Тутуу

Путин сорудаҕынан

Бэрэсидьиэн Владимир Путин 2018 сыл бүтүүтүгэр дойду бөдөҥ куораттарыгар генеральнай былаантан градостроительнай сайдыы стратегическай хайысхаларын быһаарар докумуоҥҥа (маастар-былааҥҥа) көһөр этиилэри оҥорорго сорудахтаабыта.
Быйыл сайын ыытыллыбыт Илиҥҥи экэнэмиичэскэй VI форумҥа Владимир Путин Уһук Илин эрэгийиэннэрин куораттарын сайыннарыы, тупсаран оҥоруу бырагырааматын бигэргэппитэ. Онон атырдьах ыйыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбата уонна куораттар социальнай тутууларыгар, дьиэлэр тастарын тупсарыыга, инженернэй тутууларын ыытыыга үлэлэһэр «ДОМ.РФ» аахсыйаламмыт уопсастыба, итиэннэ «ДОМ.РФ» пуондата Дьокуускай куорат территориятын сайыннарыыга анаммыт Сөбүлэһиини түһэрсибиттэрэ.

ДОМ.РФ пуондата – олорор дьиэ-уот эйгэтин сайыннарыы кэлим институтун кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэтэ, «ДОМ.РФ» АУо иһинэн 2016 с. РФ Бырабыыталыстыбатын дьаһалынан тэриллибитэ. Куорат тупсаҕай эйгэтин тэрийии стратегическай-методическай докумуоннарын оҥорор уонна ону олоххо киллэриигэ үлэлиир.

Ол чэрчитинэн куорат социальнай-экэнэмиичэскэй балаһыанньатын ырытан, градостроительнай кыаҕын кэлимник чинчийэргэ, итиэннэ онно олоҕуран, куорат маастар-былаанын оҥорууга Бүтүн Арассыыйатааҕы аһаҕас куонкуруһу тэрийэргэ быһаарбыттара.
Өрөспүүбүлүкэҕэ бу иннинэ Аартыка үс бөһүөлэгин уонна киин куорат «Звезднай» микрооройуонун маастар-былааннара оҥоһуллан тураллар. Олор биһирэбили ылбыттарын түмүгэр, Дьокуускайга «Воинскай», Нерюнгрига «Р» кыбаарталлары кэлимник тупсаран оҥоруу бүддьүөттэн үбүлэнэллэрэ ситиһиллибитэ.
Судаарыстыбаннай сэбиэт Илиҥҥи экэнэмиичэскэй VI форум түмүгүнэн алтынньы 26 күнүгэр ыыппыт мунньаҕар вице-премьер Юрий Трутнев Арассыыйаҕа маастар-былаанынан куорат эйгэтин тупсаран оҥорууга Дьокуускай бастакылартан биирдэстэрэ буолуон сөбүн туһунан бэлиэтээбитэ.

Устуоруйа саҥа түһүмэҕэ

Кэмпириэнсийэни саҕалыырыгар Айсен Николаев Дьокуускай куорат маастар-былаанын оҥорууга Бүтүн Арассыыйатааҕы аһаҕас куонкурус биллэриллэрин туһунан эттэ.
– Владимир Путин куораттары тупсаран оҥоруу бырагырааматын бигэргэтэригэр туох ханнык иннинэ дьон наадыйыытын учуоттуурга, олоҕу-дьаһаҕы сайыннарар саҥа идиэйэлэри киллэриигэ табыгастаах усулуобуйаны тэрийэргэ болҕомтону уурарга эппитэ. Бэрэсидьиэн көҕүлээһинин биһиги киин куораппытын сайыннарыыга саҥа түһүмэҕи арыйар кыах быһыытынан ылынабыт.
Дьокуускай – туруктаахтык сайдар куорат. Дойду үгүс куоратын курдук, ааспыт өттүгэр өр сылларга анаммыт былааннааһына суох тутуллубута. Биһиги билигин олохтоохтор куорат сайдыытыгар көхтөөтүк кытталларын, итиэннэ бу уларыйыылар түргэн тэтиминэн уонна хаачыстыбалаахтык ыытыллалларын хааччыйыахтаахпыт. Бу куонкурус сүрүн соруга – ол.

«Дьокуускай куорат» куораттааҕы уокурук:
хабар иэнэ – 3604 кв. км,
нэһилиэнньэтэ – 347 182 киһи,
нэһилиэнньэ ахсаанынан Уһук Илиҥҥэ – V миэстэ.

Икки түһүмэҕинэн барыаҕа: бастаан сайаапкалары хомуйуу, бэрэбиэркэлээһин ыытыллыа, онтон кыайыылаахтар быһаарыллыахтара, түмүк кэлэр сылга таһаарыллыаҕа уонна Илиҥҥи экэнэмиичэскэй VII форумҥа сүрэхтэниэҕэ.
Онон киин куораппыт маастар-былаанын Уһук Илин олохтоохторугар, форум ыалдьыттарыгар, итиэннэ, биллэн турар, дойдубут Бэрэсидьиэнигэр билиһиннэриэхпит. Дьокуускай куорат ирбэт тоҥ тыйыс усулуобуйатыгар турдар да, киһи олороругар, үлэлииригэр, үөрэнэригэр бары өттүнэн табыгастаах буолуохтаах. Куорат мөссүөнэ уларыйарын, тупсарын кини хас биирдии олохтооҕо билиэхтээх, онон киин куораппыт аны 5, 10, 15 сылынан хайдах буолуохтааҕын туһунан биһиги билигин толкуйдуох тустаахпыт. Дьэ ити иһин бу стратегическай докумуон оҥоһуллар, куораттары былааннааһыҥҥа уонна кэлим сайыннарыыга идэтийбит хампаанньалары кытыннарар аһаҕас куонкурус ыытыллар.

Сайдыы хаамыыта ирдиир

«Дьокуускай куорат» куораттааҕы уокурук баһылыга Евгений Григорьев Градостроительнай кодекска уларыйыылар киирбиттэрин бэлиэтээн туран, Ил Дархан куорат маастар-былаанын оҥорууга Бүтүн Арассыыйатааҕы аһаҕас куонкуруһу биллэрбитэ ураты суолталааҕын эттэ.
– Градостроительнай кодекска уларытыы киллэриллэригэр куорат маастар-былаана бастакынан ирдэнэр. Дьокуускайга тупсаран оҥоруу үлэтин кэлимник ыытыы биһиги инники күөҥҥэ тутар боппуруоспут буолар. Куораппыт тас көстүүтүн тупсарыыга элбэх үлэ барыаҕа, ол иһигэр хаарбах туруктаах дьиэлэртэн дьону көһөрүү, уу ылар түөлбэлэринэн кытылы бөҕөргөтүү бырагымаатынан эмиэ. Инньэ гынан, бу куонкурус тэриллибитэ улахан суолталаах, эспиэртэр, исписэлиистэр этиилэрэ, көрүүлэрэ биһиэхэ тирэх буолуоҕа.
Дьокуускай куорат кэҥии, нэһилиэнньэтин ахсаана элбии турар. Сүрүннээн эдэр дьон олохсуйар буолан, нэһилиэнньэбит орто сааһа отутуттан тахса, онон кэлэр өттүгэр социальнай эбийиэктэргэ, сынньанар-култуурунай кииннэргэ, пааркаларга, былаһааккаларга, о.д.а. уопсастыбаннай сирдэргэ ноҕурууска улаатан иһиэҕэ. Онон маастар-былаан “Туох? Ким? Тоҕо? Хайдах?” диэн ыйытыыларга хардарар, бырайыактааһыҥҥа нэһилиэнньэни кытыннарар, кинилэр этиилэрин учуоттаан оҥоһуллар, Ил Дархан быйыл күһүн таһаарбыт 2032 сылга диэри, куорат төрүттэммитэ 400 сааһын көрсө, куорат стратегическай сайдыытын туһунан ыйааҕар туруорбут соруктарын толорууга сүрүн докумуоммут буолар.

Владимир Прокопьев, Ил Түмэн судаарыстыбаннй тутулга уонна олохтоох салайыныыга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:
– Айсен Николаев Дьокуускай сайдыытын стратегическай хайысхаларын быһаарар маастар-былааны оҥорууга Бүтүн Арассыыйатааҕы куонкуруһу биллэрдэ. Бу иннинэ кини көҕүлээһининэн киин куорат статуһун туһунан сокуон барыла оҥоһуллан, Ил Түмэн ааспыт пленарнай мунньаҕар бигэргэтиллибитэ. Онон Дьокуускай куорат сайдыыта эрдэттэн былааннаммыт, өр сылларга суоттаммыт саҥа тиһиккэ киирдэ.

Өрөспүүбүлүкэ сүрүн архитектора, Ил Дархан иһинэн архитектура уонна градостроительство управлениетын салайааччы Ирина Алексеева, төһө даҕаны тустаах бырагыраамалар баалларын үрдүнэн, куорат хайдах быһыылаахтык сайдыахтааҕын, ханна, туох оҥоһуллуохтааҕын туһунан дьон үгүстүк ыйытарын, ону быһааран биэрэргэ маастар-былаан наадатын бэлиэтээтэ.

Олоххо киллэриллэр бырайыак өйөнөр

Куорат маастар-былаанын ырытан оҥорууну «ДОМ.РФ» уонна өрөспүүбүлүкэ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондалара үбүлүүллэр. Олоххо киллэриллэр бырайыактары өйүүр улахан суолталааҕын «ДОМ.РФ» АУо генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Антон Финогенов эттэ.
– Дьокуускай Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукка эрэ буолбакка, бүтүн Арассыыйа үрдүнэн биир саамай түргэнник уонна туруктаахтык сайдар куорат буолар. Маастар-былаан кумааҕыга эрэ хаалбакка, дьиҥнээхтик олоххо киллэриллэр уонна кэлэр 5-7 сылга үлэни-хамнаһы сүрүннүүр докумуон буоларыгар биһиги эрэнэбит. Ити иһин өрөспүүбүлүкэни кытары түһэрсибит Сөбүлэһиибитигэр маастар-былааны ырытан оҥорууга, итиэннэ олоххо киллэриигэ сыһыаннаах өйөбүл дьаһалларын эмиэ көрбүппүт.
Киин куорат дьылҕатын түстүүр бу боччумнаах үлэҕэ операторынан уонна куорат градостроительнай кыаҕын кэлимник чинчийиигэ эппиэттээҕинэн «Центр» стратегическай сайдыы ааҕыныстыбата ананна.

«Центр» стратегическай сайдыы ааҕыныстыбата – градостроительство уонна урбанистика эйгэтигэр кэлим бырайыактары олоххо киллэрэр, архитектурнай-градостроительнай, дизайнерскай куонкурустары ыытар аналитическай-консалтинговай тэрилтэ.

– Дойду салалтата билигин хотугу территориялары, Аартыка куораттарын урутатан сайыннарыыга улахан болҕомтотун уурар, -- диэтэ «Центр» хампаанньаларын бөлөҕүн тэрийсээччи Сергей Георгиевскай. – Бүтүн Арассыыйатааҕы куонкуруска кыттар хамаандалары таларбытыгар биһиги дойдуга, чуолаан Уһук Илиҥҥэ уонна Аартыкаҕа, олоххо киллэриллибит бырайыактардаах, дьиҥ чахчы үлэлиир исписэлиистэри чорботуохпут.
Уһук Илини уонна Аартыканы сайыннарыы министиэристибэтин департаменын дириэктэрэ Виталий Алтабаев Ил Дархан сорудаҕын олоххо киллэриини бастакынан саҕалаабытын, онон бу үлэҕэ сирдьит буолуоҕун бэлиэтээтэ.

Раиса СИБИРЯКОВА