Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

«Норуот итэҕэллээҕэ» анал балаһа бүгүҥҥү ыалдьыта – Ил Түмэҥҥэ Хаҥалас уокуругуттан дьокутаат, «Өлүөнэ очуостара» Аан Айылҕа паарка дириэктэрэ Аркадий Семенов. Араас сытыы тиэмэҕэ кэпсэппиппитин ааҕыҥ. Кини Ил Түмэҥҥэ урбааҥҥа, туризмҥа, инфраструктураны сайыннарыыга, доруобуйа харыстабылыгар, социальнай сайдыыга, үлэлээх буолууга уонна сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар, экологияҕа сис кэмитиэттэрин чилиэнэ.

«Норуот итэҕэллээҕэ» анал балаһа бүгүҥҥү ыалдьыта – Ил Түмэҥҥэ Хаҥалас уокуругуттан дьокутаат, «Өлүөнэ очуостара» Аан Айылҕа паарка дириэктэрэ Аркадий Семенов. Араас сытыы тиэмэҕэ кэпсэппиппитин ааҕыҥ. Кини Ил Түмэҥҥэ урбааҥҥа, туризмҥа, инфраструктураны сайыннарыыга, доруобуйа харыстабылыгар, социальнай сайдыыга, үлэлээх буолууга уонна сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар, экологияҕа сис кэмитиэттэрин чилиэнэ.


Булт туһунан сокуон, электроннай сэрэбиэй

Аркадий Семенов копия копия— СӨ булт туһунан сокуонугар уларытыылары киллэрэргэ үлэлээтибит. Бары билэрбит курдук, 2-3 сыллааҕыта Дьокуускай куоракка күһүҥҥү, кыһыҥҥы булка анал көҥүлү ылыыга эр дьон сарсыарда 5-6 чаастан кэлэн тураллара, атыыр уочараттар үөскүү сылдьыбыттара. Маны суох гынар инниттэн электроннай уочараты киллэрбиппит түмүгэр былырыын күһүҥҥү тэрээһин этэҥҥэ ааспыта.
Дьокуускайга ыытыллыбыт электроннай уочарат баар кыһалҕаны син быһаарбыта эрээри, билигин да үчүгэйдик оннун-тойун була илик.
Бу сокуон бырайыага былырыын муус устарга Ил Түмэҥҥэ маҥнайгы ааҕыыны ааспыта. Онтон иккис ааҕыыны ааспакка тохтообута. Этиилэри, уларытыылары хомуйдубут. Бөлөх састаабыгар баар Ил Түмэн дьокутааттара, экология уонна инновацияҕа, цифровой сайдыыга, инфокоммуникационнай технологияларга министиэристибэлэрин, итини тэҥэ булчуттар, балыксыттар сойуустарын исписэлиистэрэ булт сокуонугар уларытыыга булка көҥүлү электроннай сэрэбиэйинэн биэрэргэ этии киллэрбиттэрэ. Ол быйыл олунньу 19 күнүгэр Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа ресурсаларыгар, экологияҕа сис кэмитиэтин мунньаҕар өйөннө. Бу боппуруос уонна булт сокуонугар киириэхтээх уларытыылар аҕыйах хонугунан буолаары турар сиэссийэҕэ көрүллүөхтэрэ. Үгүс улууска интэриниэт сибээһэ тубуста. Онон электроннай сэрэбиэй киирэр кыахтаах. Саа көҥүлүн уһатыы, ылыы барыта электроннай көрүҥүнэн оҥоһуллар буолбута ыраатта.

Балыктааһын туһунан сокуон

— Былырыын федеральнай балыктааһын туһунан сокуон ылыллыбыта. Бу сокуон Саха сирин усулуобуйатыгар сөп түбэспэтэ элбэх. Олору РФ Госдуматыгар туруорсуохпутун наада. Холобур, биир сүрүн өйдөммөт түгэнинэн балыгы бултааһын күннээҕи нуормата буолар. Ол курдук, биир күн устата сыа балыгы 40 устууканы эрэ туттарыахтаахпыт. Бу адьас аҕыйах. Үрүҥ балыктартан быйыт, бил биирдии устуука диэн өссө буоллун даҕаны. Бу быраабыланы ханнык ирдэбилинэн хайдах суоттаан таһаарбыттарын Судаарыстыбаннай научнай-производственнай балык хаһаайыстыбатын кииниттэн ыйытан көрбүппүт да, билиҥҥэ диэри сөптөөх эппиэти тута иликпит. Иккиһинэн, балыктыыр учаастактары тэрийии барыахтаах. Балыктааһын туһунан сокуон тахсыан иннинэ балыктыыр учаастактар тустарынан өйдөбүл суоҕа. Урут баар эбит даҕаны, тустаах сокуон өр ылыллыбакка, ол кэмҥэ учаастагы биэриигэ мониторий биллэрбиттэрэ.
Билигин сокуон ылылынна, онон учаастактары биэрии сөргүтүллүөхтээх дии саныыбын. Бэйэбит өттүбүтүттэн дьон туох да хааччаҕа суох балыктыырын ситиһиэх тустаахпыт.

Доруобуйа харыстабылын үлэһиттэрин ыстаатын сарбыйыы

— Бу күннэргэ Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Петр Гоголевтыын Хаҥалас улууһун нэһилиэктэригэр сылдьан нэһилиэнньэни кытта көрүстүбүт. Эмчит ыстаатын сарбыйан эрэллэрин туһунан аһаҕастык эттилэр уонна итинник ыытыллыа суохтаах диэн кытаанахтык туруорустулар. Суол-иис мөлтөх нэһилиэктэригэр ити сөптөөхтүк быһаарыллыахтааҕа чуолкайдык өйдөнөр. Бу боппуруоска Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин кытта ыкса үлэлиэхпитин наада диэн санааҕа кэлэн олоробун.
Билигин учаастактааҕы былыыһалары суох гынан баран, ол оннугар амбулаториялары эбэтэр ФАП-тары тэрийэр былааннаахтар. 2000-ҕа тиийэр нэһилиэнньэлээх нэһилиэк адьас аҕыйаҕа биллэр. Итинтэн кыра буоллулар даҕаны ФАП-тары тэрийэргэ дьулуһаллар. Ити сыыһа ирдэбил.
Ил Дархан Айсен Николаев, СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Владимир Солодов биир даҕаны быраас ыстаата сарбыйыллыа суохтаах диэн этэллэрин үрдүнэн Хаҥалас улууһугар сарбыйыы тахсыбытын эт кулгаахпытынан истэн кэллибит. Тоҕо сарбыйыы тахсыбытын тустаах министиэристибэттэн ыйытыахпыт. Баҕар, быраас ставкатын атын балыыһаҕа биэрбит буолуохтарын эмиэ сөп.
Суола-ииһэ суох тыа сирин нэһилиэгэр хайаан да быраас баар буолуохтаах. Итини тэҥэ, сорох суола-ииһэ суох нэһилиэктэр балыыһаларыгар “Суһал көмө” массыыната суоҕа адьас өйдөммөт. Бу кыһалҕаны аутсорсинг ньыматынан кэтэх массыыналаахтары кытары дуогабар түһэрсэн, ыарахан туруктаах ыарыһахтары Покровскай куорат киин балыыһатыгар киллэриэхпит диэн быһаардылар. Дьэ ити хайдаҕын-тугун сотору билиэхпит.
Аны туран, тустаах министиэристибэ нэһилиэк быраастарыттан сылга ыарахан туруктаах хас киһини киллэриэхтээх былааҥҥытын оҥорон ыытыҥ дииллэрин биир бэйэм соһуйа иһиттим. Ол хас киһи ыараханнык ыалдьыахтааҕын өтө көрүөхтээхтэр дуо?
Нэһилиэктэринэн сырыы кэнниттэн Хаҥалас улууһугар Покровскай куоракка уонна Мохсоҕоллооххо баар балыыһалары материальнай баазаларын үчүгэйдик хааччыйан үлэлэрин күүһүрдүөхпүтүн наада эбит диэн санааҕа кэллим. Өлүөнэ уҥуор баар нэһилиэктэргэ бары өттүнэн хааччыллыылаах биир балыыһа баар буолуохтааҕа – кэм ирдэбилэ. Итини тэҥэ, Кытыл Дьураа, Үөдэй, Сиинэ, Тиит Арыы, Тумул нэһилиэктэригэр суол-иис мөлтөҕүнэн сибээстээн, эмтээх-томтоох, “Суһал көмө” массыыналаах биир үчүгэй балыыһа баар буолуохтаах эбит.
Санавиация боппуруоһа сытыытык турар. Былырыын хаста даҕаны санрейсы ыҥырбыттарын аккаастаабыттар. Тоҕо көтүппэтэхтэрин ыйытыахпыт. Күн-дьыл мөлтөҕөр сигэммиттэр эбит эрээри, Хаҥалас улууһугар оннук-айылаах күүстээх буурҕа дуу, тыал дуу түспэт. Ааспыт сылга санрейскэ анаан көтүөхтээх хас даҕаны саҥа бөртөлүөтү атыыластыбыт диэн өрөспүүбүлүкэни биир гына араатардаабыттара.

«Өлүөнэ очуостара» Аан Айылҕа паарка тэриллибитэ 25 сылыгар

Аркадий 3 копия— «Агентство стратегических инициативы» тэрилтэни кытта паарканы сайыннарыыга аналлаах инвестиционнай бырайыак оҥоро сылдьабыт. Саҥа тутуу барбатаҕа ыраатта. Ол иһин көҥүллэнэр сирбитигэр-уоппутугар Буотамаҕа, Дириҥ үрэҕэр дьон кэлэн сынньанар анал дьиэлээх-уоттаах туристическэй баазалары тутуохпут.
Иккиһинэн, научнай-чинчийэр институттары кытта бииргэ үлэлииргэ Сөбүлэһии түһэрсэн, эрдэ үөрэтиллибити өссө саҥалыы, дириҥэтэн көрөн үөрэтэр былааннаахпыт. Маарыын эппитим курдук, паарка тэриллиэҕиттэн 25 сыл ааһа оҕуста. Быйыл олунньу 10 күнүгэр 25 сылын туолла. Сыл устата итиннэ аналлаах тэрээһиннэри ыытыахпыт. Түмүктүүр улахан тэрээһини атырдьах ыйыгар ыытар былааннаахпыт. 25 сылбытынан паарка уонна үлэлээн ааспыт дьон тустарынан кинигэ таһаарыахпытын, документальнай киинэ устуохпутун баҕарабыт. 25 сыл устата Юнескоҕа киирэргэ уонна федеральнай статуһу ыларга олус элбэх киһи үлэлээн-хамсаан аастаҕа. Бу дьону барыларын ыҥыран улахан тэрээһини ыытар баҕалаахпыт.

1995 сыллаахха Чечняҕа

— 1995 сыллаахха Арассыыйа или-эйэни түстүүр   сэбилэниилээх күүстэрин 205-с мотострелковай биригээдэтин  туспа батальонугар киирэн 9 ый устата сэриилэспитим. 1995 сыл тохсунньутугар байыаннай чаастан барарбытыгар 324-с полканы тэрийбиттэригэр 100-тэн тахса сахалар этибит. Онтон батальоммутугар уон саха буолан сулууспалаабыппыт. Билигин бары баарбыт, бэйэ-бэйэбитин кытта ыкса билсэбит, туспа ватсаап бөлөхтөөхпүт. Сэрии туһунан этэр буоллахха, ыарахан усулуобуйа этэ. Саха уолаттара барытын тулуйбуппут. Тыйыс айылҕалаах сиргэ эриллэн-мускуллан улааппыт буолан, ити айылаах уоттаах сэрии ыарахан тыынын тулуйбут эбиппит. Өлүүнү-сүтүүнү илэ харахпытынан көрбүппүт. Балтараа сыл сулууспалаан баран, дойдубутугар этэҥҥэ төннүбүппүт.

Билиҥҥи аармыйа оҕо саадыгар тэҥнээх

— Билигин аармыйаны профессиональнай буолуохтаах дииллэр. Сотору итинник буолара буолуо. Арассыыйа үйэтин тухары сэриилэһэн кэллэ. Былыр-былыргыттан кинини төһөлөөх элбэхтик сэриилээтилэр. Бары саба түһэллэрин, чахчы модун санаалаах, улуу дойду буолан утары киирсэн баччаҕа диэри кэллэ. Арассыыйаҕа чахчы кытаанах санаалаах, ыарахан кэмҥэ бары түмсэр уратылаах норуот олорор.
Мин санаабар, аармыйаҕа эр киһибин диэн сананар уолаттар бары хайаан да сылдьыахтарын наада, куотунар иҥин адьас наадата суох. Урукку аармыйа быраабылатын төннөрөллөрө буоллар. Билигин ити биир сыл буолбутун ааһан, өссө саллааттары күнүс балтараа чаас утутан ылаллара диэн адьас төрдүттэн сыыһа. «Оҕо саада” дииллэрэ сөп даҕаны. Чахчы эр киһиэхэ аналлаах буолуохтаах, уол оҕо олох оскуолатыгар дьиҥнээхтик буһан-хатан эр киһи буолан кэлиэхтээх.
Биһиги саҕана НВП (начальная военная подготовка) диэн уруок баара. Бу олус көдьүүстээх этэ. Уолаттар саамай күүтэр уруоктара буолара: аптамаат калашниковы ыһыы-хомуйуу, противогаз кэтии... Олус умсугутуулаах да буолара... ОБЖ оннугар бу уруок төннөрө буоллар.
Түгэнинэн туһанан, бииргэ үлэлии сылдьар кэллиэгэлэрбин, Саха сирин кытаанах санаалаах эр дьонун Аҕа дойдуну көмүскээччилэр күннэринэн ис сүрэхтэн эҕэрдэлиибин! Бары түмсүүлээх буолуоҕуҥ, бары биир санаанан салайтаран үлэлиэҕиҥ-хамсыаҕыҥ!

 Сэһэргэстэ Александр ТАРАСОВ

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением