Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -13 oC

АЛРОСА хампаанньа «Үбүлүөйүнэй» шахтатыттан хостоммут икки алмааска Социалистическай Үлэ Дьоруойдарын Елизавета Ивановна Бурцева уонна Семен Васильевич Горохов ааттара иҥэрилиннэ.

АЛРОСА хампаанньа «Үбүлүөйүнэй» шахтатыттан хостоммут икки алмааска Социалистическай Үлэ Дьоруойдарын Елизавета Ивановна Бурцева уонна Семен Васильевич Горохов ааттара иҥэрилиннэ.

Дьоруойдар аллеялара

Мин дойдубар, Уус Алдан улууһугар, тиийдэхпинэ, Бороҕон сэлиэнньэтин килбэйэр киинигэр хайаан да таарыйан, тохтоон ааһар биир ытык сирдээхпин. Сэлэлии туруоруллубут гражданскай сэрии дьоруойа Г.В. Егоров, Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа В.Д. Лонгинов, Арассыыйа Дьоруойа М.М. Стрекаловскай, Үлэ Дьоруойа Д.Г. Бурцев, Социалистическай Үлэ Дьоруойдара Е.И. Бурцева, А.С. Копырина, Үлэ Албан аата уордьан толору кавалера Н.Д. Бурнашев, Үлэ Дьоруойа М.Н. Готовцев бюстарыгар сүгүрүйэн, тыыннаах сибэкки дьөрбөтүн уурабын.

Дьоруойдар аллеялара 2005 сыллаахха улуус баһылыга, өрөспүүбүлүкэ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Горнай уонна Уус Алдан улуустарын Бочуоттаах олохтооҕо Иннокентий Бочкарев көҕүлээһинэн тэриллибитэ. Сэриигэ оҥоһуллубут хорсун быһыы, үлэҕэ ситиһиллибит үрдүк көрдөрүү умнуллубаттар, Ийэ дойдуга бэриниилээх таптал үтүө холобурун быһыытынан үүнэр сүһүөх эдэр ыччаты иитэр-үөрэтэр үрдүк аналлаахтар.

Кирбииттэн кирбиигэ

Улуус аҕыс Дьоруойуттан үһэ – Елизавета Ивановна Бурцева, Анастасия Семеновна Копырина, Михаил Николаевич Готовцев – ыанньыксыттар. Үһүөн тус-туһунан, ол эрээри бэйэ-бэйэлэрин солбуйсан испит көлүөнэ чулуу бэрэстэбиитэллэрэ буолаллар.

Мин бүгүн кинилэртэн аҕа саастаахтарын, суолу тэлээччилэрин, Елизавета Бурцева туһунан сырдатыахпын баҕарабын. Кини Курбуһах нэһилиэгэр Нэлэгэр диэн сиргэ олохтоох Местниковтар диэн удьуор үлэһит ыалга 1913 сыллаахха от ыйын 12 күнүгэр төрөөбүтэ. Былаас уларыйыытын кытары тилэх баттаһа күн сирин көрбүт кыыс саҥа олоҕу кытары тэҥҥэ хаамсан, үүнэн-сайдан испитэ. Сааһын ситэн, Иван Дмитриевич Бурцевка эргэ тахсан, Бэрт Ууһун нэһилиэгэр сүктэн кэлбитэ. Сүүрбэ саастааҕар Өрүүнэ Олесова аатынан холкуос ыанньыксыта буолбута. Таһаарыылаах үлэһит быһыытынан сыаналанан, сэрии уонна уот кураан ыарахан сылларыгар холкуос саамай эппиэттээх салаатыгар анаммыта – бастаан биригэдьиир, онтон үүт пиэрмэтин сэбиэдиссэйэ буолбута. 1947 сыллаахтан ыанньыксыттаабыта.

Елизавета_Бурцева.jpg

Саха дьахталларыттан бастакынан

Евдокия Ивановна 1948 сыллаахха сыһыарыллыбыт ынаҕын ахсыттан 1265 киилэ үүтү ыабыта. Көрдөрүүтүн өссө тупсаран, 1956 сыллаахха икки тыһыынчалаах кирбиини аһары түспүтэ, 1958-1959 сыллардаахха 2,5 тыһыынчаны ыабыта! Бу өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн ситиһиллэ илик үрдүк көрдөрүү этэ. Оччолорго холкуос ыанньыксыта ынаҕы ньирэйин кытары холбуу көрөрө, ньирэйи кыстыкка киириигэ эрэ атын үлэһиккэ туттарара. Евдокия Ивановна 25 сыл ыанньыксыттаабытын тухары 264 ынахтан 257 ньирэйи ылан, биири да энчирэппэккэ туттарбыта. Бастыҥ ыанньыксыт 1955 уонна 1956 сыллардаахха Москваҕа үлэ чулууларын түһүлгэтигэр, Норуот хаһаайыстыбатын ситиһиитин быыстапкатыгар кыттыбыта, НХСБ Улахан Үрүҥ көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыта. 1956 сыллаахха «Өрөспүүбүлүкэ бастыҥ ыанньыксыта» аатынан бэлиэтэммитэ.

Өр сыллаах, таһаарыылаах үлэтэ сыаналанан, Елизавета Ивановнаҕа ССРС Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун 1957 сыл алтынньы 1 күнүнээҕи Ыйааҕынан, Саха сирин дьахталларыттан бастакынан Социалистическай Үлэ Дьоруойун аата иҥэриллибитэ, Ленин уордьана итиэннэ «Сиэрпэ уонна Балта» кыһыл көмүс сулус мэтээл туттарыллыбыта. Дьоруой ыанньыксыт 1958 сыллаахха ССРС бэһис ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин 565-с №-дээх Тааттатааҕы уокуруктан дьокутаатынан талыллыбыта. 1960 сыллаахха хомуньуус баартыйа чилиэнэ буолбута. 1960 сылтан Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин тэрийэр-инструкторскай салаатын инструктора буолан, холкуостарынан уонна сопхуостарынан сылдьан, сүөһүттэн ылыллар бородууксуйаны үрдэтиигэ бастыҥ уопуту тарҕаппыта. 1966 сылтан бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыта. 1985 сыллаахха, алтынньы 2 күнүгэр олохтон барбыта, көмүс уҥуоҕа дойдутугар хараллыбыта.

Елизавета_Бурцева_Moсква_--_3.jpg

Барыбыт ситиһиитэ”

Елизавета Ивановнаны мин биир дойдулааҕым итиэннэ ийэм курдук ыанньыксыт буолан, оҕо эрдэхпититтэн ытыктыы улааппытым. Хас да түгэҥҥэ чугастык алтыһан ааспытым. Курбуһах орто оскуолатын 1972 сыллаахха бүтэрэн, “Оскуола – производство – үрдүк үөрэх” девиһинэн үс сыл пиэрмэҕэ ыанньыксыттаабытым, хомсомуол маҥнайгы сүһүөх тэрилтэтигэр сэкиритээринэн талыллан үлэлээбитим. Хомуньуус баартыйа оройуоннааҕы кэмитиэтэ тэрийбит “Сулустаах эстэпиэтэтинэн” Үлэ Дьоруойдара Елизавета Бурцева, Анастасия Копырина, бастыҥ ыанньыксыт Михаил Готовцев, сэрии-үлэ бэтэрээннэрэ уонна эдэр ыанньыксыттар, барыта уон икки киһи буоламмыт, нэһилиэктэринэн сылдьыбыппыт. Дьоруой ыанньыксыттар биир идэлээхтэригэр элбэҕи сүбэлээбиттэрэ-амалаабыттара, биһиги оскуоланы бүтэрэр ыччаттары пиэрмэҕэ үлэлии тахсарга ыҥырбыппыт.

Дьоруойдары кытары чугастык алтыһаммын, тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһэ буоларга быһаарыммытым. Саха судаарыстыбаннай университетын тыа хаһаайыстыбатын факультетын бүтэрбит зооинженер идэлээх эдэр исписэлиис 1980 сыллаахха “Сахаплемхолбоһукка” үлэлии киирбитим. 1984 сыллаахха тэрилтэҕэ бастыҥ уопут мусуойун тэрийиигэ эппиэттээҕинэн ананан, бэтэрээннэртэн ахтыы хомуйбутум. Елизавета Ивановнаҕа дьиэтигэр тиийэ сылдьыбытым. Миигин көрөөт билбитэ, ыалдьа сылдьар кэмэ этэ да буоллар, интэриэһиргиир ыйытыыларбар толору харданы ылбытым.

Ынахтан элбэх үүтү ыыр иһин үлэ биһиэхэ өссө сэрии инниннэҕи сыллартан саҕаламмыта, – диэн кэпсээбитэ Евдокия Ивановна. – Тимирязев аатынан Москватааҕы Тыа хаһаайыстыбатын академиятын сахаттан бастакынан бүтэрбит, Уус Алдан кыыһа Анастасия Романовна Аммосова хас да холкуоска, ол иһигэр биһиэхэ, племенной пиэрмэлэри тэрийбитэ. Үүттээх саха ынахтарын сүүмэрдээн, сэмэнтээл боруода оҕустары кытары тиксиһиннэрэн, сиэнчэр сүөһүнү үөскэппитэ. Сүөһү аһылыгын тэрийиигэ улахан ирдэбили туруорбута, зоотехническай куурустары тэрийэн, ыанньыксыттары саҥалыы үлэлииргэ үөрэппитэ. Ол түмүгэр, ыаһын да, эти ылыы да көрдөрүүлэрэ биллэрдик тупсубута. Улуус быыстапкатыгар 28 бастыҥ ыанныксыттан талыллан, биһиги пиэрмэттэн Ульяна Прокопьевна Бурцева 1941 сыллаахха Тыа хаһаайыстыбатын Бүтүн Сойуустааҕы быыстапкатыгар кыттарга мэктиэлэммитэ. Даҕатан эттэххэ, кини улууска бастакынан биир тыһыынчалаах кирбиини ситиспитэ. Онон, мин өлгөм үүтү ыан, Дьоруой буолбутум тус бэйэм эрэ ситиһиим буолбатах, пиэрмэҕэ көҕүтүһэн үлэлээбит дьүөгэлэрим, сөптөөх үлэ усулуобуйатын хааччыйбыт холкуоһум салайааччыларын уонна, биллэн турар, силиэксийэлиир-племенной үлэни тэрийбит исписэлиистэр сыралаах үлэлэрин түмүгэ буолар.

Сквер.jpg

Умнуллубат

«Сахаплемхолбоһукка» тэриллибит мусуой хос билигин даҕаны үлэлии турар, үлэ бастыҥ уопутун тарҕатыыга тирэх буолар. Бэрт Ууһун нэһилиэгин баһылыга Юрий Колодезников этии киллэриитинэн, мин бу мусуой матырыйаалларынан 2019 сыллаахха, Москубаҕа НХСБ тэриллибитэ 80 сылын көрсө тэриллибит дьаһалга, «Быыстапкаттан – көмүс сулуска» диэн Елизавета Бурцева туһунан итиэннэ кининэн сирэйдээн тыа хаһаайыстыбатыгар үрдүк көрдөрүүлэри ситиһэн, араас сылларга Норуот хаһаайыстыбатын ситиһиитин быыстапкатыгар кыттыбыт, Дьоруой үрдүк аатын ылбыт саха бастыҥ дьонун туһунан экспозицияны илдьэн туруорбутум улахан сэҥээриини ылан, кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыта.

Ил Дархан Айсен Николаев көҕүлээһининэн, АЛРОСА хампаанньа салалтата 2020 сылтан «Саха судаарыстыбаннаһын 100 сылыгар – 100 алмааска чулуу дьон аатын» бырайыагы саҕалаабыта. Ол чэрчитинэн, быйыл, олунньу 8 күнүгэр 69,32 караттаах алмааска Социалистическай Үлэ Дьоруойа, 1958-1962 сс. ССРС Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата Елизавета Бурцева аата, олунньу 11 күнүгэр 60,24 караттаах алмааска Социалистическай Үлэ Дьоруойа, булчут Семен Васильевич Горохов аата иҥэрилиннэ! Дьоруойдар умнуллубаттар – төһөнөн үгүс сыл ааһар даҕаны, ааттара алмаастыы чаҕылыйар.

Татьяна ПРОТОПОПОВА, өрөспүүбүлүкэ үтүөлээх зоотехнига

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23