Уопсастыба

Бааһынай хаһаайыстыба баһылыга Афанасий Борисов уруккуттан туруорсан кэлбит кыһалҕаларын эттэ: сиэмэ бурдугу атыылаһыы ороскуотун толуйууну, курааннаабыт бааһыналары сүөһү аһылыгын ылыы иэнигэр эрдэттэн көһөртөрүүнү, уматык атыылаһыыга көмөнү уонна да атын туруорсууларын. Афанасий Афанасьевич нэһилиэктэр салалталарын, биирдиилээн хаһаайыстыбалары кытта хардарыта барыстаахтык үлэлэһии бэрээдэгин тутуһан кэлбит хаһаайыстыбанньык. Нэһилиэктэр быраҕыллыбыт бааһыналарын, ходуһаларын туһаҕа таһаарыыга улахан көмөлөөх хаһаайыстыба. Ол үгэһин кэспэт. Андрей Находкин тыа хаһаайыстыбатын өйөөһүн саҥа мэхэниисимнэрин торумнааһын бара турарын кэпсээтэ. Арассыыйа бүддьүөтүгэр тыа хаһаайыстыбатыгар тыырыллар үп улаханнык үрдээн турар. Ол гынан баран, өрөспүүбүлүкэҕэ тыа хаһаайыстыбатын үбүлээһин былырыын-быйыл эриэннэрдээх буолбут. Ол курдук, хапытаалынай тутууга, сылгы базаларын тутууга, сайылыктааһыҥҥа үонна кэккэ хайысхаларга үбүлээһин тохтотуллан турар. Сүөһү иитэр хаһаайыстыбалар болҕомтолорун үүт харчыта үрдэтиллэрэ былааннанара тардар. Үүтү астыыр-үөллүүр тэрилтэ төлүүр харчытыныын 60 солкуобайга тахсыахтаах диэн буолар. Ыанар ынахха 35-тии тыһынча солкуобай көрүллэрэ эмиэ былааннанар. Ол гынан, ити олоххо киллэриллиитэ эһиилгиттэн саҕаланыах курдук. Үп министиэристибэтин кытары салгыы үлэлэһии барар.

Майатааҕы үүт кэмбинээтэ диэн ааттаах, норуот үөрэммитинэн “Манчаарынан” ааттыыр кэпэрэтиибин бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлинэн соторутааҕыта талыллыбыт Валентин Федоров тэрилтэтин балаһыанньатын билиһиннэрдэ. Үүт туттарааччыларыгар улахан иэстээхтэр. Бастатан туран, үүт субсидиятын ааҕан туран. Ону сабарга сорох тиэхиньикэлэрин атыыга таһаарар былааннаахтар. Ол иһигэр, туһаныллыбакка сылдьар, тетрабакыаттаах үрүҥ аһы оҥорор тэриллэрин эмиэ. Аллараа Бэстээххэ баар тутууларын территориятын кытта эмиэ атыылыахтарын сөп. Собуот чугаһынааҕы ыаллартан сыт боппуруоһугар үҥсүү киирэн суут буолбут. Дьиҥинэн, эриллибит үүтү барытын астаан, иэдьэгэй, суорат эҥин курдук үрүҥ астары оҥорон иһэллэр. Тэриллэрин, иһиттэрин сууйбут уулара тоҕуллар эбит. Ону ханна да гынар кыахтара суоҕун быһыытынан. Кэлэктиип эдэр. Хамнаска кыра иэстээхтэр. Павловскайга баар үүт собуотун үлэлэтэр “Павловскайдааҕы үүт собуота” кэпэрэтииби кытта дуогабардарын болдьоҕо ахсынньыга бүтэр. Ити боппуруоһун эмиэ быһаарыахтарын наада. Майатааҕы собуот эркинэ улахан өрөмүөнү эрэйэр.

В.П.Ларионов аатынан улуус саамай улахан оскуолатын, Мэҥэ Хаҥалас оройуонун элбэх биллэр дьоно үөрэммит кыһаларын дириэктэрэ Светлана Игнатьева пандемияттан сэрэхтээх буолуу бары ирдэбиллэрин тутуһан үлэлии сылдьалларын кэпсээтэ. Кылааска 15-тии үөрэнээччини симиэнэлэринэн үөрэтэллэр. Майа дьаһалтата, Арктикатааҕы судаарыстыбаннай агротехнологческай институт уонна оскуола салалтата “биовегетарий” диэн бырайыагы торумнаабыттар. Ол аата, үрдүкү технологиялары, электроннай тиэхиньикэни туһанан үүнээйилэри үүннэрии былаана. Лаборатория быһыытынан. Далааһыннаахха кыахтара тиийбэт. Наука чааһыгар, оскуола үөрэнээччилэрин, учууталларын “Ларионовецтар” түмсүүлэрэ өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллэр. Арассыыйа таһымыгар наука күрэстэригэр оҕолор ситиһиилээхтик кыттан кэлээччилэр. Академик Ларионов аатын сүгэр үөрэх кыһата цифровой үөрэхтээһиҥҥэ улууска биир тирэх оскуоланан буолар. Агрооскуола быһыытынан салгыы сайдарыгар олуктар бааллар. Сэлиэнньэ дьаһалтата Майаҕа түөрт уһаайба иэннээх сири тыыран биэрбит. Майа киинигэр эмиэ, оскуола таһыгар, улахан уһаайба иэннээх сири ылан олороллор. Онно түөрт кыбартыыра иэннээх дьиэ тутуллан турар. Эбии үөрэхтээһин киинэ. Ол территорияҕа дьиэҕэ сыһыары 70 кв. миэтэрэ иэннээх металлы тымныылыы эллээһин сыаҕын дириэктэр туттарар былааннаах.

Улуустааҕы ветеринария управлениетын начаалынньыга Саргылаана Тополина лаборатория дьиэтэ эргэрэн турарыгар дьокутаат болҕомтотун туһаайда. 2008 сыллаахха хапытаалынай өрөмүөн ыытыллыбыт. Аллараа Бэстээххэ улахан лабораторияны тутуу былаана баара, билигин тохтоон турар. Саргылаана Власьевна саҥа лаборатория тутуллар да түгэнигэр, улуус география да өртүнэн төрүт киинигэр Майаҕа тутуллара ордук диир. Үөһээттэн үбүлэниилэрэ аччатыллан иһэрэ дьиксиннэрэр. Эһиилгиттэн хамнастарын эрэ көрөр туруктаахтар. Оттон, аҥардас хомунаалынай хаһаайыстыба өҥөлөрүгэр сылга 3 мөлүйүөн 300 тыһыынчаттан тахса барар. Улууска 33 эбийиэктээхтэриттэн 28-һа ветучаастактар. Ол иһин, төлөбүрүн кыайбакка, нэһилиэктэргэ баар эбийиэктэрин оттуллууттан араартарарга күһэллэллэр. Хамнастара, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр олорор атын тэрилтэлэрдиин тэҥнээтэххэ, кыра. Лаборатория сэбиэдиэссэйэ 31, бэтэринээр-быраас 27, бэтэринээр-биэлсэр 26 тыһыынча хамнастаахтар. Эдэр исписэлиистэр  кыра хамнаска уһуннук үлэлээбэттэр, барыталаан иһэллэр. Бүддьүөтү таһынан дохуоттара сибээскэ, уматыкка, аҕыныахха, саппаас чаастарга, булгуччулаах отчуоттар былааҥкаларыгар барар. Нэһилиэнньэ төлөһүүтэ эмиэ бытаан. Билигин 110 киһилээх кэлэктиипкэ 102-тэ исписэлиистэр. Биэс быраас, 7 биэлсэр ыстаакка итэҕэс. Управление хаһаайыстыбатын салайааччы, дьиэни-уоту хомуйааччы дуогабарынан үлэлииллэр. Кэлэктиип орто сааһа 41 саас.

Майаҕа саамай элбэх сүөһүлээх, бааһынай хаһаайыстыба буолбатах, ыал ийэтэ Ирина Шарина 20-тэн тахса сүөһүлээхтэриттэн биэһэ ыанарын, үһэ кытараабытын эттэ. Оттуур сирдэрэ ыраах, Бөкө Кэрэһиннээҕэр оттууллар. Тиэйтэриитэ, былырыын 4 тыһыынча буоллаҕына, быйыл 6 тыһыынча диэбиттэр. Онно эбии уматык сыанатын аҥаарын көрдүүллэр. Ити чааһыгар сүөһүлээх-астаах биирдиилээн ыалларга көмө наада диир хаһаайка.

Биллиилээх уопсастыбанньык Зиновий Игнатьев Майаттан Төҥүлүгэ тиэрдэр суолу Майа кэрчигэр аспааллааһыны туруоруста. Сайынын ити эргин ыаллар суол буорунан көмүллэллэр. Былырыын прибордарынан мээрэйдээн, быыл үрдүкү нуормата  биэс төгүл куоһарылларын быһаарбыттар. Итини тэҥэ, суол аннынан уу ааһар турбаларын ууруу наада. Уу кэлэр, көтөҕүллэр сезонугар ыаллар уһаайбаларын ылар. Биир ыал дьиэтэ сиҥнибит. Сир анныттан хачайданар ууну иһэргэ анаан ыраастыыр систиэмэ тутуллара эмиэ эрэйиллэр.

Майатааҕы Р.Г.Васильев аатынан кыраайы үөрэтии мусуойун исписэлииһэ, “Набережнай” түөлбэ олохтооҕо Нина Никанорова Майа чэрчитигэр, түөлбэ таһынан сүөһү уулууругар уу мунньуутун туруорса кэлбит. Итини сэргэ, Нина Иннокентьевна бойобуой дьайыылар бэтэрээннэрэ уолугар туһааннаах статус бэриллэрин туруорсубута хаһыс да сыла. Билигин сирдээҕи олоххо суох буойун үс оҕотугар чэпчэтиилэр наада буолуо этилэр диэн.

“Чолбон” хааччахтаммыт эппиэтинэстээх уопсастыба дириэктэрэ Владимир Черкашин тэрилтэтин кыһалҕаларын үллэһиннэ. Салайар хампаанньаларга өрөспүүбүлүкэттэн туох да көмө суох, аҥардас ирдэбиллэр эрэ бааллар диэн кырдьаҕас коммунальщик абарар. Бииртэн биир салайар хампаанньалар иилиир-саҕалыыр сокуоннары айа тураллар диэн кыһыйарын эттэ. “Экологические системы Якутии” диэн хампаанньа эрэгийиэннээҕи оператор быһыытынан тэриллэн баран, бэйэтэ үлэ ыытара көстүбэт. Ол тэрилтэ аатыттан, холобур, Майаҕа, “Чолбон” уонна “Протек” ХЭУо-лар бөҕү-саҕы, олоххо тахсар тобохтору ыраастааһын үлэлэрин бэйэлэрэ ыыта сылдьаллар. Нэһилиэнньэттэн “Экосистемы” төлөбүрэ хомулла турар. Элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ олорооччулар ДьУоКХ квитанциятыгар киирэ сылдьарынан ону билэллэр. Владимир Коммунарович: “Салайар хампаанньалары үбүлээһини бүддьүөккэ киллэриэххэ эбэтэр, саатар, дотация көрүлүннүн, – диэн дьокутаакка тириэртэ. – Биһиги улууспут патриоттара эрэ буоламмыт, бу үлэлии сылдьабыт. Биһиги тохтоотохпутуна, үлэлиир киһи, тэрилтэ көстөрө саарбах. Ким да бу үлэни бэйэтигэр ылыныа суоҕа”. Владимир Черкашин, итини тэҥэ, Майа сэлиэнньэтигэр скважина уутун ыраастыыр систиэмэ наадатын эмиэ туруоруста. Туһаныллыбыт быраҕыллар ууну ыраастыыр систиэмэтэ кэҥээн иһэр Майаҕа эмиэ кэм ирдэбилэ буолбутун ыйда. Итиннэ урут архитектор Аполлон Ларионов бырайыага баар эбит. Сэлиэнньэ кэскилин өйдөөн, Майаҕа үөрэх тэрилтэтэ арыллара наадатын эмиэ эттэ. Баҕар, доруобуйа харыстабылын хайысхатынан даҕаны. Билигин Майаҕа баар улуустааҕы киин балыыһа анал тэрилинэн-тээбирининэн, тиэхиньикэнэн, таһымнаах исписэлиистэринэн хаачыллыытынан өрөспүүбүлүкэ таһымыгар сылдьар. Андрей Находкин биир дойдулаахтарын туруорсууларын болҕомтоҕо ылан, инникитин да, биирдэ эттибит диэн баран уоскуйан сылдьыбакка, кинилиин үлэлэһэ сылдьалларыгар ыҥырда. Туох кыалларынан этиллибит кыһалҕалары быһаарсарга бэлэмин иһитиннэрдэ.

Аркадий ИННОКЕНТЬЕВ, Майа.