Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Быйыл халлаан  лаппа сылыйаатын кытта ойуур баһаардара эмискэ туран барыбытын соһутта. Өссө нэһилиэнньэлээх пууннарга чугаһааннар, ыксаталыы сырыттылар. Дьэ манна дьон санаата араас буолла:  сорохтор былааһы буруйдаатылар, сорохтор өртөөһүнү бобууну кытта ситимнээтилэр, сорохтор дьон дьалаҕай сыһыаннарыттан уот барар диэн тойонноотулар... Түгэнинэн туһанан, бу боппуруоска Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьевтыын кэпсэттибит.  

Быйыл халлаан  лаппа сылыйаатын кытта ойуур баһаардара эмискэ туран барыбытын соһутта. Өссө нэһилиэнньэлээх пууннарга чугаһааннар, ыксаталыы сырыттылар. Дьэ манна дьон санаата араас буолла:  сорохтор былааһы буруйдаатылар, сорохтор өртөөһүнү бобууну кытта ситимнээтилэр, сорохтор дьон дьалаҕай сыһыаннарыттан уот барар диэн тойонноотулар... Түгэнинэн туһанан, бу боппуруоска Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьевтыын кэпсэттибит.  

- Үтүө күнүнэн, Владимир Михайлович! Ойуур баһаардара элбээбиттэрин өртөөһүнү кытта үгүс дьон сибээстииллэр. Манна эн туох этэрдээххиний?

- Сааскы өттүгэр ордук нэһилиэнньэлээх пууннар чугастарыгар дьон дьалаҕай сыһыаннарыттан элбэх баһаар тахсыталыыр буолла. Итинтэн сиэттэрэн, сааскы өртөөһүн туһунан этэр буоллахха, биһиги өбүгэлэрбит үчүгэй өлгөмнөөх үүнүүнү ылаары уонна сылгыларын, сүөһүлэрин үчүгэй мэччирэҥҥэ сырытыннараары,  өртөөһүнүнэн утумнаахтык дьарыктаналлара. Сааскы, күһүҥҥү  өртөөһүннэр тус-туспа ньымалаахтар. Итини барытын Сэбиэскэй саҕана сопхуостарга, колхуостарга үлэлээбит дьон барытын бэркэ диэн билэллэр. Ол саҕана нэһилиэктэр сопхуос отделениеларынан дьону түмэн,  өртөөһүнү тэрээһиннээхтик ыыталлара. Бу түмүгэр элбэх от оттоноро, ходуһалар сыл аайы кур сэтиэнэхтэн ыраастаныллар буолан,  быдан хаачыстыбалаах от үүнэрэ. Хомойуох иһин, федеральнай таһымҥа өртөөһүн бобуллубута. Билигин ойуур хаһаайыстыбаларын истэринэн ойуурга куттал үөскээбэтин диэн наадатыттан профилактическэй өртөөһүн ыытыллар эрээри, ол кээмэйэ олус кыра.

Биһиги Ил Түмэҥҥэ 2015 сыллаахха өртөөһүн туһунан бэртээхэй саҥа сокуон ылынан турабыт. Ол сокуон биир сыл үлэлээбитин кэнниттэн Арассыыйа үрдүнэн өртөөһүнү бобон кэбиспиттэрэ. Бу төрүөтэ тугуй? Киин Арассыыйаҕа урукку өттүгэр сири оҥоруунан күүскэ дьарыктаналлара. Бааһыналара олус элбэх этэ. Хомойуох иһин, 90-с сыллартан ити бааһыналар барыта быраҕыллыбыттара. Билигин ол барыта кур сэтиэнэх буолан турар, онно кыра кыым түстэ даҕаны, буорах курдук бурҕас гынар да, уот турбутунан барар. Бүтүн  дэриэбинэни да ылан ааспыта биллэр, улахан айдаан тахса сыспыта. Онон сэдиптээн, өртөөһүн бобуллубута. Саха сиригэр өртөөһүн хайаан да наада.  Кур сэтиэнэх умайдаҕына эрэ, от үчүгэйдик үүнэр, араас микробтар, плесеннэр үөскээбэттэр. Бу түмүгэр хаачыстыбалаах от үүнэн, сылгы, ынах   үөскүүллэригэр улахан көдьүүстээх буолара чуолкай. Итини федеральнай  салайааччыларга  барытын билиһиннэрбиппит уонна Саха сиригэр өртөөһүн ыытыллыахтааҕын туһунан элбэхтик туруорустубут эрээри, хомойуох иһин, сөптөөх быһаарыныы ылылла илик.

пал фото 2

- Кэлиҥҥи кэмҥэ ардаҕа  суох кураанах этиҥнэр элбээбиттэрэ ойуур баһаара туруутугар эмиэ дьайан эрдэҕэ.

- Аан дойду таһымнаах килиимэт итийиититтэн, сылыйыытыттан кэлиҥҥэ кэмҥэ кураанах этиҥнэр элбээтиилэр. Ардаҕа суох курааанах этиҥтэн баһаар турара чуолкай суол.  Инники да өттүгэр кураанах этиҥнэр өссө элбиэхтэрэ диэн сабаҕалыыллар.  Аны туран, килиимэт сылыйыытын түмүгэр, көлүйэлэр, күөллэр уоллулар. Бу балар оннулара барыта  туорпа. Оттон туорпа умайда да кыһыннары көрдүгэннээн тохтообот. Онон баларга туһааннаах миэрэлэр ылыллыахтарын наада.

- Билигин ойуур хаһаайыстыбалара үбүнэн хааччыллыылара хайдаҕый?

- Cөптөөх ыйытыыны биэрдиҥ. Биллэн турар, билигин ойуур хаһаайыстыбаларыгар  бүддьүөттэн дьоҕус үп көрүллэр. Өрөспүүбүлүкэ салалтата ойуур баһаардарын утары бэйэтин кыаҕынан үлэлиир, кыһаллар. Дьиҥинэн, федеральнай боломуочуйа буоларын быһыытынан федеральнай үп кэлиэхтээх эрээри, ол ситэтэ суох буолан,  сыл аайы өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 500 мөл. солк. көрүллэр. Саха сиригэр хайа эмит улууска  социальнай эбийиэк тутуллуохтааҕар туһаныллыахтаах үп ити ойуур баһаарын умуруорууга тыырыллар. Ол иһин Ил Дархаммыт Айсен Николаев бу кэмнэргэ ити боппуруоска федеральнай салалтаны кытта элбэх үлэни ыытта.  Өрөспүүбүлүкэ өттүттэн туох баар туһааннаах этиилэр, туруорсуулар федеральнай таһымҥа тиэрдиллэн тураллар. Бу сыл түмүгүнэн ойуур хаһаайыстыбатын үлэтигэр уларыйыылар киирэллэрин күүтэбит. Кэлэр саҥа сылтан саҥа уларытыллыбыт методиканан үлэлиэхтээхпит күүтүллэр.

- Билигин нэһилиэктэртэн букатын ыраах умайар баһаардарга соччо-бачча кыһаллыбат курдуктар.

- Барытын зоналарынан араартаабыттара. Бастакытынан, нэһилиэнньэлээх пууннар аттыларыгар болҕомто ууруллар.  Иккиһинэн, авиационнай зона диэн баар. Норуот хаһаайыстыбатын эбийиэктэригэр куттал үөскээри гыннаҕына уонна нэһилиэнньэлээх пууннарга баһаар лаппа чугаһаатаҕына,  сөмөлүөтүнэн кэлэн, парашютынан десантниктары түһэрэн, баһаары умуруораллар.  Уоннааҕы ойууру космостан тэһэ  көрөн кэтииллэр. Ол аата  нэһилиэнньэлээх пууннарга кутталы үөскэппэт буоллаҕына, ону умуруора сатаабат балаһыанньа баар буолла. Онон биһиги сирбититтэн-уоппутуттан 13 %-на эрэ көмүскэниллэр.  87 %-нын федеральнай быраабыланан  ким даҕаны умуруорар эбээһинэһэ буолбатах.

Бу балаһыанньа сыыһатын биһиги куруук этэбит. Ойуур баһаара барыта умуруоруллуохтаах. Күн бүгүн өрөспүүбүлүкэ бэйэтин кыаҕынан, баҕатынан үп-харчы уган баһаары умуруордаҕына, бүддьүөт үбүн тус сыалга туһаныллыбатах диэн буолар. Тоҕо диэтэххэ, ойуур пуондата федеральнай бас билиигэ киирэр. Ол эрээри, умуруоруу, көрүү-истии боломуочуйатын эрэгийиэннэргэ сүктэрбиттэрэ. Сокуон быраабылатын быһыытынан боломуочуйа бэрилиннэ даҕаны, ол үбэ-харчыта толору бэриллиэхтээх. Ол аата билигин сирбит-уоппут 13 %-нын эрэ умуруорууга үп бэриллэр курдук эрээри, саамай уустуга диэн бу федеральнай  субвенцияны биэрии методиката хара маҥнайгыттан сыыһалаах этэ. Бу туһунан араас хабааннаах мунньахтарга эттибит. Ол иһин Саха сиригэр анаан-минээн ойуур форумун тэрийбиппит. Онно ойуур хаһаайыстыбатыгар баар кыһалҕалары федеральнай салалтаҕа барытын быһааран биэрбиппит.  Холобур, ойуур баһаарын умуруорууга атын эригийиэннэрдээҕэр быдан элбэх ороскуоту көрсөбүт. Тоҕо диэтэххэ, сирбит-уоппут киэҥ, суолбут-ииспит мөлтөх, уматык сыаната ыарахан. Ол иһин методиканы уларыталларыгар этэбит. Холобур,  федеральнай бүддьүөттэн Саха сиригэр баһаары умуруорууттан саҕалаан ойуур хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрин көрүүгэ-истиигэ диэн биир гектар ойуурга 6 солк. 90 харчы көрүллэр.  Уһук Илиҥҥи уокурук үрдүнэн, ортотунан, 25 солк. тахсар. Онтон Арассыыйа үрдүнэн орто кээмэй 90 солк. тэҥнэһэр. Биһиги орто кээмэйи аҕалыҥ диэн туруорсабыт. 6 солк дуу, 90 солк. дуу? Араастаһыыта элбэх ээ. Мантан сылтаан Саха сиригэр ойуур хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин ахсаана олус аҕыйах.

- Соторутааҕыта  федеральнай таһымҥа Саха сирэ баһаар туһунан атын сыыппараны биэрбиккит диэн  эттилэр.  Эн санааҕар ити сөп дуо?

- Информационнай систиэмэ диэн баар. Ол аата барытын космостан көрөллөр уонна холобур, 90 тыһ. гектардаах ойуур умайбыт диэн быһаараллар. Ону эригийиэн тустаах министиэристибэтин бирикээһинэн баһаар умуруоруллубутун кэнниттэн эрэ дьиҥнээх төһө сири сиэбитин кээмэйэ быһаарыллар. Күөллэр, сыһыылар таһаарылланнар баһаар сиэбит сирин кыраныыссата чуолкайданар. Ону үрдүттэн көрөн олорон, эһиги атын дааннайы биэрдигит дииллэр. Быһаччы баһаарга эппиэттээччи ойуур үлэһиттэрэ суһаллык информацияны хайдах да биэрэр кыахтара суох. Баһаары умуруора сылдьыбаккалар ол төһө сиэбитин  ааҕа-суоттуу  сылдьыахтара дуо? 

Итиннэ сыһыаннаан дойдубар Ньурба улууһугар этэр буоллахха, биэс нэһилиэккэ улахан куттал суоһуу сырытта. Баһаардар турбут төрүөттэрэ араас. Биир нэһилиэк аттыгар, кырдьык, баһаар кыһыннары көрдүгэннээн сыппыта. Ол туһунан нэһилиэнньэ эппитэ. Мин эмиэ истибитим. Ону туһааннаах уорганнарга тута тиэрдибитим. Билигин күрдьэх тутан баран баһаары умуруора барбатым буолуо эрээри, 2012-2013 сс. «Якутлесресурс” тэрилтэҕэ генеральнай дириэктэрдээн олорон, саамай уустук кэмнэргэ сиринэн умайар баһаары умуруорууга күүскэ үлэлээбитим. Онон баһаар диэн тугун-ханныгын эппинэн-хааммынан билбит киһибин. Икки сайын  түүннэри-күнүстэри  ойуур баһаарын умуруорууга сылдьыбытым.

Соторутааҕыта турбут баһаардар бэйэ-бэйэлэрин кытта ситимнээхтэр. Балары умуруорууга нэһилиэктэр баһылыктарын уонна уопсастыбаннас  үчүгэй үлэлэрин бэлиэтиибин. Нэһилиэнньэ түмсэ охсон, тута турумматаҕа буоллар, бу баһаардар  хайдах да кыайтарыа суох  этилэр. Тоҕо диэтэххэ,  ойуур хаһаайыстыбатын үлэһитттэрин ахсааннара олус аҕыйахтар. Адьас тарбахха баттаналлар. Манна кими эмит буруйдуу сатыыр адьас сыыһа. Хомойуох иһин, сорох салайааччылар кими эмит буруйдуу сатыыллар. Үлэлии сылдьар дьону аралдьытааччылар кытары бааллар. Баһаары умуруоран эрэ баран, туох кыаллыбытын, туох кыаллыбатаҕын быһаарсан, ырытыахха сөп буоллаҕа. Итинник анаалыстааһын инники  өттүгэр үлэлииргэ көдьүүһү аҕалара чуолкай. Сөптөөх этиилэр баар буолуохтаахтар, үрдүттэн оҥорон көрө-көр үлүбээй этэр адьас сыыһа. Былааһы кытта буруйдаатылар. Оннук буолбатах. Холобур, Ньурбаҕа буолбут баһаардарга СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Дмитрий Садовников, СӨ нэһилиэнньэ олоҕор-дьаһаҕар куттал үөскээбэтин хааччыйыыга кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Дмитрий Лепчиков бэйэлэринэн тиийэн, ону кытта улуустар баһылыктара, барытын хонтуруолга ылан үлэлээбиттэрэ.

маны пожар фото 4

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением