Уопсастыба

Хас биирдии киһи гражданин быһыытынан орто дойдуга кэлэр, барар айанын суола, эр-ойох аатын сүгүү, саҥа киһи күн сиригэр үктэнэрэ, аат-суол уларытыыта, оҕо иитэ ылыы, оҕо аҕатын бигэргэтии, кэргэнниилэр арахсыылара -- барыта ЗАГС диэн ааттанар гражданскай турук аахталарын сүрүннүүр судаарыстыбаннай уорган иһинэн ааһар. Оччоҕо эрэ киһи олоҕор буолбут уларыйыы быраап нуорматыгар сөп түбэһэн, дьиҥнээҕинэн ааҕыллар кыахтанар.

Сэһэргэһээччим Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын иһинэн Гражданскай турук аахталарын сүрүннүүр управление салайааччыта, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Тамара Николаевна Кривошапкина: «Идэтин толору баһылаабыт дьоһуннаах исписэлиис, ону тэҥэ саҥа ыал олоҕун арыйар үөрүүлээх тэрээһинин сүрүннүүр, дьиэ кэргэн бигэ туруктаах буоларыгар күннэтэ кыһаллан үлэлиир баҕалаах дьон биһиги кэккэбитигэр элбэҕэ суохтар», –  диэн бэлиэтиир.

Кырдьык, дьыала-куолу боппуруостарыгар кырааматынай, тулуйан олорон, оттомноохтук суруйар-бичийэр буолар, нэһилиэнньэни кытта чугастык алтыһар, киһи олоҕор буолан ааһар суолталаах уларыйыылары бигэргэтэр, ол нөҥүө дьон олоҕун араас түгэннэрин кытта билсэр көннөрү үлэ эрэ буолбатах.

ЗАГС уорганын үлэһиттэрин идэтийбит бырааһынньыктарын көрсө, кинилэр күннээҕи түбүктээх уонна сыралаах, ол эрээри үтүө түгэн арыаллаах үлэлэригэр махтанарбытын ааһан, дьаҥ турбут кэлиҥҥи икки сылыгар ЗАГС салаалара нэһилиэнньэни кытта сирэй көрсөн үлэлиири тохтоппотох дьоруойдуу быһыыларын эмиэ бэлиэтиирбит тоҕоостоох.

Ол туһунан сиһилии уонна, уопсайынан, управление үлэтин, ситиһиилэрин, сыл түмүктэрин туһунан Тамара Николаевнаҕа ыйытыылары биэрэн сэһэргэһиэххэйиҥ.

Сылы туйгуннук түмүктүүбүт

– Уустук уонна сылаалаах икки сыл ааста диигин. Туох-ханнык үлэни ыыттыгыт, сүрүн түмүктэргит?

– Бастатан туран, Арассыыйа үрдүнэн ЗАГС уорганнара кумааҕыга толоруллубут бары аахталары биир кэлим судаарыстыбаннай реестргэ, сыыппараҕа көһөрөн киллэрдибит. Биһиги 1926 сылтан саҕалаан, 3 мөл. тахса докумуону конвертациялаатыбыт. Иккиһинэн, бэлиэтээбитиҥ курдук, биһиги үлэбит тэйиччиттэн олорон кыайан оҥоһуллубат, онон ханнык да эрэсиим киирдин, күннэтэ үлэбитигэр кэлэн, нэһилиэнньэни кытта алтыһыыбытын быспатахпыт. Онтон чопчу быйылгы 2021 с. туһунан кэпсээтэххэ, 11 ый түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 34 582 гражданскай турук аахтата толорулунна. Ити көрдөрүү былырыыҥҥы сыллааҕар 3 551 аахтанан элбэх. Онтон юридическай суолталаах дьайыыларбытын барытын аахтахха, 9 ый түмүгүнэн 80 785 докумуон толорулунна. Биһиги управлениебыт ситэриилээх былаас тутулугар баарынан, гражданскай турук аахталарын толорорго дойду кииниттэн бэриллибит судаарыстыбаннай боломуочуйаны сүрүннүүбүт. Онон үлэбит көрдөрүүтүн уонна көдьүүһүн Арассыыйа Бэдэрээссийэтин юстицияҕа министиэристибэтэ сыаналыыр. Маныаха бу сылга бэриллибит нуорманы куоһардан, «туйгун» көрдөрүүлээх олоробут диэххэ сөп.

 Сыыппара үлэни тэтимирдэр

–Сыыппараҕа көһүү балысханнык ыытыллар. Онуоха биир кэлим реестргэ киирии туох суолталааҕый?

– Бэдэрээлинэй нолуок сулууспата судаарыстыбаннай реестр бырагырааматын оҥорбута. Инньэ гынан, хас биирдии ЗАГС үлэһитэ ити бырагыраамаҕа киирэн, гражданскай турук аахталарынан араас дьайыылары оҥоруон сөп. Онон гражданин ханнык баҕарар сиртэн ЗАГС салаатыттан судаарыстыбаннай өҥөнү ылар кыахтанна. Урукку өттүгэр, эрэгийиэннээҕи информационнай систиэмэҕэ үлэлиир эрдэхпитинэ, докумуону гражданин аахта толоруллубут эрэ миэстэтигэр тиийэн ылара. Ол, биллэн турар, дьон бириэмэтин сиирэ. Докумуону оҥоруу икки нэдиэлэттэн саҕалаан, ыйга тиийэ болдьохтооҕо. Маны таһынан ону ыытарга, тиксэрэргэ почта өҥөтүнэн туһанарбыт. Билигин сыыппараҕа көһөн, аны үлэ тэтимирдэ. Ханнык баҕарар саҥа саҕалааһын маҥнай утаа уустуктары көрсөр. Маныаха кытыы сирдэргэ Интэриниэт үлэтэ мөлтөх буолан адаҕалыыр.

Боломуочуйаны кииннээһин салҕанар

– Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн ЗАГС боломуочуйатын толорор муниципальнай тэриллиилэр ахсааннара аччыыр үгэстээх эбит дии. Итини хайдах быһаарыаҥ этэй?

– 2022 с. тохсунньутуттан «Электроннай илиин баттааһын туһунан» бэдэрээлинэй сокуон күүһүгэр киирэр. Оччотугар олохтоох дьаһалтаҕа үлэлиир ЗАГС боломуочуйатын толорор киһи Дьокуускайга киирэн, бэдэрээлинэй нолуок сулууспатын туоһулуур киинигэр электроннай илиитин баттааһынын бэйэтинэн кэлэн бигэргэттэрэрэ ирдэнэр. Маныаха бу боппуруос өр быһаарылларынан уонна ороскуоту ирдииринэн, нэһилиэк дьаһалтатыгар сүүйтэриилээх. Аны тура, ыстаатка саҥа үлэһити ыллахха, уоппускаҕа барбыт эбэтэр ыалдьыбыт исписэлииһи солбуйарыгар, улуус ырааҕыттан-чугаһыттан көрөн, 10-20 күн ирдэнэр. Маны таһынан дьон тиийбэтэ, бүддьүөт кырыымчыга эмиэ атахтыыр. Онон ЗАГС уорганнарын сарбыйарга күһэллэбит. СӨ Бырабыыталыстыбатын аатыттан сокуон барылын бэлэмнээн, ылыныллар түгэнигэр, олохтоох дьаһалтаттан гражданскай турук аахталарын толоруу судаарыстыбаннай боломуочуйатын тохтотон, улуус эбэтэр куорат уокуругун бэйэни салайыныы уорганыгар сүктэрэбит. Маныаха ити сокуоннарга ыйылларын курдук, нэһилиэгэр ЗАГС боломуочуйатын толорбот буоллахтарына, гражданин оройуон киинигэр киирэн, докумуонун толотторор кыахтанар. 2021 с. 26 муниципальнай тэриллиигэ гражданскай турук аахталарын толоруу 5 көрүҥэ тохтуохтаах. Оттон былырыын 2020 с. итинник миэрэ 18 нэһилиэккэ ылыллыбыта.

Көмүс ыаллар уонна тыһыынчалаах оҕо

– Тамара Николаевна, эһиги дьиэ кэргэн бигэ туруктаах буоларыгар дьоһун кылааккытын киллэрсэҕит. Үгэс буолбут тэрээһиннэргитин ахтан ааһыахха...

– Сүрүн хасйысхабыт таһынан ЗАГС үлэһиттэрэ дьиэ кэргэн сыаннастарын үрдүктүк тутар, киэҥ эйгэҕэ тарҕатар сыаллаах араас тэрээһиннэри көҕүлүүбүт. 2008 с. Арассыыйаҕа дьиэ кэргэн сыла биллэриллибитэ. Онуоха «Саха сирин көмүс ыаллара» диэн 50-тан тахса сыл бииргэ олорбут кэргэнниилэр дьоллоох-соргулаах олохторун, айымньылаах-таһаарыылаах үлэлэрин-хамнастарын билиһиннэрэр, киэн тутта кэпсиир кинигэбитин сүрэхтээбиппит. Кинигэбит биһирэнэн, дьон махталын-хайҕалын ылан, бэйэтэ далааһыннаах бырайыакка кубулуйан, сиэрийэ быһыытынан тахсар буолбута. Холобура, быйыл СӨ Үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтин кытта сэттис туоммутун бэлэмнээтибит. Маны таһынан 2019 с. Ил Дархан этиитинэн, үйэ аҥаарыттан  уһуннук бииргэ олорбут кэргэнниилэргэ СӨ Аҕа баһылыгын эҕэрдэ суруга уонна «Дьиэ кэргэн килбиэнэ» диэн биһиги управлениебыт анал бэлиэтэ туттарыллар. Маны таһынан 2017 сылтан ыла сыл аайы өрөспүүбүлүкэбитигэр тыһыынчалаах оҕо төрөөтөҕүнэ, үөрүүлээх быһыыга-майгыга бэлиэтиир үгэстэннибит. Соторутааҕыта маннык чиэс ЗАГС Сунтаардааҕы салаатыгар тосхойбута. Онно 11 тыһыынчалаах оҕо күн сирин көрдө.

Уларыйыылар сайдыыны түстүүллэр

– Кэлэр сыл былааннарын уонна биир идэлээхтэргэр анал бырааһынньыккытынан эҕэрдэҕин истиэххэ.

– Былаан быһыытынан, 2022 с. бэдэрээлинэй информационнай систиэмэбитигэр уларыйыылар киирэллэр. Ол курдук, территорияттан тулуга суох өҥөнү ылар бириинсип олохтонуохтаах. Онуоха киһи бэйэтигэр табыгастаах ЗАГС уорганыгар сайаапка биэрэн, гражданскай турук аахтатын толотторуон сөп. Онтон кулун тутар ыйтан ЗАГС уорганыгар кэлбэккэ эрэ, судаарыстыбаннай уонна муниципальнай өҥөнү толорор биир кэлим портал нөҥүө оҕо төрөөбүтүн уонна киһи өлбүтүн туһунан сайаапканы биэриэххэ син буолар. Оччотугар тус кэбиниэккэр биллэрии кэллэҕинэ, сайаапкаҕар ыйбыт аадырыскар баар ЗАГС уорганыттан сибидиэтэлистибэҕин тиийэн ылаҕын. Дьэ, ити курдук үлэбит саҥа кэм ыйыытынан салаллан, нэһилиэнньэҕэ табыгастаах уонна судургу буоллун диэн саҥардыллан, тэтимирэн иһэр. Идэлээх бырааһынньыкпытынан эҕэрдэлээн туран, күннэтэ кыһамньылаахтык үлэлиир кэллиэгэлэрбэр кытаанах доруобуйаны, дьиэ кэргэттэригэр байылыат олоҕу, үлэҕэ ситиһиилэниини баҕарабын! Биһиги кэккэбитигэр саҥардыы киирбит эдэр исписэлиистэргэ тулууру уонна дьулууру, нэһилиэнньэни кытта тапсан, истиҥник эйгэлэһэн үлэлииллэригэр, инникитин биһигини солбуйар дьоһун көлүөнэ дьон ситиэн-хотуон баҕарабын!