Все новости

Музей-галерея киэҥ уораҕайыгар биһиги аан бастакыбытын үктэннибит. Сүрдээх ыраастык, сылаастык, ис сүрэхтэриттэн кыһаллан туран оҥорон-тутан олороллоро харахха быраҕыллар. Барыта тып-тап, орун-оннугар. Тас халҕаны аһан киириэххиттэн сахалыы эйгэҕэ куустараҕын: Аан Алахчын хотун сылаас ытыһын иһигэр буола түһэргин өйдөтөр анал үөрэхтээх худуоһунньук суруйбут хартыыната көрсөр. Хартыына ханна кэлбиппитин толору кэпсиир дириҥ ис хоһоонноох.

Онтон салгыы мытаахтар айылҕа маанылаан оҥорбут дьикти кэрэ, алыптаах сиргэ-уокка олохсуйан олороллорун туоһута буолар Бор алааһын сирэ-уота ураты уйан турукка киллэрэрин кэпсиир хартыына эйгэтигэр куустардыбыт. Манна, бэл, күн уотун сардаҥата хас да араҥа буолан түһэр, манна ийэ сир улуу куйаардыын сири сиигинэн силбэһэн, хас биирдии кэлбит киһини ис турук тас туруктуун биир таһымҥа, биир тэтимҥэ киирэн, табыллыы аартыга арыллыбыт, ситиһии ситиитэ силбэспит, саҕаламмыт салгыы барбыт, харгыстаммыт босхоломмут түгэнэ элбэх эбит. Ол да иһин буолуо, бука, Горнай улууһугар 7 норуодунай диэн үрдүк сыанабылы ылбыт үтүөкэн дьонтон алтата (!) Мытаахтан төрүттээх эбит!

 Дьэ, ити курдук киириэхпититтэн иккис этээскэ баар музей-галереяҕа үктэниэхпитигэр диэри дьикти кэрэ турукка уйдардыбыт. Болдьоммут чааспытыгар олохтоох дьаһалта баьылыгын солбуйааччыта Евдокия Степановна Пахомова уонна музей-галерея дириэктэрэ Артур Николаевич Егоров тэрээһиммитин саҕалаатылар. Үөрүөхпүт туһугар, биирдии-иккилии күнүнэн силбэһэн, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах улахан ыһыахтарга, күрэхтэргэ, бэстибээллэргэ, араас научнай кэмпириэнсийэлэргэ кыттааччы буолан, кэлии-барыы бөҕө баарын үрдүнэн, оҕотуттан саҕалаан эһээлэргэ, эбээлэргэ тиийэ кэлбиттэр.

Биһиги дьоммут хартыыналара улуу киһибит Афанасий Осипов хартыыналарын кытта кэккэлэһэ туралларын көрөн, бастатан туран, наһаа долгуйдум... Онтон сыыйа толкуйдаан, анааран баран, эмиэ да үөрдүм. Тоҕо диэтэххэ, улуу диэн мээнэҕэ этиллибэт тыл, өйдөбүл эбит. Улуу улуу курдук, хайдах эрэ санаабар, Владимир Захарович да, Татьяна Дмитриевна да хартыыналарын арчылыыр, араҥыччылыыр, кэрэҕэ-үтүөҕэ тардыһыыны алгыыр курдуктар эбит. Кэлбит көрөөччү сүрдээҕин сэргээн, кэрэхсээн ыйытыктары биэртэлээтилэр, сакаастаһыах, атыылаһыах да курдуктар бааллар.

Бастакы этээстэн күн сардаҥатын дьиктиргээн, кэрэхсээн тахсан баран көрдөххө, Владимир Захарович айылҕаны дьүһүйэр үлэлэригэр күн уота, күн сардаҥата эмиэ аҕыйаҕа суохтук баар эбит. Дьэ, кырдьыга да, үрүҥ күн үтүөтэ, аламай маҥан күн абырала диэн өйдөбүл киһи аймахха кытаанахтык киирбит өйдөбүл эбит диэн түмүккэ кэлэҕин.

Татьяна Дмитриевна үлэлэрин туһунан этэр буоллахха; Мытаах музей-галереята уонна “Тускул” КК алтыһыылара хааччах кэмигэр куйаар нөҥүө ыытыллыбыт тэрээһиннэртэн саҕаламмыта. Ол курдук, мытаахтар ыыппыт күрэхтэригэр аан бастакы кыттыыбытыгар кини “Дьоллоох олох - өҥ-быйаҥ төрдө” диэн үлэтэ Кылаан бирииһи ылбыта. Бу үлэни А.Осипов төрөппүт кыыһа (Санкт-Петербурга олорор) онлайн эрэсииминэн талбыт. Аҕатын дорҕоонноох аатын салгыыр сыаллаах-соруктаах үлэни утумнаахтык ыытара махталлаах суол. Татьяна биир бастыҥ үлэтэ Улуу Кыайыы 75 сылыгар анаммыт любитель-худуоһунньуктар бүтүн Арассыыйатааҕы куонкурустарыгар кыттан, кыайыылаахтар кэккэлэригэр киирэн, 100 бастыҥ хартыыналар ахсааннарыгар ааттанан, Третьяковскай галереяҕа турар чиэскэ тиксибитэ. Бу бүгүҥҥү да быыстапкаҕа Татьяна онлайн эрэсииминэн кэлбит үлэлэринэн кытынна. Аныгы үйэ технологията манна бэркэ үлэлээн, хартыыналар бэркэ көстөллөр. Суруйар тиэмэтэ сүрүннээн айылҕа, кыыллар, айылҕаҕа харыстабыллаах сыһыан, күлүмэх да түгэҥҥэ кэрэни таба көрүү...

Быыстапка үһүс кыттыылааҕа, дьэ саарын диэн баар буоллаҕына саарын, килбиэн  диэн баар буоллаҕына килбиэн, олох тыгыалас тымырын тута сылдьар куруутун эккирэтэрдээх, мэлдьи ситиһэрдээх, тугу эрэ саҥаны, сонуну, умсулҕаннааҕы булар-талар үөрэтээччи, уһуйааччы, умсугутааччы Андрей Лукич Малышев мастан оҥорбут сахалыы иһитэ-хомуоһа турбут. Манна араас технология, ньыма көмөтүнэн оҥоһуллубут чорооннор, кытыйалар бааллар. Манна даҕатан эттэххэ, быйыл саас Андрей Лукич төрөөбүт – үөскээбит Горнайыгар кэлэн кытыйа оҥоһуутугар маастар кылаастары ыыыппытын бүтүн өрөспүүбүлүкэ дьоно сэргээбитэ.

Тэрээһиммитин ырыа кута, ырыа эйгэтэ өссө киэргэтэн, чиҥэтэн, киэргэтэн биэрдэ, барыбытын биир тэтимҥэ, биир тыыҥҥа киллэрдэ, аймах дьоннуу сылаас, сырдык тыыны киллэрдэ.

Саха киһитэ барахсан оччоттон баччаҕа диэри кэһии гыммытын кэккэлэтэн, ууруммутун улаҕаттан хостоон, кэлин диэбитин кэтэҕэриинтэн бэттэх аҕалан, сыалаах эти сыҥалаан, бүөм сиргэ уурбут бүтэй бүөрдээҕинэн күндүлээн, арыылааҕынан айах тутан, кыыньарыллыбытынан хатаҕалаан, күөх боллох бэлэҕиттэн бэрсэн санаатын сандаардар, санаатынан далаһаланан айыылартан санаатыгар санаа, күүһүгэр күүс эбинэр.  Бүгүн да оннук буолла хардарыта бэлэх – туһах уунулунна, кэһии бэрилиннэ. Алексей Кириллович Калининскай - Луҥха быйылгы сылга тахсыбыт буруолуу сылдьар ырыанньыгын бэлэхтээтэ. Манна кини ордук тоһоҕолоон улуу суруйааччы Семен Данилов хоьоонугар суруйбут аан бастакы айымньыта –   “Аан дойду – Саһыл Сыһыы ” диэн ырыатын тыллара күн бүгүҥҥү балаһыанньаҕа сөптөөҕүн сөҕөрүн эттэ.

Татьяна Дмитриевна төрдүбүн – ууспун ырыттахха манна хаан аймахтарым бааргыт буолуо диэн бэлиэтээн туран Дыгын тиэмэтигэр суруйбут хартыынатын бэлэхтээтэ. Онтон Тускул КК 90 сыллаах үлэтин түмүктүүр, сэһэргиир, ырытар, методическай көмөлөрдөөх кинигэтин бэлэх ууннубут.

Мытаахтар нэһилиэк 1795 сылтан бу кэмнэргэ диэри устуоруйатын кэпсиир үчүгэйкээн кинигэтин бэлэхтээтилэр. Дьоһун бэлэх!

Дьэ ити курдук төгүрүк сыл тохтообокко үлэлиир, дьон – сэргэ тоҕуоруһа мустар музей галереятыгар Хатастар үлэлэрэ турбутугар биһиги Хатастар махталбыт улахан.

Н.Руфова. Хатас 2022 сыл.