Култуура

Атыттартан хаалсыбат санааттан

1970-1971 сылларга Балыктаах нэһилиэгэ түөлбэнэн (оччолорго зона дэнэрэ) үлэни өрөспүүбүлүкэҕэ бастакынан саҕалаабыта. Кулууп үлэ бөҕөтүн ыытара. Дириэктэр Мария Прокопьевна Скрябина этэ. Араас тэрээһиннэр, күрэхтэр, кэнсиэрдэр быыстала суох буолаллара. Киэһэ ахсын ыччаттар үлэлэрин кэнниттэн мустаннар бэлэмнэнэллэрэ. Сэргэхсийии, өрө көтөҕүллүү кэмэ этэ.

Ол көхтөөх ыччаттан биирдэстэрэ Павел Габышев, аармыйаҕа сулууспалаан кэлэн баран, сопхуоска үлэлии сылдьара. Аны ол бириэмэҕэ оруобуна Балыктаах орто оскуолатыгар саҥа эдэр учуутал Галина Шахурдина мусукаанынан ананан кэлбитэ. Кини бэйэтин тула олохтоох ыччаты түмпүтэ. Бырааһынньык аайы кэнсиэр, сотору-сотору гастроль, култуура эстафетата... Онон киэһэ аайы репетиция буолара.
Павел ол саҕана ансаамбылга үҥкүүлүүрэ, пантомима, клоунада айан туруорара уонна бэйэтэ толороро. Биир киэһэ үҥкүүлээн тэлээрэ сылдьан көрдөҕүнэ, ыччат уолаттар хаһыа да буолан мусукаалынай үстүрүмүөннэргэ оонньууллар, өссө ыллыыллар үһү. "Эс, маннык барсыбат, атыннык гыныахха", -- дии-дии, тугу эрэ суруйаллар, тыаһатан көрөллөр эбит. Онтон табаарыһа Гаврил Прибылых : "Ээ, бу Байбал оскуолаҕа сылдьан литературнай куруһуокка дьарыктаммыта, киниэхэ сорудах биэрэн суруйтаран көрүөххэ", -- диэбит. Киһилэрэ аккаастаары гыммытыгар, доҕотторо: "Бөһүөлэктэр үгүстэрэ ырыаланнылар, биһиэхэ эрэ суох", -- диэн, атыттартан хаалсыбат санаалаахтарын этэн, тылларын ылыннарбыттар. Уолбут дьиэтигэр тиийэн, балта Шуралыын бэйэлэрин дьиэтээҕи бибилэтиэкэлэрин кинигэлэрин сыымайдаан көрбүттэр. Хараҕа "Дьокуускай куорат" хоһооҥҥо хатаммыт, туох эрэ онтон кылам гыммыт. Кумааҕытын ылан, харса суох суруйбутунан барар. Иэйэр турукка киирэн хаалан, ким эрэ этэн биэрэрин курдук, тыллары сааһыланан барбыт...
Сарсыныгар ол суруйбутун Галина Никитичнаҕа туттаран кэбиспит. Арай биирдэ истибитэ, оҕолоро олох өрдөөҕүттэн ыллана сылдьар ырыа курдук ыллыы сылдьаллар эбит!

"5" сыананы ылаары
Ити курдук ырыабыт айыллан тахсыбыт эбит. Галина Шахурдина  ол кэмнэри маннык ахтар:

-1971 сыллаахха сыл ахсын үгэс быһыытынан Мэҥэ Хаҥаласка ыытыллар култуура эстафетатын бастакы түһүмэҕэр, ол эбэтэр нэһилиэк түөлбэлэринэн күрэҕэр, бэлэмнэнэ сылдьыбыппыт. “Балыктаах туһунан ырыа суох эбит”, -- диэн кэпсэтииттэн саҕалаан, оннук эрэ ырыа ылланнаҕына эрэ "5" сыананы туруоруохтарын сөбүн санаан, күрэхтэһэр турукка киирэн, оччолорго тутууга үлэлиир эдэр Павел Габышевтыын биир киэһэ айан кэбиспиппит. Оччолорго бу ырыа уһун үйэлэниэ диэн долоҕойбутугар да оҕустарбатахпыт. Дьэ туран, квартеттаан саайдыбыт ээ! Баҕалаах "5" баалбытын ылбыппыт. Аны субуота аайы таансыга ырыабыт "короннай" үҥкүүбүт буолла!

Ити кэмҥэ, кэнсиэргэ бэлэмнэнии үгэнигэр, Галина Никитичнаны биир зонаттан атыҥҥа атынан тиэйэн илдьэллэр эбит. Уонна кылаабынайа: “Кистэлэҥмитин олох этимэ”, -- диэн көрдөһөллөр үһү.
1972 сыллаахха өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллыбыт оройуоннар икки ардыларынааҕы телевизионнай бэстибээлгэ Мэҥэттэн Галина Шахурдина уонна Зоя Романова, иккиэн бэйэлэрэ байаанныы-байаанныы, “Балыктаах киэһэтин” ыллааннар, дипломант буолбуттара. Ити икки байааҥҥа аккомпоненын Валерий Ноев суруйан биэрбитэ.

Дуэттары истэн, араадьыйа үлэһитэ Николай Желобцов тута ыҥыран ылан, устуудьуйаҕа уһултаран, онтон ылата “Балыктаах киэһэтин” бары билэр буолбуттара. Уулуссабыт остуолбатыгар иилиллэн турар репродуктортан ырыабыт сотору-сотору иһиллэрэ.
1982 сыллаахха Москубаҕа Хотугу норуоттар бырааһынньыктарын кыттыылаахтарын түмүк кэнсиэрэ Останкиноҕа буолбута. Онно Галина Никитична "Балыктаах киэһэтэ" ырыатын толорбута. Онон “Балыктаах киэһэтэ” ырыабытын киин тэлэбиидэнньэ биэриитигэр истэн, көрөн турардаахпыт.
2003 сылтан аны ХXI үйэҕэ ырыабыт иккис тыынын ылбыта. Ол курдук, "Добун" устуудьуйа уһуйуллааччыта Нарияна Куо Антон Иванов аранжировкатыгар аныгылыы тэтиминэн ыллаан үөрдүбүтэ! Мэҥэ Хаҥалас "Кыталык" уонна Нам Хамаҕаттатыттан "Ретро-Дэнс" норуодунай ансаамбыллар бэртээхэй үҥкүү туруорбуттара. 2016 сылтан аны ырыабытын Антон Иванов кыыһа Эльза Павлова толорор.
2017 сыллаахха улууспутугар култуура уонна спорт “Ырыа айыллар ылланаары" диэн девизтээх 61-с эстафетатыгар Балыктаах кулууба Галина Шахурдина ырыаларынан мюзиклы көрдөрбүтэ.

Үбүлүөйдээх сылынан куонкурус
Балыктаах бөһүөлэгин көрдөөх-нардаах ыччатын, үтүө үлэһит дьонун, кэрэ-мааны киэһэлэрин киэҥ эйгэҕэ биллэрбит "Балыктаах киэһэтэ" ырыа ылламмыта 50 сылыгар анаммыт үбүлүөйдээх тэрээһин нэһилиэкпитигэр буолан ааста.
Эрдэ биллэриллибит "Балыктаах киэһэтэ" ырыа күрэҕэр өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан 80 ырыаһыт куйаар ситимин нөҥүө кыттыыны ылла. Галина Никитична айбыт 54 ырыатын толордулар. Дьүүллүүр сүбэҕэ сыаналаатылар: «Мэҥэ байаныыстара» айар түмсүү салайааччыта Владимир Кузьмин, Төҥүлүтээҕи оҕо ускуустубатын оскуолатын дириэктэрэ Галина Варламова, ырыаһыт, мелодист, продюсер Антон Иванов, сыана бэтэрээннэрэ Иван Прибылых, «Уус-уран самодеятельность сайдыытыгар кылаатын иһин» бэлиэ хаһаайката Антонина Прибылых.

Анал бириистэр туттарылыннылар Екатерина Полятинскаяҕа (Дьокуускай) уонна Константин Ивановка (Уус Алдан Майаҕаһа).
III истиэпэннээх дипломаннар: Кэбээйи улууһуттан Татьяна Винокурова уонна Анна Эверстова, Төҥүлү сэлиэнньэтиттэн «Сардаана» вокальнай ансаамбыл (сал. М.В.Иванова);
II истиэпэннээх дипломаннар: Орто Халыма Эбээҕиттэн Лилия Гуляева уонна Евдокия Ефимова;
I истиэпэннээх дипломант -- Мэҥэ Хаҥалас Бүтэйдээҕиттэн Ньургуйаана Прокопьева. •
III истиэпэннээх лауреаттар -- Усуйаана Депутатскайыттан Евдокия Горохова (сал. Т.А. Протопопова), Мэҥэ Хаҥалас Хара нэһилиэгиттэн Татьяна Степанова;
II истиэпэннээх лауреат – Мэҥэ Хаҥалас Хочо бөһүөлэгиттэн Варвара Никанорова (сал. Д.С. Санников);
I истиэпэннээх лауреат – Мэҥэ Хаҥалас Чүүйэтиттэн «Мичээрдэр» вокальнай ансаамбыл (сал. Ф.П. Нестерова);
Гран-при – биһиги Балыктаахпытыттан Вера Фадеева. Күрэх кыайыылааҕар Балыктаахтааҕы култуура дьиэтин бирииһэ, ону таһынан Галина Шахурдина анал бэлиэтэ, Мэҥэ Хаҥалас улууһун култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга управлениетын бэлэҕэ туттарылынна.

Күрэх бары кыттыылаахтарыгар СӨ ырыанньык ааптардарын сойууһун чилиэнэ, продюсер Антон Иванов бэйэтин устуудьуйатыгар ырыа уһултаралларыгар 30%-наах чэпчэтиини оҥорорун туһунан иһитиннэрдэ. Миэстэлэспиттэр бары бириис туттулар.
Бэйэлэрин истиҥ эҕэрдэлэрин эттилэр: ыҥырыылаах ыалдьыт Павел Габышев, ССРС култууратын туйгуна, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, оччотооҕуга ырыа айыллан тахсарыгар кулууп дириэктэринэн үлэлээбит Мария Скрябина, ССРС култууратын туйгуна, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Анисия Скрябина.
Ыччаттар Полина Победа анаан суруйбут "Ырыа дьылҕата" хоһоонун ааҕан иһитиннэрдилэр. Римма Фадеева, Саргылаана Катакинова ырыаларынан, “Саламалаах” үҥкүүнэн биэчэри киэргэттилэр. Түмүккэ "Балыктаах киэһэтэ" ырыа матыыбыгар флешмоб үҥкүү буолла.
Эбэн эттэххэ, ахсынньы 10 күнүгэр "Туймаада" ансаамбыл тэрийиитинэн "Балыктаах киэһэтэ" ырыа 50 сылыгар анаммыт тэрээһин Дьокуускай куоракка эмиэ ыытылынна.

"Туймаадалар", Нарыйаана Куо,балыктаахтар кэнсиэрдээтилэр.Сандалы остуоллаах үҥкүү, маассабай оонньуулар тэрилиннилэр. Тэрээһини Светла Попова,Светлана Пинигина иилээн-саҕалаан ыыттылар.

СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Мэҥэ Хаҥалас оройуонун, Доллу, Төҥүлү, Мэҥэ нэһилиэктэрин Бочуоттаах гражданина, ырыа айааччы Галина Шахурдина айбыт элбэх ырыата уһун үйэлэнэннэр, былырыын СӨ мелодистарын сойууһа киниэхэ "Үйэлээх ырыалар" диэн түөскэ анньыллар бэлиэни туттарбыта. Ону Галина Никитична: “Ханнык да наҕараадаларбыттан саамай күндү бу”, -- диэн долгуйа эппитэ.

Мария Захарова,

Балыктаах, Мэҥэ Хаҥалас