааччылартан элбэх үҥсүү киирэр. «Ил Түмэн» хаһыакка эрэ буолбакка, атын хаһыаттар эмиэ итинник балаһыанньаҕа олороллор. Холобур, ааҕааччы суруппут хаһыата нэдиэлэнэн, сорох кэмҥэ ыйынан тиийбэт. Ол курдук, билиҥҥи уустук кэмҥэ  ааҕааччы ахсаана күн-түүн аҕыйыыр.

Итини таһынан, өссө биир үлэбит хайысхатын сырдатар буоллахха, билэргит курдук, билигин Ил Түмэни Алексей Еремеев салайан олорор. Кини салалтатынан парламеҥҥа олус элбэх социальнай суолталаах сокуоннар ылыллан эрэллэр. Элбэх оҕолоох, ону кытта анал байыаннай дьайыы кыттыылаахтарын дьиэ кэргэттэригэр үлэ-хамнас, эмп-том өттүнэн араас өйөбүллэр, социальнай мэктиэлэр оҥоһуллаллар – ити барыта социальнай хайысхалаах улахан үлэ ыытыллар. Ол иһин, түгэнинэн туһанан, Алексей Еремеевка таһаарыылаах үлэтин иһин махталбын тиэрдэбин!

— Мария Николаевна, «Ил Түмэн» хаһыат үлэтин-хамнаһын билиһиннэрбиккэр махтал буолуохтун. Үбүлүөйдээх сыл кэккэ ситиһиилэрдээх буоллун диэн баҕа санаабытын тиэрдэбит.

Ыспыраапка

Устуоруйа кэрчиктэрэ

Хаһыат тэриллиитин туһунан кэпсэтии 1997 с. саҕаланар. Бу кэмҥэ иккис ыҥырыылаах Ил Түмэн  дьокутааттара талыллыбыттара. Кинилэр парламент хаһыатын таһаарарга бастакынан турууласпыттара. Ол эрэн, биир санааҕа кэлбэккэ, хас да сыл ааһан баран эрэ, 1999 сыллаахха эрэ парламент хаһыата тэриллиитин туһунан быһаарыы ылыллыбыта. Хаһыат бастакы эрэдээктэрэ Константин Федоров иккис ыҥырыылаах дьокутааттар ортолоругар хаһыат сүрүн төрүттээччитинэн, дьокуттааттар куорпустарын биир санааҕа киллэрбит киһинэн Филипп Гаврильевич Охлопковы ааттыыр. Ити сылларга хаһыаты таһынан, «Ил Түмэн» бэчээт дьиэтигэр  юридическай хайысхалаах брошюралар, саха парламентаризмын сырдатар сурунааллар, кинигэлэр бэччээттэнэн тахсар буолбуттара.

Араас эдэр уонна уопуттаах суруналыыстар үлэлээн ааспыттара. Кинилэр ортолоругар Прокопий Иванову, Туйаара Федорованы, Елена Баишеваны, Аркадий Лебедевы, Ирина Романованы, Елена Воробьеваны ааттаталыахха сөп.

Төһө да араас элбэх сонуну киэҥник тарҕатар иһитиннэрэр-көрдөрөр сириэстибэлэр баалларын үрдүнэн,  «Ил Түмэн» хаһыат ураты. Тоҕо диэтэххэ, кини соҕотох, ханнык да эрэгийиэҥҥэ парламент бэйэтэ хаһыата суох.