Ааҕааччы суруга

Өскө мин кинини уулуссаҕа, биитэр уопсастыбаннай сиргэ көрсүбүтүм буоллар, олохтоохтортон туох да уратыта суох диэм этэ. Арай туохтан эрэ өрүү долгуйбут курдук таһаата болҕомтону тардыа эбитэ дуу… Сааһыра барбыт нуучча дьахтара остолобуой улахан билиитэ оһоҕун аттыгар үлэлээн букунайа сылдьар. "Татьяна Николаевна, эһиэхэ корреспондент кэллэ", - диэн сирдээн илдьибит вахтерым бэрт ытыктабыллаахтык саҥа таһаарда. Киммин, туохпун билиһиннэрэн баран, туох сорукка кэлбиппин сэрэнэ соҕус этинним. Дьиҥэр эттэххэ, Татьяна Панеиваненко миигин кытта аһаҕастык кэпсэтиэ диэн улахан эрэлим суоҕа...

Донецкай төрүт олохтооҕо Татьяна Панеиваненко 2014 с. буолбут "майдан" диэн ааттыыр араллааннарын бастакы эмсэҕэлээччилэриттэн биирдэстэрэ. Ити сыл Россияттан көмүскэл көрдөөн, манна Белай Гораҕа уолугар кэлбит эбит. Ол кэмнэри санаттыҥ да, тутатына хараҕыттан уу субуллубутунан бараахтыыр. Ийэ киһи ытыырын көрөр саҕа хараастыылаах ама туох баар үһүө?! Татьяна Николаевна төһө да ахтарыгар ыарахан буоллар, ол күннэри хайдах баарынан, аһаҕас­тык кэпсиир.

— «Россия каналларыгар «бандеровецтар», «неофашистар» ыттыйыыларын туһунан көрдөрөллөрө, кэпсииллэрэ барыта оруннаах, олохтоох. Мин итини барытын билбит киһи буоларым быһыытынан, толору бигэргэтэбин!», - диэн чиҥник Татьяна кэпсэтиибитин саҕалыыр.

— 2013 с. ахсынньытыгар Донецкайга, Крымы кытта тэҥҥэ, референдум буолбута. Муниципальнай уокуруктан депутат буоларым быһыытынан, ол тэрээһиҥҥэ көхтөөх кыттыыны ылбытым. Үс нэдиэлэ ааспытын кэннэ сэлиэнньэбит баһылыга миэхэ тахсан: "Референдумҥа кыттыбыт дьону утары сойуолаһыы буолан эрэр. Татьяна Николаевна, эһиги көҕүлээччи, агитатор буоларгыт быһыытынан, ол хара испииһэккэ биир бастакынан сылдьаҕыт. Испииһэккэ баар дьону барыларын ытыалыахтара, өлөртүөхтэрэ. Украина байыаннай күүстэрэ бу диэки иһэллэр», - диэн сэрэттэ. Хомунарбар муҥутаан икки, үс эрэ күн баара.

Ол эрэн олохтоохтортон тэриллибит ополчение ыам ыйыгар диэри турууласпыта. Украина күүстэрэ үс өттүттэн киммиттэрэ. Ыам ыйын саҥата бэйэбит дьоммут кэлэннэр: «Ополчениеҕа сылдьар дьонноох ийэлэр, кэргэттэр хомунуҥ. Украина күүстэригэр тутуллар түгэҥҥитигэр араара барбакка, аҥаар кырыы кыдыйыахтара», - диэбиттэрэ. Мин биир уолум ол кэмҥэ ополчениеҕа сылдьыбыта. Ону тэҥэ, депутат буоларым быһыытынан, сойуолаһалларын, тыыннаах хаалларбаттарын билэрим. Кыра уолум манна, Белай Гораҕа, үлэлиир убайыгар эрийэн, балаһыанньаны хайдах баарынан кэпсээн баран: "Ийэбитин бэйэҕэр олохтоо", - диэбит. Ол күн ополчение күүстэригэр ойуурга бородуукта таһан, ас астаһан көмөлөһө сырыттахпытына, эбиэт кэннэ Украина сэбилэниилээх күүстэрэ биһиги баар ойуурбутун буомбалаабыттара. Ийэбин, оччолорго 85 саастаах киһини, буомба тэппит буорунан саба көмөн кэбиспитэ, миигин буомба долгунуттан ыраах эспитэ. Билигин онтон сылтаан сиһим ыарыыта сүрдэннэ, эбиитин контузия ылбытым. Түүн ааһыыта балтым сүүрэн кэлэн, ыас хараҥаҕа (сэрии балаһыанньата буолан, уоту холбообот этибит) илиитин иминэн таҥас сыыһын уонна биир паара саппыкыбын хомуйа түһэн, хаһаайыстыбаннай суумкаҕа симэтэлээбитэ. Хомунан бүттэҕим ол. Дойдубар ийэм уонна балтым хаалбыттара. Ийэм "сааһым ыраатта" диэн уонна балтым онкологиялаах буоланнар, барсалларыттан кыккыраччы батыммыттара. Билигин хайалара да бу сиргэ суохтар... Барыта 85 киһи, үгүстэрэ оҕолор уонна дьахталлар буоламмыт, автобуска олорсон, Воронеж хайысхатын диэки айаннаабыппыт. Ити олорсон диибин даҕаны, 85 киһи ыга симиллэн, сорохпут багажнай отсекка сытан барбыппыт. Кыраныыссаҕа кыра аһаҕас үөскээбитинэн (украина сэбилэниилээх күүстэрэ бэриккэ аһардаллар этэ) туһанан, мүччү көттөрөн Воронежка тиийбиппит. Воронежтан Москваҕа Домодедово аэропортка кэлбиппит – аэропорка Украинаттан куотан кэлбит киһи үгүс этэ. Барыбытын ыҥыран кэпсэппиттэрэ. Ити кэмҥэ Саха сириттэн уолум эрийэн: "Дьокуускайга билэр дьоммор харчы ыыттым. Эн билиэккин ыл. Көрсүөхтэрэ", - диэбитин ылынан, Дьокуускайга от ыйын 4 күнүгэр көтөн кэлбитим. Белай Гораҕа уолум көрсүбүтэ, - диэн Татьяна Николаевна ол бастакы иэдээннээх кэмнэрин долгуйа кэпсээтэ.

"Бу иэдээн бастаан туохтан саҕаламмытай?" диэн ыйытыыбар Татьяна: "Дьиҥэр, иэдээн төрдө өссө Сэбиэскэй кэмтэн саҕаламмыта. Арҕааҥҥы Украина олохтоохторо биһигини, илиҥҥилэри, өрүү туората, үтүрүйэ сатыыллара. Аҕа дойду сэриитин кэмигэр фашистарга эккэлээбит "бандеровецтар" үгүстэрэ арҕааҥҥылар этэ. Ол тобохтор өйдөрө-санаалара ыччаттарыгар бэриллэн, эбиитин модун Сойууспут биир күн турбуппут суох буолан, демократияны өрө туппут аатыраннар, үүнэ-тэһиинэ суох барбыттара. Оо, дьиҥэр, аҕыс сыл анараа өттүгэр ити айдаан кэмигэр тохтотуллубута буоллар, манныкка тиийиэ суоҕа этибит. Биһиги өйдүүбүт, ити кэмҥэ Россия араас харгыстарынан илиитэ, атаҕа бааллыбыт кэмэ этин. Туох барыта бүтэр уһуктаах. Кыыллыйыы, олохтоохтору кыдыйыы кэрээнэ суох барбытыгар, дойду Президенэ Владимир Путин норуотун көмүскэһэн, армиятын көмөҕө ыыппытыгар үөрбүппүөн! Аҕыс сыл кэтэспитим бу күнү! Билигин эрэллээхпин! Россия спецэпэрээссийэ биллэрбитигэр өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана Айсен Николаев биир бастакынан, санаан көр биир бастакынан, Биһиги Россияны, дойду Президенэ Владимир Путины кытта бииргэбит! диэбитин махтана, долгуйа ылынным.

Биһиги күүспүт норуоттарбыт үйэлээх доҕордоһууларыгар!", - Татьяна эппитигэр, бу билигин аҕай аһына, тэҥҥэ харааста олорсубут киһим ийэ-дьахтар, буойун-дьахтар эбитин өссө биирдэ итэҕэйдим.

— Манна, Белай Гораҕа кэлбиппэр, оччотооҕу улуус баһылыга Михаил Никулин көрсүбүтэ. Түбэспит балаһыанньабын барытын сөпкө өйдөөн, уопсайга хос биэрбитигэр, үлэ миэстэтэ буларга көмөлөспүтүгэр махталым муҥура суох. Оскуолам кэллэктиибэ эмиэ олус эйэҕэстик, истиҥник көрсүбүтэ. Хоту сир олохтоохторун сүрэхтэрэ быдан уйан, санаалара сайаҕас. Айыы Таҥара кинилэри араҥаччылаатын! Саха сирэ мин иккис дойдум буолла. Сэбиэскэй кэмҥэ Яна өрүс пуордугар кэргэним бокуонньугу кытта өр сылларга үлэлээбиппит. Бастакы уолбут манна улааппыта, оскуолаҕа үөрэммитэ. Ыһыллыы-тоҕуллуу кэмигэр дойдубутугар төннүбүппүт. Ону уолум ончу сөбүлээбэтэҕэ. Үөрэҕин бүтэрээт, төттөрү Сахатын сиригэр кэлбитэ. Биһиги туппатахпыт. Оннук күүскэ, баҕаран туран таласпыта. Билигин ол эрэлин толорон, судоходнай учаастак начаалынньыга буола үүннэ, - диэн Татьяна Николаевна киэн тутта, махтана сэһэргээтэ. - Чэ, мин барыам дуу? Оҕолор аһыыр кэмнэрэ буолла".

Хомунан баран кэпсэппит хоспуттан тахсыбытым, Татьяна Панеиваненко номнуо билиитэтин аттыгар тиийэн, оҕолору аһатаары сүпсүгүрэ сылдьар эбит.

Таһырдьа тахсыбытым сибиэһэй салгын хаһааҥҥытааҕар да минньигэстик таныыбын кычыгылатарга дылы гынна. Уҥа өттүбэр Индигир эбэ кыһыҥҥы хаар суорҕанын саба бүрүнэн, холку бэйэтик сытар. Этэҥҥэ эрэ буоллун барыта.

Василий Тимофеев, Абый.