Киин үлэтэ дьиэтээҕи хотугу таба боруодатын тупсарарга туһуланар. Бу туһунан М.Г.Сафронов аатынан Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын научнай-чинчийэр институтун төрүт дьарыкка салаатын уонна таба иитиитин лабораториятын сүрүн научнай сотруднига Николай Винокуров иһитиннэрдэ.
Дьиэтээҕи хотугу табаны дэлэтии биир сүрүн кыһалҕата - Саха Сиригэр селекциялыыр, геннэрин үөрэтэр үлэ ситэ барбата буолар.
«Бу салааҕа инновационнай сайдыы барыахтаах. Оччоҕо атын салаалары кытта күрэстэһэр кыахтаныаҕа. Хотугу, Сибиир, Уһук Илин аҕыйах ахсааннаах норуоттарын общиналарыгар таба элбииригэр, этиттэн, тириититтэн ылар бородууксуйа дэлэйэригэр бу киин төһүү күүс буолара саарбахтаммат. Маныаха судаарыстыбаттан өйөбүл наада», — диир Николай Винокуров.
Саҥа боруоданы үөскэтии
Учуонай сабаҕалыырынан, киини тэрийии элбэх үтүө өрүттээх: ыстаадаларга генетическэй мониторинг (кэтээн көрүү) ыытыллыа, араас ыарыыларга генетическэй экспертиза оҥоһуллуо, уопсай туруктарын тургутуохтара, саҥа боруодалары үөскэтиэхтэрэ, Саха Сирин килиимэтин, тыйыс айылҕатын тулуйар көрүҥү буоһатан таһаарыахтара. Эбэҥки, эбээн, чукча табалара дэнэр боруодалар тулуурдаахтарынан биллэллэр. Олор адаптацияланар хаачыстыбаларын үрдэтэр племенной үлэни бу киин сүрүннүөҕэ. Бу үлэ барыта табаттан ылар бородууксуйа кээмэйэ улаатарыгар сыалланар: этин, муоһун, туйаҕын, тириитин, тыһын – барытын туһаҕа таһаарыахтара.
Саамай тарҕаммыт боруода -- эбээн табата. Киэҥ сири тайаан сылдьар: 87, 65 мөл. га сиринэн мэччийэр, Охотскай муора биэрэгиттэн Лаптев муораларыгар тиийэр.
«Селекциялыыр племенной үлэ түмүгэр тыанан-хайанан тэҥинэн сылдьар табаны үөскэтэн таһаарыахтаахпыт. Бу үлэни ыытарга ыстаадалар истэригэр хаан буккуһуутун чинчийэн, генетическэй структура анаалыһын ыытыахпыт. Маны тэҥэ биирдэ эмэ көстөр генотиптары учуоттаан, ону харайан, саҥа тиипкэ туһалаах буоларыгар хаалларыахпыт», — диэн соругун кэпсиир учуонай.
“Быраактыка көрдөрөрүнэн, элбэх ахсааннаах ыстаадалар көрдөрүүлэрэ соччото суох буолар эбит. Ойуур-туундара уонна туундара зоналарыгар таба ахсаана биир ыстаадаҕа 800-1000 буолара ордук. Оттон хайалаах-тайҕалаах сиргэ — 500-600, тайҕаҕа — 300-400 төбө”, — диэн эбэн этэр.
Таба ыстаадалара бэйэ-бэйэлэриттэн чугас сылдьаллара аймахтыы хаан буккуһуутугар аҕалар. «Маннык сыһыаннаһыы кыыл продуктивноһын түһэрэр. Онон ыстаадалар икки ардыларыгар атыырдары атастаһар ордук. Маныаха бастаан хаһаайыстыбалар атыырдарын сыстыганнаах ыарыыга бэрэбиэркэлэтиэхтэрин наада, хардары сутуллубат гына», — диэн кэпсиир Николай Винокуров.
Научнай сотрудник быһаарбытынан, саас уонна күһүн ыстаадаларга ыытыллар зоотехническай уонна бэтэринээринэй тэрээһиннэргэ үчүгэй көрдөрүүлээх кыыллары талан ылан, туспа тутуохтаахтар, олорго уопут оҥоһуллуохтаах.
Судаарыстыба өйөөтөҕүнэ эрэ
Таба иитиитинэн өрөспүүбүлүкэ 34 улууһуттан 20-гэр дьарыктаналлар. Сыл саҕаланыаҕыттан таба ахсаана бары хаһаайыстыбаларга 162 тыһыынча төбөнү куоһарда, ол 2020 сыл көрдөрүүтүттэн 3%-ынан элбэх.
Таба иитиитэ тыа хаһаайыстыбатын биир сүрүн салаата, ырыынакка табаар таһаарар хайысха эрэ буолбатах: бу -- хотугу төрүт олохтоох норуоттар үгэстэрэ, олохторун укулаата, култууралара, омук быһыытынан уратылара. Ол иһин судаарыстыбаттан өйөбүл, болҕомто улахан буолара ирдэнэр.
2022 сылга таба иитэр салааны өйүүргэ көрүллүбүт үбүлээһин 237 мөл солкуобайтан 1,045 млрд солкуобайга диэри улаатта. Ити үп улахан аҥаара эдэр табаһыттары бу салааҕа угуйууга тыырылынна. Ол курдук, 2020 сылтан «Эдэр табаһыт» бырагыраама өрөспүүбүлүкэҕэ үлэлиир. Ыстаадаҕа түөрт сылтан кырата суох кэм үлэлээбит ыччат хоту уонна Аартыка балаһатыгар дьиэ туттарыгар эбэтэр атыылаһарыгар 1 мөл. солкуобайы босхо ылан туһанар. Быйыл эдэр табаһыттар олорор усулуобуйаларын тупсаралларыгар өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр 20 мөл. солк. көрүллүбүт.
Маны тэҥэ 2022 сылга производственнай эбийиэктэри сайыннарыыга добуочча харчыны көрбүттэр. Ол иһигэр эбийиэктэр матырыйаалынай-тиэхиньиичэскэй базаларын саҥардыыга 78 мөл. солк. тахса тыырыллыбыт. Бу харчыга саҥа күрүөлэр, харааллар, күлүк түһэрэр сабыылар, таба мэччийэр сирдэринэн табаһыттар дьиэлэрэ тутуллуохтара. Атыннык эттэххэ, ыстаада олоҕун хаачыстыбатын тупсарыыга туһуланар үлэ ыытыллыаҕа.
Табата суох хотугу омук суох. Онон бу киин булгуччу аһыллара буоллар...
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
