Бу күннэргэ Ил Түмэн алтыс ыҥырыылаах мунньаҕа үлэлээбитэ төгүрүк икки сылын туолбута бу уопсастыбаннай-консультативнай сэбиэт тэриллибитин кытта дьүөрэлии тутуллар. Түгэнинэн туһанан, биллиилээх бэлиитиичэскэй диэйэтэл, 90-с сылларга Саха өрөспүүбүлүкэтэ төрүттэниитигэр үлэлэспит, СӨ судаарыстыбаннай суверинитетын, Арассыыйа, өрөспүүбүлүкэ Төрүт Сокуонун оҥорсубут, өрөспүүбүлүкэҕэ Ил Түмэни тэрийсибит Егор Михайлович Ларионов сэбиэт үлэтин туһунан санаатын аһаҕастык уонна муударайдык маннык кэпсээтэ:
—Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголев Ил Түмэни салайар кэмиттэн ыла саҥа уонна саамай сөптөөх уопсастыбаннай-консультативнай сэбиэти тэрийбитэ. Сэбиэт састаабыгар урукку ыҥырыылаах мунньахтарга үлэлээбит дьокутааттар, урукку миниистирдэр, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр-көстөр учуонайдар, уопсастыбанньыктар киирбиттэрэ. Сэбиэт үлэлээбитэ иккис сылыгар барда. Мин санаабар, бу бары өттүнэн саамай сөптөөх үлэ, дьаһал буолар. Тоҕо диэтэххэ, хас биирдии чилиэн бэйэтин сыаннаһынан, билиитинэн-көрүүтүнэн ханнык баҕарар салааҕа, ол курдук, тыа хаһаайыстыбата буоллун, бырамыысыланнас буоллун, үөрэхтээһин, доруобуйа харыстабылын боппуруостара буоллуннар, барыларыгар санааларын, этиилэрин, саҥа идиэйэни сайа этэр кыахтаах дьон. Сэбиэт бастакы уонна көһө сылдьар мунньаҕа Мэҥэ Хаҥалас улууһун киинэ Майаҕа буолбута. Бары өттүнэн таһаарыылаах, дириҥ хоротуулаах мунньах буолан ааспыта. Саамай сүрүнэ, тутаах министиэристибэлэр салайааччылара, улуустар баһылыктара дакылаат оҥорон кыттыбыттара. Уопсастыбаннай-консультативнай сэбиэт чилиэннэрин ыйытыыларыгар хоруйдаабыттара. Аны туран, хас биирдии чилиэн санааларын аһаҕастык эппиттэрэ уонна түмүгэр уопсай хабааннаах санааҕа, толкуйга кэлии буолбута. Бу саамай уустук, ыарахан кэмҥэ тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга ханнык суолу тутуһары, тугу оҥоруохха, киллэриэххэ сөбүй диэҥҥэ олус сөптөөх этиилэр киирбиттэрэ. Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга аҥаардас бырагыраамаларынан эрэ муҥурдаммакка, сөптөөх сокуону таһаарыыга ылсан үлэлиэххэ диэн этии өйөнүллэн, Ил Түмэн тустаах кэмитиэттэрэ тута дьарыктанан барбыттара. Мин санаабар, бу олус сөптөөх дьаһал. Тоҕо диэтэххэ, тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга салгыы хайдах дьаһанан үлэлииргэ диэн толкуйдар, санаалар саҕыллаллар. Билигин бу хайысханан бырабыыталыстыба даҕаны, туһааннаах министиэристибэлэр даҕаны быһаччы дьарыктана сылдьаллар. Тустаах сэбиэт дьаһала булгуччу толоруллуохтаах диэн буолбатах эрээри, ону бэрэссэдээтэл бигэргэппитин кэнниттэн тустаах кэмитиэттэр иилэ хабан ыланнар үлэлээбитинэн бараллар. Маҥнайгы мунньах кэнниттэн араас тиэмэҕэ, боппуруоска хас даҕаны мунньах буолбута.
Аны икки сылынан Саха АССР тэриллибитэ 100 сылын үрдүк таһымнаахтык бэлиэхтиэхпит. Бу манна үчүгэйдик ох курдук оҥостон баран, биллэн турар, коронавирус дьаҥа балаһыанньаны уустугурта, мэһэй-таһай буолара буолуо гынан баран, этэҥҥэ буолар ини диэн эрэниэҕиҥ. Мин баҕам диэн, Максим Аммосов төрөөбүт сиригэр-уотугар Хатырыкка Судаарыстыбаннас мусуойугар эрдэттэн былааннаан улахан тэрээһин оҥоруохха диэн этиилээхпин. Кэлиҥҥи кэмҥэ Судаарыстыбаннас диэн тыл улам-улам кыратык иһиллэр буолан эрэр. Арассыыйаны кытта араас боломуочуйаны тыырсыы бэйэбит испитигэр булкуурдаах уонна эппиэтинэстээх соҕус буолан эрэрэ баар суол. Итини чуолкайдыыр сыаллаах-соруктаах мунньах ыытыллыан наада. Тэрээһиҥҥэ убаастыыр, биллэр-көстөр учуонайдарбыт саха норуотун уһулуччулаах уолаттара Максим Аммосов, Платон Ойуунускай, Исидор Барахов, Семен Аржаков олохторун, үлэлэрин туһунан сиһилии билиһиннэрдиннэр. Аны туран, Дьокуускайга, Үөһээ Бүлүүгэ, Бүлүүгэ, Тааттаҕа баар мусуойдар үлэһиттэрэ бары кэлэн кыттыыны ылан, инники өттүгэр үлэ-хамнас хайдах барарын үчүгэйдик чуолкайдаан, кэнэҕэски кэлэр ыччакка барыта туһаайыллыахтаах. Теоретическэй-научнай эрэ хабааннах оҥорбокко, практическай өттүгэр эмиэ болҕомто ууруллуохтаах. Ол эбэтэр, бырабыыталыстыбаны кытта бииргэ үлэлээн, туох эмит сөптөөх сокуон ылылларын ситиһиэхпитин эмиэ сөп буоллаҕа.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
