Манна даҕатан эттэххэ, билигин сэтинньи ыйтан аны сааскы диэри хаһаайына суох ыттар дьоҥҥо саба түһүүлэрэ үгэнниир кэмэ. Онон бу туһунан кэпсэтэр оруннаах.
Куттал суох буолуутун хааччыйыы
Бу аҕыйах хонуктааҕыта социальнай ситимнэринэн ыт үөрэ оскуола оҕотугар саба түспүт видеота тарҕаммыта. Ол сурах дойдуну тилиһийэ көтөн, федеральнай ханаалларга тиийэ сырдатыллыбыта.
Билиҥҥи чахчынан, быһылаан сэтинньи 9 күнүгэр Амма оройуонун Бөтүҥ нэһилиэгэр тахсыбыт. Оҕо эчэйиитэ суох, ыт ытырбатах. Дьыаланы борокуратуура силиэстийэлиир. Бэрэбиэркэ нэһилиэнньэлээх пууҥҥа дьон-сэргэ олоҕор-дьаһаҕар уонна доруобуйатыгар куттал суох буолуутун хааччыйыыга, көрүүтэ-истиитэ суох кыыллары тутууга-харайыыга ылыныллыбыт дьаһалларга сыанабылы биэриэҕэ.
Манна бэлиэтээн этэр буоллахха, Бөтүҥ нэһилиэгин баһылыга быһаарбытынан, ол ыттар бары чиптээхтэр уонна хаһаайыннаахтар эбит. Оттон сокуонунан, хаһаайыннаах, чиптээх, регистрацияны ааспыт кыыллары тутар бобуулаах. Ол эрээри кырыктааҕын көрдөрөр түгэнигэр, кыылы тутан хаайар көҥүллэнэр. Маныаха хаһаайын иитэр кыылын тутуу, тиэйии, пууҥҥа көрүү-харайыы ороскуотун, бэтэринээр өҥөлөрүн төлөбүрүн бэйэтэ толуйуохтаах.
Хомойуох иһин, үгүс киһи дьиэ кыылыгар эппиэтинэһэ суох сыһыаннаһар. Сорохтор ыттарын босхо ыытан кэбиһэллэр. Эбэтэр саҥа төрөөбүт ыт оҕолорун, хордуон дьааһыкка уган баран, уопсай дьиэлэр көрүдүөрдэригэр, анныларыгар ууран кэбиһэллэр. Даачаҕа сайылаан баран, күһүн ыттарын быраҕан баран кэлэллэрэ баар суол.
Ирдэбиллэр тутуһуллуохтаахтар
Санатабыт, федеральнай сокуон ирдэбилинэн, хаһаайыннаах кыыл киһи доруобуйатыгар буортуну оҥорор түбэлтэтигэр, иитэр-көрөр киһитэ эппиэтинэскэ тардыллар. Эмсэҕэлээбит киһи дьиэ кыылын хаһаайыныттан матырыйаалынай уонна моральнай охсуу хоромньутун сууматын көрдүөн сөп. Эппиэтинэһи сүгүү РФ Административнай уонна Холуобунай кодексаларыгар сигэнэр:
– ыт ытырар түгэнигэр, ыстарааба быһа холоон 40 тыһ. солк. тиийэр (толуйуу харчыта өссө үрдүк буолуон сөп);
–хаһаайын көҥүлүн хааччахтааһын (болдьоҕо доруобуйаҕа эчэйии төһө ыараханыттан быһаарыллар);
– босхо үлэлэтии (суут быһаарар);
– көҥүлү суутунан быһыы.
Сокуон ирдэбилэ манан бүппэт. Дьоҥҥо кутталлаах ыттар испииһэктэригэр 12 боруода киирбит. Бу ыттары томторуга уонна быата суох уопсастыбаннай сирдэргэ көҥүл көччүтэр сатаммат – ыстарааба 3-тэн 5 тыһ. солк. диэри.
Хаһаайын иитэр кыылыттан, кинини бас билии быраабыттан, көрүүттэн-харайыыттан аккаастанар түгэнигэр, ытын-куһун атын киһиэхэ биэриэн эбэтэр приюкка туттарыан сөп.
Бары эҥкилэ суох үтүө майгылаах, көрсүө сигилилээх буолбатахпыт, ол эрээри сокуон барыбытыгар биир. Ол иһин кимиэхэ да, туохха да ночооту таһаарбакка, сиэрдээхтик уонна олоҕурбут бэрээдэги, сокуон ирдэбилин тутуһан сылдьыахтаахпыт.
Хайдах аҕыйатабыт?
Бэйдиэ ыттары бохсуу боппуруоһа муниципалитеттарга мэлдьи турар. Улуус нэһилиэктэрин баһылыктарын планеркаларыгар бу тула кэпсэтии сотору-сотору ыытыллар. Күннэтэ баар кыһалҕаҕа кубулуйан, болҕомтону куруук уура сылдьарга модьуйаллар.
«Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрин олохтоох салайыныы уорганнарыгар эбии судаарыстыбаннай боломуочуйаларынан хаһаайына суох кыыллары көрүүгэ дьаһаллары тэрийии туһунан» 2020 с. муус устар 9 күнүнээҕи 2228-З 369-VI №-дээх сокуон үлэлээбитэ. Урут хаһаайына суох кыыллар кыһалҕаларын быһаарар тэрээһиҥҥэ үс дьаһал киирэрэ: ускул сылдьар кыыллары тутуу, харайыы уонна суох оҥоруу.
Билигин федеральнай сокуон саҥа ирдэбилинэн, муниципалитеттар кырата сэттэ тэрээһини ыытыахтаахтар: хаһаайына суох кыыллары тутуу, тиэйии, эмтээһин, приюттарга, пууннарга көрөн-истэн учуоттааһын, чиптээһин, стерилизациялааһын, ыарахан туруктаах кыыллары суох оҥоруу уонна өлүгүн харайыы.
Маныаха үп-харчы өттүнэн хааччыйыы уонна отчуоттааһын, ону тэҥэ олохтоох салайыныы уорганнарыгар бэриллибит эбээһинэһи хонтуруоллааһын өрөспүүбүлүкэ боломуочуйалаах уорганыгар сүктэриллэр. Итинтэн сиэттэрэн, муниципальнай тэриллии иһинэн көрөр-истэр приют хайаан да баар буолуохтааҕа ыйыллар. Ол эрээри приют тэрийэр уустуктурдаах. Ол иһин миэстэтигэр быстах кэмҥэ тутар пууннары үлэлэтэллэр.
«Кыылларга эппиэтинэстээх сыһыан туһунан» федеральнай сокуон саҥа ирдэбиллэригэр олоҕуран, Дьокуускайга хаһаайына суох кыыллары быстах кэмҥэ тутар пуун үлэтэ өссө күчүмэҕэйдэннэ. Холобур, 2020 сылга манна 2322 кыыл тутуллубут. Итинтэн стерилизацияламмыта – 1172, вакцинацияламмыта – 1056, чиптэммитэ – 1606, хаһаайыннарыгар төннүбүтэ уонна саҥа хаһаайыннаммыта - 628, айылҕа эйгэтигэр төннөрүллүбүтэ – 788. Оттон 2021 с. тохсунньу ыйыттан алтынньыга диэри 1677 кыыл тутуллубут: стерилизацияламмыта – 603, вакцинацияламмыта – 1757, саҥа хаһаайыҥҥа бэриллибитэ – 486.
Федеральнай сокуон бырагырааматынан, хаһаайына суох кыыллары, сүрүннээн ыттары, билигин туттахтарына стерилизациялыыллар, вакцина туруораллар уонна айылҕа эйгэтигэр төттөрү босхо ыыталлар.
Аны туран, тутуллубут кыыл пууҥҥа эбэтэр приюкка ый кэриҥэ эрэ олоруохтаах. Тоһуттар тымныылаах Сахабыт сиригэр хаһаайына суох кыыллары төттөрү уулуссаҕа таһааран ыытан кэбиһэр, эмиэ даҕаны, өйдөммөт быһыы. Аччык ыттар киһиэхэ саба түһүөхтэрэ суоҕа дуо? Кинилэр бу тыйыс тымныыга ордук киҥнээхтэр, кырыктаахтар, адьырҕалар, дьоҥҥо саба түһэллэр, ытыраллар. Атын эрэгийиэннэргэ килиимэттэрэ сымнаҕас буолан, маннык кыһалҕа соччо турбата чуолкай.
Өскөтүн ыт приюкка киирээт, кырыктааҕа хара маҥнайгыттан билиннэҕинэ, кинилэри таһаарбаттар, манна кырдьыахтарыгар диэри хаалаллар.
Приюттары тутар уолдьаста
Сир учаастага бэриллэн, быстах тутар пууну буолбакка, приюттары тутуу – сытыытык тирээн турар сорукпут.
Билигин, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ бигэргэтиллиэн иннинэ, 2022 сылга дьэллик ыттары харайар приюттары тутарга үбүлээһини көрүөхтэрин наада. Ону тэҥэ нэһилиэнньэни кытта өйдөтөр үлэ күүскэ ыытыллыахтаах. Дьон-сэргэ дьиэ кыылларыгар эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһыахтаахтарын туһунан РФ саҥардыллыбыт Конституциятынан бигэргэнэн турар. Онон сүрүн сокуоммутун кэспэккэ, түөрт атахтаах доҕотторбутугар болҕомтолоох буолуоҕуҥ, оҕолорго аһыныгас санааны кыраларыттан иитиэҕиҥ.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
