Экэниэмикэ

Бу тэрээһиҥҥэ Ил Түмэн дьокутааттара, министиэристибэлэр уонна биэдэмистибэлэр салайааччылара, ресурсанан хааччыйар тэрилтэлэр, муниципальнай тэриллиилэр бэрэстэбиитэллэрэ, ыҥырыылаахтар кытыннылар.

Муниципальнай тэриллиилэр таһымнаах былааннаах сабаҕалыыр докумуоннары оҥоруу туһунан, өрөспүүбүлүкэ киин куоратын холобуругар олоҕурбут дакылааты, Дьокуускай куорат баһылыгын солбуйааччы Роман Сорокин оҥордо. Кини бэлиэтээн эппитинэн, бүгүҥҥү күҥҥэ өтөхсүйэ эргэрбит уонна саахалланар туруктаах дьиэлэртэн дьону көһөрүү бырагырааматын хааччыйар инниттэн, олорор иэни туһаҕа киллэриини улаатыннарыы соруга куорат иннигэр турар. Маныаха куорат дьиэлэрин инженернэй ситимнэрин технологическай холбооһуҥҥа уустуктар бааллар. Холобур, ситимнэр аһарар кыахтара кыра,  наадалаах инфраструктууралар суохтар. Дакылаатчыт этэринэн, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэннэргэ бэриллибит сир учаастактарыгар ситимнэри тутуу боппуруоһа турар.

Эмиэ кини этэринэн, намыһах уонна орто баттааһыннаах уонна сыллата суолтата улаатан иһиэхтээх үрдүк баттааһыннаах гааһынан хааччыйыы схемата бүгүҥҥү күннээххэ ырытан оҥоһуллубут. Элбэх оҕолоох дьиэ кэргэннэргэ көрүллүбүт учаастактарга инфраструктуураны тутууга эбии үбүлээһин ирдэнэр диэн буолла.

Дакылаакка куораты, ол иһигэр Мархатааҕы микро-оройуону уонна  нэһилиэнньэтин 10 %-на чааһынай сиэктэргэ олорор Үрүҥ Күөл оройуонун хаачыстыбалаах уунан хааччыйыы боппруоһа турара бэлиэтэннэ. Кииннэммит уунан хааччыйыы суоҕун кыһалҕата Хатас, Табаҕа уонна Маҥан бөһүөлэктэригэр эмиэ сыһыаннаах. Роман Сорокин бу хайысханан үлэ «Водоканал» тэрилтэни кытта кыттыгас, ол иһигэр тэрилтэ инвестиционнай  бырагырааматын ырытан оҥорууга эмиэ биир оннук үлэ ыытылларын туһунан эттэ. 

Горнай улууһун баһылыга Никита Андреев улуус доруобуйа харыстабылын, үөрэх, култуура уонна успуорт эйгэлэригэр туруктарын ырытылаах дакылаатыгар социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыга бырагыраамалаах докумуоннара тыктарыллан ыллылар. Улуус баһылыга бэлиэтээбитинэн, улуус иннигэр турар тутаах соруктарынан, толору  гаастааһыны ситиһии уонна нэһилиэнньэлээх пууннар гааһынан хааччыллыылара эрэллээх мэктиэлээх буолуутун таһынан, нэһилиэнньэни кииннэммит систиэмэнэн хаачыстыбалаах иһэр уунан хааччыйыы, ханааллаах-ыраастыыр эбийиэктэри тутуу, ресурсалары уонна эниэргийэни харыстааһыннаах тутуу матыйаалларын оҥорор производствоны, экологическай уонна спортивнай туристааһыны тэрийии, социальнай эбийиэктэри тутуу, олорор дьиэ пуондатын тупсарыы буолаллар.

Өрөспүүбүлүкэҕэ элэктэриичэскэй  ситимнэр бигэ туруктаах уонна сайдыылаах буолууларыгар көрсүллэр кыһалҕалар тустарынан «Якутскэнерго» ПАУо генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Александр Слоик дакылаатыгар этилиннэ. Кини этэринэн, Киин уонна Арҕааҥҥы энэргэтиичэскэй оройуоннар эрэллээх буолууларын кыһалҕата, билигин туһанылла сылдьар элэктэриичэскэй ситим бырайыактаныытын нуормаларыгар сөп түбэспэтэ буолар. 28 подстанция туһанааччылар бигэ хааччыллыыга эрэллэрин уонна көрдөбүллэрин кыайан толорбот.

Александр Слоик салгыы наһаа ноҕоруускалааҕынан сибээстээн, хааччыйыы үгүс кииннэригэр саҥа туһанааччылары холбуур кыаллыбатын туһунан этэр. Элэктэриичэскэй ситимнэр тиэрбэс схемалара суоҕуттан, сүнньүнэн 70-с сыллардаахха тутуллубут радиальнай ситимнэр үлэлииллэр. Элэктэриичэскэй лииньийэлэр  мас тирэхтэрин муҥур үйэлэрэ – 25-30 сыл. Ситимнэр эрэллээх буолууларын хааччыйыыга, олор уопсай усталарыттан 7 %-тан кырата суоҕа өрөмүөннэниэхтээх уонна тупсарыллан оҥоһуллуохтаах. Оттон ол бүгүҥҥү күҥҥэ үбүлээһин ситэтэ суоҕуттан кыайан толоруллубат. Дакылаатчыт этэринэн, элэктэриичистибэнэн хааччыйыы систиэмэтин нуормалаах турукка тиэрдиигэ 49 млрд.792 мөл. солк. харчы наада.

«СӨ ДьУоХХ» СУП генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Лев Соров тэрилтэ стратегическай сайдыытын сүрүн хайысхаларын туһунан информацията истилиннэ. Кини тэрилтэ тутаах сириэстибэлэрэ уонна ититиллэр дьиэлэр-уоттар туруктара эргэриилэрэ олус улаханын бэлиэтиир. Дакылаатчыт этэринэн, иккис улахан кыһалҕанан оттук-энэргэтиичэскэй ресурсаларга сыана хонтуруола суох үрдээһинэ буолар. Кыра кыамталаах хочуолунайдары оптимизациялааһыҥҥа үрдүк хоромньулаах операционнай ороскуоттарынан эксплуатациялааһын кыһалҕата баар.

«Сахатранснефтегаз» АУо кылаабынай инженерэ, норуот дьокутаата Александр Гоголев гааһынан хааччыйыы уонна гааһы тардыы эрэллээх буолуутун боппуруоһугар тохтоото. Кини иһитиннэрбитинэн, бүгүн хампаанньа 7 тыһ. км кэриҥэ усталаах турбаны үлэлэтэр, көрөр-истэр.  Гаас үөс турбатын уопсай устатын туһаттан тахса эргэриитэ, 35 сыл тухары туһаныллан кэлбит кэмин устата 40%-ҥа тэҥнэһэр.

Александр Гоголев 85 км усталаах «Кыһыл Сыыр – Мастаах» учаастакка гаас үөс утаҕын тутуу бэрт түргэнник саҕаланара наадатын туһунан этэр. Кини иһитиннэрбит информациятынан, ситими тутуу боппуруоһа, билиҥҥи ааҕан-суоттаан көрүүнэн 4 млрд. солк. тэҥнэһэр. Тутууну федеральнай бүддьүөттэн үбүлээһин боппуруоһа дьүүллэһиллэр.

Бу дьону таһынан, бырамыысыланнас миниистирэ Максим Терещенко, СӨ Ил Дарханын иһинэн архитектура уонна куораты тутуу управлениетын салайааччыта Ирина Алексеева тыл эттилэр.

Норуот дьокутаата Феодосия Габышева Горнай улууһугар гааһынан хааччыйыы ситимигэр чааһынай сиэктэри холбооһуну үбүлээһин туһунан ыйытта. Чааһынай сиэктэри кииннэммит ититиигэ холбооһун былаанын, нэһилиэнньэлээх пууннары гаастааһыҥҥа «Газпром» ПАУо-ны кытта ыытыллыахтаах үлэ судаарыстыбаннай бырагыраамаҕа ырытан оҥоһуллубутун тустарынан боппуруостары Андрей Находкин биэрдэ. Иван Данилов хочуолунайдары гааска көһөрүүгэ төһө үп-харчы кэмчилэммитин туоһуласта.

Павел Ксенофонтов учаастактары тэхиниичэскэй холбооһуҥҥа федеральнай бүддьүөттэн төһө харчы ылыллыбытын ыйыталаста. Ол кэнниттэн гаас киирбит нэһилиэнньэлээх пууннарыгар төһө хочуолунай гааска көһөрүллүбүтүн, Кэбээйи улууһун Кальвица уонна Арҕас сэлиэнньэлэрин гаастааһын былаанын тустарынан боппуруостары биэрдэ. Бу туһунан сиһилии хаһыат кэлэр нүөмэрдэригэр сырдатыахпыт.