Бэлиитикэ

Эдэр исписэлиис Дьокуускайга кэлэн, үлэтин «Якутзолотобааҥҥа», «Сахадаймондбааҥҥа» саҕалаабыта, валютнай, сыаннай кумааҕы салаатыгар үлэлээбитэ. Кирэдьиит биэрэр салааҕа эмиэ уопутурбута.

«Анаабыр алмаастара»

Онтон «Сир» бааҥҥа исписэлииһинэн киирбитэ, сыл аҥаарынан нэһилиэнньэни кытта үлэҕэ начаалынньыгынан анаабыттара. Бааҥҥа үлэлиир кэмигэр дьылҕата «Анаабыр алмаастара» хампаанньа урукку генеральнай дириэктэрин Матвей Евсеевы кытта көрүһүннэрбитэ. Кини алмааһы хостуур саҥа тэриллибит тэрилтэҕэ үлэһиттэр наадаларын туһунан эппитэ.

Матвей Николаевич эдэр кэскиллээх уолу таба көрөн: «Миэхэ кэлэн, бааннары кытта үлэлэһиэҥ, бырамыысыланнас үлэтэ киэҥ саҕахтары арыйыа», — диэн ыҥырбытыгар сөбүлэспитэ. Ити курдук, 2002 с. Андрей Николаев «Анаабыр алмаастарыгар» көһөн, саҥа тэриллэн эрэр тэрилтэҕэ үлэтин саҕалаабыта. Оччолорго үп салаатыгар иккиэлэр эрэ этэ. Кэлин тэрилтэ улаатан-кэҥээн истэҕин аайы былаанныыр-экэнэмиичэскэй салаа аһыллыбыта.

Тэрилтэ бүддьүөттэн харчы ылбат буолан, бааннартан кирэдьиит ылан сайдара. Андрей Юрьевич төһө суумалаах кирэдьиити хас бырыһыаҥҥа ылан, ыйга төһөнү төлөһөн, алмаас хостуурга үбү-харчыны уган, онтон күндү тааһы атыылаан, ороскуотун хайдах сабарын, барыс ыларын суоттуура. 

Өскөтүн улахан бырыһыаҥҥа кирэдьиит ыллахха, рентабельноһын кыайбакка, моҥкуруут барыахха сөп. Онон киниэхэ бэрт эппиэтинэстээх үлэ сүктэриллибитэ.

Сыыппара эйгэтигэр дьоҕурдаах эдэр киһи тэрилтэ инники сайдар тосхоллорун барытын сөпкө суоттаан, былааннаан, 2005 с. отутун да  туола илик Андрей Юрьевич тэрилтэ генеральнай дириэктэрин үп-харчы салаатыгар солбуйааччыта буолбута.

Онтон «Сахалес», билиҥҥитэ «АлМас» тэрилтэ моҥкуруут бараары турар, ону өрө таһаарарга Андрей Юрьевиһы 2010-2011 сс. генеральнай дириэктэринэн анаабыттара. Тэрилтэ үп-харчы өттүнэн хайдах туруктааҕын үөрэтэн, кириисистэн хайдах таһаарыахха сөбүн былааннаабыттара. Ол кэнниттэн аахсыйатын 100% ылан, «Анаабыр алмаастарын» иһинэн үлэлэтэн барбыттара.

Конкуреннар дьиэ туттарга Иркутскайтан бэлэм маһы, бурууһу аҕалан, сүрүн ороскуота кыра буолан, 10% чэпчэки сыанаҕа батараллар. Оттон «АлМас» Ленскэй оройуонун Витим бөһүөлэгиттэн тиэйэрэ. Өлүөхүмэҕэ чугаһынан мас суох буолан биэрбитэ. Ол да буоллар, «АлМас»-тан атыылаһар дьон баарын тухары баччааҥҥа диэри таһаарыылаахтык үлэлии тураллар.

Өлүөхүмэ сыыра, Нөмүгү килиэбэ 

2006 с. Хатастааҕы сибиинньэ иитэр комплексы, Өлүөхүмэтээҕи, Нөмүгүтээҕи агропиэрмэни, «Бөртө» сылгы собуотун биэрбиттэрэ. Эстэн эрэр тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрин «Анаабыр алмаастарыгар» киллэрэн, иккис тыын биэрэн, сайыннаран барбыттара.

«Кинилэр сүрүн кыһалҕалара былааны кыайан оҥорбот этилэр, хамнастара кыра буолан, үчүгэй исписэлиистэрэ суоҕа. Бэйэбит экэнэмиистэрбитигэр: «Алмаас караатын ааҕар дьон сымыыты, сибиинньэни эмиэ ааҕар кыахтааххыт. Тэрилтэ сайдар суолун тобулуохха, барыска тахсар ньыманы ситиһиэххэ наада», — диэбитим.

Дьоммут СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин кытта бииргэ үлэлэһэн, субсидия ыларга үөрэммиттэрэ. Конкуреннар атын эрэгийиэнтэн эти аҕалан, чэпчэки сыанаҕа батараллар, ол иһин олохтоох оҥорон таһаарааччылар ночоокко бараллар. Биллэн турар, алмаас харчытыгар ночоокко үлэлии олорор тыа хаһаайыстыбатын соһон таһааран, салгыы сайыннарар кэккэ уустуктардаах  этэ», — диэн кэпсиир Андрей Юрьевич.  

Ол да буоллар, ыарахантан толлубакка «Кладовая Олекмы» арыйан, эти-үүтү, сыыры астаан, Нөмүгү сымнаҕас килиэбин буһаран, бурдук аһын астаан, үгүс дьоҥҥо сөбүлэппиттэрэ.

Матвей Николаевич соруда­ҕынан алмааһы хостооһуну сыл аайы икки төгүл улаатыннаран испиттэрэ. Күндү тааһы эбии хостуурга, улахан кыамталаах тиэхиньикэ, уматык, үлэһит наада. Ону хааччыйарга баантан кирэдьиит ылаллара, сезон бүппүтүн кэннэ алмаастарын атыылаан, иэстэрин төлөһөллөрө.

Үлэһиттэр үгүстэрэ - олохтоох дьон

«Анаабыр алмаастара» кэлин «АЛРОСА» бас билиитигэр киирбитэ, онон сүрүн хампаанньа ол саҕана мөлтөөн эрэр Анаабырдааҕы ГОК-тарын биэрбитэ. Эбэлээх бөһүөлэгэр үлэһиттэр кэргэттэрин аҕалаллара, кинилэр оҕолонон, дьааһылаҕа, уһуйааҥҥа, оскуолаҕа, биэлсэр пуунугар наадыйаллара. Үлэһиттэргэ биэс этээстээх дьиэ тутан биэрбиттэрэ, алмаастаах хампаанньа бөһүөлэк социальнай салаатын хааччыйа сатаан баран кыайан уйуммат буолбута.

«Дьахтар эйгэтин тэрийэр быдан ороскуоттаах, эр киһи балааккаҕа да олорон үлэлиэн сөп. Бөһүөлэк инфраструктуратын кыайан хааччыйбакка Анаабырдааҕы ГОК сабыллыбыта.

2012 с. улахан бырыһыаннаах валютнай кирэдьииккэ киирбит, эстэн эрэр туруктаах «Нижне-Ленскэй” АУо ылбыппыт. 2016 с. диэри иэстэрин сабан баран рефинансирование оҥотторорго былааннаабыппыт. 20 млрд. солк. саҥа кирэдьиит ылан, барытын төлөһөн испиппит. 

Урут сахалар бырамыысыланнаска кыайан үлэлээбэттэр диэн өйдөбүл баар этэ. Оччолорго СГУ геолого-разведочнай факультетын 3 кууруһун устудьуоннарын сайын боростуой оробуочайынан ыытабыт. Хонуу усулуобуйаны төһө тулуйалларын, үлэлиир кыахтаахтарын көрөбүт, тургутугу ааспыттары үөрэхтэрин бүтэрбиттэрин кэннэ үлэҕэ ылабыт.

Итинник саха ыччата элбээн испитэ, үлэһиттэрбит 98% бары олохтоох дьон буолбуттара. Кинилэр үп-харчы оҥостон, массыына, дьиэ-уот  атыыласпыттара, кафе, урбаан арыйбыттара», — диэн ахтар Андрей Николаев.

2013 с. кини «Анаабыр алмаастарын» генеральнай дириэктэрин бастакы солбуйааччыта буолбута.

«Арктик Капитал» –бөдөҥ холдинг

2016 с. Матвей Евсеев барбытын кэннэ «Анаабыр алмаастарыгар» Павел Маринычев хамаандата киирбитэ. Эһиилигэр Матвей Николаевич «Арктик Капитал» диэн тэрилтэни арыйан, үбүлээччи, оттон Андрей Юрьевич генеральнай дириэктэр буолбута.

«Арктик Капитал» улахан холдинг оччолорго 13 тэрилтэлээ­ҕэ, «Scania» улахан тиэхиньикэни атыылыыллара, массыынаны өрөмүөннүүллэрэ, сапчаас аҕалаллара, көмүс хостуурга таһаҕас тиэйэллэрэ.

2018 с. Андрей Николаев Ил Түмэн быыбарыгар кыайан, төрөө­бүт Сунтаарын улууһуттан норуот дьокутаата буолан, бэлиитикэ­ҕэ киирбитэ. Ол иннинэ Матвей Николаевич өҥ буордаах Өлүөхүмэ улууһуттан Ил Түмэн дьокутаатын быһыытынан дьоҥҥо көмөлөһөр үлэтин көрө-истэ сылдьыбыта.

«Урут 20-лээх сылдьан табаарыстарбар 40 сааспар дьокутаат буолуом диэн эппитим. Дьиҥэр, Матвей Николаевич өссө эрдэ быыбарга киирсэргэ сүбэлээбитэ. Биһиги тэрилтэбититтэн миигин кытта саастыы Марианна Магомедова дьокутаат буола сылдьыбыта. 27-35 сааспар эрдэ дии саныырым, киһи өй-санаа өттүнэн ситиэхтээх, Саха Сирин, улууһун хайдах сайыннарарга бэйэтэ көрүүлэрдээх буолуохтаах», — диир кини.

Сунтаарга күн бүгүн быраас, учуутал тиийбэт, хамнас төһө да үрдээбитин иһин эдэр үлэһиттэр кэлиэхтэрин толору хааччыллыылаах дьиэ суоҕа атахтыыр.  Ону таһынан, социальнай эбийиэктэр саҥардыллыахтаахтар.

Хонтуруоллуур кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ

2022 с. Андрей Николаев Ил Түмэн хонтуруоллуур кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн талыллыбыта. СӨ Счетнай балаататын кытта бииргэ үлэлэһэллэр, холобур, доруобуйа харыстабылын салаатын, эбэтэр тыа хаһаайыстыбатын, судаарыстыбаннай тэрилтэлэри бэрэбиэркэлииргэ кинилэргэ сыллааҕы сорудах биэрэллэр. Аудитордар бүддьүөттэн көрүллүбүт харчы төһө сөпкө туттуллубутун ырыталлар.

Ону таһынан, национальнай бырайыактар, судаарыстыбаннай бырагыраамалар чэрчилэринэн үлэ хаамыытын, итиэннэ федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэ сокуоннарын толорууну хонтуруоллууллар. 

Бүддьүөт харчытын туттууга туох кэһии баарын Счетнай балаата арыйар. Ил Түмэн хонтуруоллуур кэмитиэтэ бу соторутааҕыта доруобуйа харыстабылыгар национальнай бырайыак туолуутун көрбүтэ. Хас балыыһа, биэлсэр-акушер пууна тутуллубутун, үлэһиттэринэн хааччыллыыны, нэһилиэнньэттэн киирэр боппуруос хайдах туолан иһэрин билсэллэр.

Онон Андрей Юрьевич олоҕун кэрчиктэрин сырдаттахха итинник, кини билигин күүһүн-уоҕун, бириэмэтин барытын дьон олоҕун уйгутун тупсарарга аныыр.