Бэлиитикэ

Төгүрүк остуолу «Бастыҥнар хамсааһыннара» Бүтүн Арассыыйатааҕы оҕолор уонна ыччаттар уопсастыбаннай-судаарыстыбаннай хамсааһыннарын Саха Сиринээҕи салаатын бэрэссэдээтэлэ, норуот дьокутаата Оксана Михайлова иилээн-саҕалаан ыытта. Кэпсэтиигэ «Бастыҥнар хамсааһыннарын» сүрүн тосхоло ырытылынна, инники былаан быһаарылынна.

ОҔОНУ, ЫЧЧАТЫ ИИТИИ

Госдума дьокутаата Мария Дробот тыл этэригэр, бастатан туран, дойдуга Педагог уонна уһуйааччы сыла саҕаламмытынан эҕэрдэлээтэ. 2022 с. ылыллыбыт «Оҕо хамсааһынын туһунан» федеральнай сокуон бу хайысханан үлэ көдьүүстээх буоларыгар суолталааҕын ыйда. Сокуон барыла дьокутааттар көрүүлэригэр киллэриллиэн иннинэ, «Артек» лааҕырга Пионерия 100 сылыгар анаммыт норуоттар икки ардыларынааҕы улахан пуорум тэриллибит.

– Хомойуох иһин, биһиги Сэбиэскэй Сойуус ыһыллыаҕыттан судаарыстыба таһымыгар икки улахан тэрилтэни сүтэрбиппит: пионерияны уонна хомсомуолу. Бу икки тэрилтэ оҕону, ыччаты иитиигэ улахан суолталаахтара, Ийэ дойдуга бэриниилээх гражданнары, патриоттары иитэргэ тирэх буолаллара. Сэбиэскэй былаас маҥнайгы дэкириэттэрэ көрүүтэ-истиитэ суох сылдьар, тулаайах оҕолору иитиигэ-үөрэтиигэ туһуламмыттара. Былырыын ыам ыйыгар Пионер хамсааһына тэриллибитэ 100 сылын бэлиэтээбиппит, оттон ахсынньыга СССР тэриллибитэ 100 сылын туолбута. Бу икки бэлиэ даата сэттэ ыйынан арыттаһаллар.

Мантан даҕаны сиэттэрэн, былаас оҕолорго уонна ыччакка ураты болҕомтону уурбутун өйдүөххэ сөп. Дойду ырыынак сыһыаннаһыыларыгар киирэр кэмигэр ыччат бэлиитикэтэ Госдума биир да кэмитиэтигэр, чопчу министиэристибэҕэ да сыһыарыллыбакка, араас биэдэмистибэлэргэ туһата суох салаа курдук сылдьыбыта төһөлөөх охсуулаах түмүктэммитэ 2000 сс. көстүбүтэ. Онон балаһыанньаны төрдүттэн уларытар сорук туран, гражданскай-патриотическай иитии атын, саҥа түһүмэххэ таҕыста. Ону чопчу өйдүөх тустаахпыт. Хайдах үлэлиирбитин, ол үлэбит төһө көдьүүстээх буолуоҕун туһунан толкуйдуохтаахпыт.

Маҥнайгы хардыылар бааллар: быйылгы үөрэх сылыттан оскуолаларга нэдиэлэ саҕаланыыта дойду дьаралыгын өрө көтөҕүү, өрөгөй ырыатын толоруу итиэннэ “Суолталааҕы сэһэргэһии” кылаас чаастарын тэрийии киллэрилиннилэр. Ол барыта үтүө түмүктээх буоларыгар эрэнэбит. Үөрэхтээһиҥҥэ «Болонскай систиэмэ» үлэлээн кэлбитин билэҕит.

Бу кэм устата литература уонна устуоруйа уруоктарын чааһа лаппа аччаабыта. Уруоктарга оҕону лиичинэс быһыытынан толкуйдуурга, ырытарга үөрэтиллиэхтээх. БКЭ систиэмэтэ эмиэ уларытыылары ирдиир. Бэйэм устуорук быһыытынан сыаналыырбынан, ким ханнык сылларга салайбытын эрэ билии туһата суох. Устуоруйаҕа олоҕуран ырытыы, анаарыы баар буолуохтаах. Ааспыт кэм үтүө-мөкү өрүттэрин тумна сатаабакка, үөрэтэн, ырытан, сүмэһинин сүүмэрдээн оҕолорго тиэрдиэхтээхпит, – диэтэ Мария Дробот.

Аныгы технологиялартан аккаастанар сатамматын, иннибит диэки баран иһиэхтээхпитин, сайдыахтаахпытын ыйда. Оскуолаларга дириэктэр сүбэһитин дуоһунаһа киирбитэ кэм ирдэбилэ буоларын, кинилэр иитэр үлэни хайдах тэрийэллэриттэн дойдубут кэскилэ тутулуктааҕын эттэ. Салгыы КПРФ политическай баартыйа ыытар үлэтин сырдатта. Ол курдук, соторутааҕыта үөрэҕириигэ уонна билимҥэ туһуламмыт төгүрүк остуолга кэнники сылларга литератураны, устуоруйаны уонна математикаҕа олоҕурар биридимиэттэри үөрэтии чаастара аччаабытын, оттон омук тылын, физкултуура уруоктарын чаастара элбээбитин иһитиннэрбиттэр.

Бэйэбит дойдубутугар тапталы иҥэриэхтээҕэр, омук дойдуларын үтүктүү бара сыспыт. КПРФ Киин Кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Геннадий Зюганов патриотическай иитии боппуруостарыгар улахан болҕомтотун уурар. Дойду үрдүнэн билиҥҥитэ 3000 пионер тэрилтэтэ үлэлиир. Орел уобалаһын губернатора уонна үөрэх министиэристибэтэ бу хамсааһыны өйүүр буоланнар, манна 27 тыһыынчаттан тахса пионер баар. Дойдубут тэбэр сүрэҕэр, Москубаҕа, Кыһыл болуоссакка, пионердар линейкалара быйыл онус сылын тэриллиэҕэ. Былырыыҥҥы тэрээһиҥҥэ Донецкай уонна Луганскай уобаластар оҕолоро кыттыбыттара.

Саҥа эрэгийиэннэр дойдубут састаабыгар киирэ иликтэриттэн, оҕолору кытары сибээс олохтоммута. «Арассыыйа оҕолоро – Донецкай оҕолоругар» аахсыйа 2014 сылтан ыытыллар. Сотору 106-с төгүлүн гуманитарнай көмө тиэрдиллиэҕэ. Москуба таһыгар үлэлиир «Новай» сопхуоска баар оскуолаҕа үөрэтии атын ньыманан ыытыллар, араас лааҕырдар, үөрэхтээһин тэриллэр. Ону баран билсэригитигэр күүс-көмө буолуом, — диэтэ дьокутаат.

БИИР СОМОҔО БУОЛАН

«Бастыҥнар хамсааһыннара» Бүтүн Арассыыйатааҕы оҕолор уонна ыччаттар уопсастыбаннай-судаарыстыбаннай хамсааһыннарын салаатын маҥнайгынан арыйбыт эрэгийиэнинэн Саха Өрөспүүбүлүкэтэ буолар. Быйыл, олунньу 7 күнүгэр, Ил Дархан Айсен Николаев хамсааһын настаабынньыгынан анаммытын туһунан өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо долгуйа истибиппит. Кулун тутар 24 күнүгэр Дьокуускайга «Муус устар» бэстибээл чэрчитинэн маҥнайгы сүлүөт тэриллибитэ, онно 500 дэлэгээт кыттыбыта.

«Бастыҥнар хамсааһыннарын» Саха Сиринээҕи салаатын бэрэссэдээтэлэ, норуот дьокутаата Оксана Михайлова иһитиннэрбитинэн, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн салаа 500-тэн тахса маҥнайгы сүһүөх тэрилтэтэ баар. Бу Уһук Илиҥҥэ холобур буолар көрдөрүү. Ааспыт өттүгэр бу хамсааһыҥҥа устудьуон ыччаттар хабыллыбат буоллахтарына, билигин оскуола үөрэнээччилэрэ уонна анал орто үөрэх кыһаларын устудьуоннара иитии биир тиһигэр киллэриллибиттэр. 2022 с. балаҕан ыйын 1 күнүттэн Саха Өрөспүүбүлүкэтэ 48 эрэгийиэни хабар пилотнай бырайыакка киирэн, оскуолаларга дириэктэр сүбэһиттэрэ диэн дуоһунастар баар буолбуттар.

– Иитии үлэтигэр биир сомоҕо буолуохтаахпыт. Сыалбыт– уопсастыбаҕа сыстаҕас, дойдутун таптыыр оҕону иитэн таһаарыы. Сыл саҕаланыаҕыттан араас тэрээһиннэр, төгүрүк остуоллар ыытылыннылар, олорго ыччаттар, үөрэнээччилэр көхтөөтүк кытталлар. Ыччат санаатыттан саҕыллан, үчүгэй идеялар үөскүүллэр. Ол курдук, Ил Түмэҥҥэ оҕолор настаабынньыктарын кытары патриотическай иитии сокуонун барылын бэлэмнииллэр. Бу ураты көстүү. Уопсай үөрэхтээһин оскуолаларын 80 %-на хамсааһыҥҥа кыттыстылар. Билигин орто уонна үрдүк үөрэх кыһаларыгар ыччат кииннэрин арыйыыга үлэлиибит.

Маныаха сүбэһит оруола улахан. Кини ыччат, оҕо аудиториятыгар киирэн сайдыы суолун таҥааччы буолар. Сотору үлэбитин ситимниир былаан бигэргэниэ. Иитэр үлэ учууталлар, педагогтар уонна бэлиитиктэр аналлара диэн санааттан арахсар уолдьаста. Бу дьоһун үлэҕэ уопсастыбаннас кыттара ирдэнэр. Оҕо дьоҕура арылларыгар туох тирэх баарын билиэхтээх, ыытыллар тэрээһиннэргэ кытта сатыахтаах. «Университетская смена» көрүүгэ кыттыбыт түөрт оҕо сааскы уһун өрөбүлгэ Благовещенскайдааҕы педуниверситекка сылдьан кэллилэр. Айан, кампуска олоруу, үөрэтии барыта босхо тэрилиннэ. Биэс путевка көрүллүбүтүттэн, хомойуох иһин, биир туһаныллыбата, маннык кыах баарын оҕолор итэҕэйбэтэхтэр, -- диэн Оксана Тагировна эттэ.

Санаттахха, «Бастыҥнар хамсааһыннара» Бүтүн Арассыыйатааҕы оҕолор уонна ыччаттар уопсастыбаннай-судаарыстыбаннай хамсааһыннара Бэрэсидьиэн Владимир Путин дьаһалынан, дойду устуоруйатын, норуот култууратын барҕа баайын харыстыыр, дьиэ кэргэн сыаннастарын өрө тутар сыалтан тэриллибитэ.

«Бастыҥнар хамсааһыннара» 12 сүрүн хайысханан үлэлиир. Ол иһигэр үөрэҕирии, билим, култуура, успуорт уонна туризм киирэллэр. Хамсааһыҥҥа 18 сааһыгар диэри ыччат киирэн, бэйэтигэр чугас хайысханы талан дьарыктанар кыахтаах.