Общество

Нэһилиэнньэҕэ оҥоһуллар көмөлөр, босуобуйалар, төлөбүрдэр тустарынан Таатта улууһун социальнай харалтаҕа начаалынньыга Михаил Тарасов кэпсиир.

Ийэ хапытаала

Судаарыстыба элбэх оҕолоохтору күүскэ өйүүр. Сахабыт Сиригэр быйыл Ийэ сылын Ил Дархан Айсен Николаев биллэрбитэ ону эмиэ туоһулуур. Ыалларга биир көмө салаатынан -- 2022 сылга төрөөбүттэргэ 100 тыһыынчалаах хапытаал буолар.
Дьиэ кэргэҥҥэ үһүс оҕо эбэтэр онтон кэлин оҕо төрөөтөҕүнэ, өрөспүүбүлүкэтээҕи Ийэ хапытаала бэриллэр. Маны кэтэх хаһаайыстыбаны сайыннарыыга, тиэхиньикэ атыылаһыыга, оҕону үөрэттэриигэ, оҕону эмтэтиигэ, дьиэ өрөмүөнүгэр, дьиэ тутуутугар, дьиэ атыылаһыыга туһанаҕын. Суумата 144 467, 00 солк. Сэртипикээт кыра оҕо 18 сааһын туолуор диэри юридическай күүстээх.
Маны таһынан иккис оҕоҕо эрэгийиэннээҕи Ийэ хапытаала эмиэ баар. Ол 207 943, 23 суумалаах. Оҕону үөрэттэриигэ, ипотеканы сабарга эбэтэр ыларга бастакы төлөбүр быһыытынан туттаҕын, итиэннэ олорор усулуобуйаны тупсарыыга туһаныаххын сөп.

Элбэх оҕолоохторго

Биэс уонна онтон элбэх оҕолоох ыаллар, бэһис оҕолоро төрөөтүн кытта, уочаракка турар кыахтаннылар.
Бу иннинэ дьиэ туттуутугар уонна дьиэ атыылаһыытыгар аналлаах өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагырааманан, нэһилиэк дьаһалтатыгар дьиэҕэ наадыйааччы быһыытанан уочаракка тураллара, өрөспүүбүлүкэ реестригэр киирэллэрэ.
Ил Дархан Айсен Николаев 5 оҕолоохтор уочараттарыгар 5 сыл иһигэр улахан хамсааһын тахсарын туһунан Анал этиитигэр эппитэ. Онон бу сылларга элбэх үп көрүллэрэ күүтүллэр.

Үлэ бэтэрээнэ ааты иҥэрии

Саха Сирин үлэ бэтэрээнигэр тахсар эр киһи 40 сыл, дьахтар 35 сыл үлэлээбит ыстаастаах буолуохтаах. Аны, ол иһигэр 15 сыл биир эйгэҕэ үлэлээбит эрэ буоллаҕына эрэ үлэ бэтэрээнэ буолар.
Ону таһынан, Саха Сирин үлэ бэтэрээнигэр тахсыыга Саха Өрөспүүбүлүкэтин үрдүкү наҕараадаларынан эмиэ тахсыахха сөп: “Хотугу Сулус” уордьан, “Гражданскай килбиэн” уонна “Өрөспүүбүлүкэ Бочуоттаах гражданина” бэлиэлэринэн, “үтүөлээх” ааты ылбыт эр киһи 25 сыл, дьахтар 20 сыл ыстаастаах, ол иһигэр 15 сыл өрөспүүбүлүкэ иһигэр үлэлээбит буолуохтаах.

Социальнай хантараак

2018 сылтан нэһилиэктэри кытары сөбүлэҥҥэ олоҕуран, социальнай хантараак күүскэ үлэлиир.
Ааспыт сылтан өрөспүүбүлүкэбитигэр бу тустаах бырагыраамаҕа федеральнай таһымнаах үбүлээһин эбилиннэ. Онон үбэ-харчыта икки төгүл улаатта, кэрискэтэ кэҥэтилиннэ.
Үлэ көрдүүр дьоҥҥо “Поиск работы” диэн хайысха баар буолла. Бу хайысханан социальнай хантараак түһэрсибиттэргэ 3 ый босхо үөрэнии төлөнөр. Ону таһынан 10205 солкуобай истипиэндьийэ, биир ый үлэ көрдүүр кэмигэр 20 411 солкуобай көмө харчы, үлэ булан, 3 ый үлэлиир кэмигэр 20 411 солкуобай төлөнөр.
Социальнай хантараакка быйыл тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар биэрэр суума үрдээн, 250 000 солкуобай буолла. Бу харчыга дьон хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи, дьиэ көтөрүн ылан иитиэн, оҕуруот аһын олордуон, тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикэтигэр араас эбии наадалаах тэрили атыылаһыан сөп.
Урбаанньыт буоларга сыал туруоруммуттарга эмиэ көмө биллэ улаатта. Аҥаардас “биисинэс былааныгар анал үөрэххэ үөрэнэбин” диэн суруйбуттарга бэриллэр суума 300 тыһыынча солкуобайга диэри улаатта. Ол эрээри социальнай хантараак өйөбүлүнэн урбаанньыт буоларга соруммуттар, кэтэх хаһаайыстыбаны тэринээччилэр налоговайга “урбаанньыт” эбэтэр “бэйэ дьарыктаах буолуута” диэн регистарцияны ааһаллара булгуччулаах.
Ыарахан балаһыанньаҕа түбэспит ыалга бэриллэр матырыйаалынай көмө быйылгыттан социальнай хантараак көмөтүгэр кубулуйда. Ол курдук, дьиэ кэргэни кытары 3 эбэтэр 6 ыйга дуогабар түһэрсиллэр. Ити болдьоммут кэм иһигэр аска-таҥаска, оҕо оскуолаҕа үөрэнэр тээбиринин ылыыга, дьиэҕэ кыра өрөмүөн үлэтигэр көмө оҥоһуллар. Суумата 61 233 солкуобайтан саҕалаан, 122 466 солкуобайга диэри.
Кыра дохуоттаах нэһилиэнньэ араҥатыгар киирсэр киһи ыарахан сыаналаах эпэрээссийэни ааспыт эбэтэр уһуннук сыаналаах эминэн эмтэммит буоллаҕына, үлэ уонна социальнай көмүскэл управлениетыттан көмө ылыан сөп буолла. Маныаха тустаах сайабылыанньа суруйара ирдэнэр.

Хомунаалынай төлөбүрдэргэ чэпчэтиилэр

Хомунаалынай өҥө иһин көмө харчы бэриллэр:
Инбэлиит оҕолоох ыалга -- 3359 солк;
Үлэ бэтэрээннэригэр - 1604 солк;
Тыыл бэтэрээннэригэр - 2674 солк;
Инбэлииттэргэ - 1566 солк;
Сэрии бэтэрээннэригэр - 4240 солк;
Байыаннай дьайыылар кыттыылаахтарыгар - 400 солк;
Репрессияттан эмсэҕэлээбиттэргэ - 3743 солк;
Сэрии кыттыылааҕын огдооботугар - 1566 солк;
Икки хараҕа суохтарга - 5876 солк;
Сэрии инбэлиитин огдооботугар - 4240 солк.

Ый ахсын харчынан төлөбүрдэр (ЕДВ)

Үлэ бэтэрээннэригэр ый ахсын - 1107 солк;
Тыыл бэтэрээннэригэр ЕДВ - 989 солк., ол иһигэр босхо эмпкэ анаан - 801 солк;
Бэлитиичэскэй репрессия сиэртибэлэригэр ЕДВ – 2528 солк;
Биэс уонна онтон элбэх оҕолору төрөппүт биэнсийэлээхтэр 50- саастарыттан ый аайы- 182 солк;
70 сааһыттан 80 сааһыгар диэри биэнсийэлээхтэргэ- 782солк;

Икки харахтарынан көрбөт инбэлииттэргэ - 4209солк.

Ыйдааҕы босуобуйалар

Түөрт уонна онтон элбэх оҕону 2002 сылга диэри төрөппүт үлэлээбэт ийэлэргэ 45 саастарыттан 50 саастарыгар диэри – 3448 солк. (биэнсийэ ананыар диэри).
20 сыл сылгыһытынан, ыанньыксытынан, булчутунан үлэлээбит эр дьоҥҥо – 3218 солк. саастарын туолуохтарыгар диэри.
15 сыл ыанньыксытынан үлэлээбит дьахталларга 50 саастарыгар биэнсийэҕэ тахсыахтарыгар диэри- 3218 солк.

Оҕо босуобуйата
Быйылгыттан оҕону балтараа сааһыгар диэри көрөн олорор ийэлэргэ, Арассыыйа аармыйатыгар сулууспалыы сылдьар аҕалаах оҕолорго төлөбүр Биэнсийэ пуондатын нөҥүө төлөнөр буолла.

Босуобуйа кээмэйэ ыал дохуотуттан тутулуктаах. Ыал дохуота өрөспүүбүлүкэҕэ көрүллүбүт тииһинэн олоруу алын кээмэйиттэн 0-30 %-ныгар диэри тэҥнэһэр буоллаҕына, биир оҕоҕо босуобуйа кээмэйэ - 1186 солкуобай, онтон дохуоттара 30-100 %-ҥа диэри хапсар буоллаҕына - 1546 солкуобай.Ыалга бастакы оҕо төрөөтөҕүнэ, 3 сааһыгар диэри төлөбүр (Путинскай) -21403,00 солк. Ыалга бастакы оҕо төрөөтөҕүнэ, биирдэ бэриллэр босуобуйа – 42 806,00 солк.Үһүс уонна онтон кэлэр оҕолорго 3 сааһыгар диэри төлөнөр босуобуйа (норуокка “Айсеновскай” дэнэр) – 21 403,00 солк.Үстэриттэн 7 саастарыгар диэри төлөнөр босуобуйа үс кэрчиккэ арахсар. Төлөбүр ыал  дохуотуттан тутулуктаах. Ону таһынан, ыал матырыйаалынай хаачыллыытыттан көрүллэр. Массыына, дьиэ, уһаайба барыта ааҕыллар уонна хайаан да дьиэ кэргэнтэн биир төрөппүт үлэлээх буолуохтаах.

50% -10 701,50 солк.
70% - 14 982, 10
100%- 21 403,00

Үс уонна онтон элбэх оҕолоох ыалларга босуобуйа анаммыт түгэнигэр, оскуолаҕа кэтэр таҥас атыылаһарга анаан оҕо ахсын 3884 солк. ыытабыт.Эдэр ыалга (иккиэн 30-гар диэри саастаахтар) бастакы оҕо төрөөтөҕүнэ, 7768 солк. эбии компенсационнай төлөбүр аныыбыт.

Дьиэ өрөмүөнүгэр
Тыыл бэтэрээннэрин дьиэлэрин өрөмүөнүгэр 30 тыһ. солк биир кэмнээх матырыйаалынай көмө бэриллэр. Көмө уочаратынан оҥоһуллар, урут ылбыт бэтэрээннэргэ, хомойуох иһин, хаттаан көмө оҥоһуллубат.

Санаторий, курорт путевкалара
Тыыл бэтэрээннэригэр, бэлитииичэскэй репрессияттан эмсэҕэлээбиттэргэ «Хоту», «Чэбдик», «Абырал» санаторийдарга, өрөспүүбүлүкэ реабилитациялыыр киинигэр эмтэммит төлөбүрдэрин 100% толуйаллар.
Үлэлээбэт уонна 60 саастарын ааспыт үлэ бэтэрээннэригэр өрөспүүбүлүкэ санаторийдарыгар эмтэммит ороскуоттарын 80% толуйаллар.
Инбэлииттэргэ квотанан эмтэнии Дьокуускайдааҕы инбэлииттэри уонна бэтэрээннэри реабилитациялыыр кииҥҥэ, Нерюнгри куорат инбэлиит оҕоҕо аналлаах уонна Амма улууһун «Күөх ыллык» чөлүгэр түһэрэр кииннэргэ ыыталлар. Онно барыы-кэлии айанын ороскуота 100 % төлөнөр.

Устудьуоннарга ыспыраапка биэрии

Урут күнүһүн үөрэнэр устудьуон оҕоҕо, өскөтүн төрөппүтэрин дохуоттара кыра буолар түбэлтэтигэр, судаарыстыбаннай ыспыраапка 2-с №-дээх формата бэриллэрэ.
2017 сыл тохсунньу 1 күнүттэн 273-с нүөмэрдээх 36-с федеральнай сокуон 5-с ыстатыйатыгар уларыйыылар киирбиттэрэ. Ол курдук, 2-с №-дээх форманы социальнай көмүскэл уонна үлэ управлениетыттан көмө ылбыт уонна «АСП» бырагыраама испииһэгэр баар эрэ дьоҥҥо бэриллэр.

Босхо үүтү ылыыга

Төрөппүт оскуолаҕа сылдьар оҕотун төлөбүрүгэр компенсация, итиэннэ оҕо төрүөҕүттэн үс сааһыгар диэри босхо үүтү ыларыгар анаан, бу дьиэ кэргэн тииһинэн олоруу алын кээмэйиттэн дохуота кыратын туһунан ыспыраапка бэриллэр.

Инбэлииттэргэ

Социальнай көмүскэл управлениета инбэлиит ИПРА (индивидуальная программа реаблитации абилитации) нөҥүө эбии өрөспүүбүлүкэттэн тиэхэньиичэскэй сириэстибэлэринэн босхо хааччыллар.

Кырдьаҕаһы көрүү

Соҕотох олорор, кэргэнэ, оҕото-уруута уонна чугас аймаҕа суох 60 сааһын ааспыт кырдьаҕаһы дьиэ кэргэҥҥэ ылан көрүүгэ ый ахсын 21000 солк. төлөнөр.
Иитиллээччи, көрдөрөөччү кырдьаҕас биэнсийэтин 75%-на дьиэ кэргэҥҥэ биэриэхтээх. Маныаха үс өрүттээх дуогабар түһэрсиллэр: кырдьаҕас, социальнай көмүскэл управлениета уонна иитиигэ ылар дьиэ кэргэн баһылыга.
Кырдьаҕас бэйэтин дьиэтигэр олорон көрдөрөрө көҥүллэммэт.

Дьиэҕэ көмөнү оҥоруу
Бөһүөлэккэ соҕотоҕун олорор кырдьаҕаска эбэтэр I, II группалаах инбэлииккэ, бэйэлэрин толору кыайан көрүммэт буоллахтарына, хамыыһыйа быһаарыытынан, социальнай үлэһити сыһыараллар. Кини көрөр-истэр киһитигэр бородуукта, эмп таһар, мас-муус киллэрэр, күннээҕи бөҕүн-сыыһын таһаарар, хаар күрдьэр, дьиэ сууйар, ас астыыр, таҥас өтүүктүүр уонна докумуоннары толорор, о.д.а. дьиэҕэ көмөлөрү оҥорор.
Интэринээккэ олохсутуу

Оҕото-уруута суох соҕотох дьону -- эр киһи 60, дьахтар 55 саастарын ааспыт буоллахтарына эбэтэр I, II группалаах инбэлииттэри – интэринээт дьиэҕэ ыыталлар.

Онно кинилэр олохторун устата толору судаарыстыбаннай хааччыллыыга олороллор. Маны таһынан, бэйэлэрин көрүммэт, хонтуруолламмат (недееспособнай) дьону психоневрологическай интэринээккэ ыыталлар.

Дуогабардары регистрациялааһын

Бас билии көрүҥүттэн тутулуга суох, бары судаарыстыбаннай, муниципальнай, бюджетнай, акционернай, кооперативнай тэрилтэлэр, производственнай тэрилтэлэр, урбаанньыттар, бааһынай хаһаайыстыбалар кэлэктиибинэн дуогабардара булгуччу Сокуон ирдэбилинэн түһэрсэллэр.
Ол дуогабардары регистрациялыыбыт. Үлэ сокуонун ыстатыйаларын тутуспат буолууну уонна үлэһиттэр бырааптарын, социальнай гарантияларын күөмчүлээһини көннөрөбүт, хонтуруоллуубут.