Общество

Айгыр-силик айылҕа ситэн, тупсан, киэркэйэн, күлүм-чаҕыл уоттанан турар кэмигэр, сылын ахсын саха омук үйэлэртэн кэлбит үтүөкэннээх үгэһинэн ыһыах ыһар, түһүлгэни төрүттүүр. Сэлэлии анньыллыбыт чэчир быыһынан кыракый туос ыаҕайалаах, тордуйалаах салама тардыллар, аал уот оттуллар.

Күнүс күөх кырдалларга, сибэккилээх хонууларга тоҕус дойду туйгуннара тоҕуоруһан, аҕыс дойду ааттаахтара алтыһан, күүс холоһон, кыах тургутуһан ылаллар, дьону-сэргэни сэргэхситэллэр. Быйылгы ыһыахпыт үс төгүл өрөгөйдөөх, түөрт төгүл үөрүүлээх уонна онтон туох кистэлэ кэлиэй хаарчахтааһын, муҥкук-тэҥкик да күннэрдээх сыллар кэннэ ахтылҕаннаах алтыһыы, күүтүүлээх көрсүһүү күнүгэр тоҕуоруһа мустан олорон, айгыр-силик айылҕа барахсан ситэн, силигилээн сиэдэрэйдик симэммит күнүгэр, күндүл күөх куйаартан уруйданна, киэлитэ биллибэт киэҥ халлаантан айхалланна. Быйылгы ыһыахпытыгар төбүрүөннээн түмсүбүт түһүлгэлэриттэн хомулланнар, дьоммут-сэргэбит ыһыах киин түһүлгэтин туонатыгар тэрилтэлэринэн киирэннэр сэлэлии хаамалларыгар сэргэстэһэ буола сэгэйдилэр, кэккэлэһэ буолан кэрэтийдилэр. Дьон-сэргэ киириитэ дьаһалтабыт баһылыга Пермяков Евгений Петрович толору симэммит үрүҥ акка олорон киирбититтэн саҕаланна.

Бу күҥҥэ хомус тыаһа хаһааҥҥытааҕар да хомуһуннаах, алгыс алыптаах тыла бу күҥҥэ үс төгүл күүһүрэр, түөрт төгүл үрдүүр, биэс төгүл биһирэнэнэр, алта төгүл алыптанар, сэттэ төгүл сэниэлэнэр, аҕыс төгүл далаһаланар, тоҕус төгүл туругурар, тупсар, киэҥ куйаар киэлитин кэрэтин иҥэринэр, айыылартан көҥүл ылар, иэйэхситтэртэн истиҥ тыыннанар. Алгыс тылын кэнниттэн тыа дьоно, дьиҥ саха буоларбыт быһыытынан дьөһөгөй оҕотугар, ураа муостаахха ураты суолта биэрэн элбииллэрин, үөрдэрэ хойдорун туһугар анабыл сиэр -туом ыытылынна. Онтон үҥкүүнэн, ырыанан ситимнэнэн, сыыйа күн үҥкүүтэ оһуокайга киирэн, иилии эргийдилэр, төгүрүктүү турдулар, тыынардыын бииргэ буоллулар.

Дьэ, ол кэннэ көрсүспүччэ көрүлээтибит, алтыспычча астынныбыт. Күрэх киэнэ күөннээҕэ, күрэхтэһии киэн күүрүүлээҕэ буолла, таҥас-сап талбатын көрдүбүт, куоластаах киэнэ маанытын иһиттибит, быһыы-таһаа маанылааҕын маҥнайдаттыбыт, күүстээх – уохтаах, санаата бөҕөх бастаата.

Киин түһүлгэҕэ
Саха таҥаһын араас көрүҥүнэн -- үгэскэ киирбит, дьиҥ чахчы былыргыттан кэлбит халыыбынан, сиигинэн диэн, кэм - кэрдии хардыытынан уларытыылары киллэрбит моһуоннаах стилизованнай таҥастар диэн, дьиэ – кэргэнинэн толору сахалыы таҥныбыттар диэн...

Саха таҥаһын көрүүнү кытта алтыһыннара – аргыстаһыннара Ийэ сылыгар анаммыт "Күннэйэ Хотун" диэн Ийэ сылыгар анаммы ийэлэр күрэхтэрэ буолла.

Онтон ону тилэх баттаһыннара Хатаспыт ыһыаҕын ааттатар, нууччатытан эттэххэ , Хатас сирэйэ буолбут “Баҕарах бөҕөстөрө” күрэх буолла.

“Чөл-чэгиэн олох” түһүлгэтигэр хапсаҕайдаһан кыайтарбыт буору уопта, сири сирэйинэн булла, кыайбыт өрөгөй тыынын эҕирийдэ, мас тардыһан иҥиир -ситии тыҥаата, утарыта олорон буугуначчы буоллулар, сирэй – сирэйгэ олорон сирилэстилэр, тилэх - тилэххэ тирэнэн, тирилэччи тигинэстилэр.
Оҕо аймах да хаалсыбата , оонньууну-көрү көҕүлүттэн тутта.

Баҕарах бөҕөстөрө
Мин бүгүн эһиэхэ “Баҕарах бөҕөстөрүн” туһунан суруйуом. Быйылгы күрэххэ аҕыс уол кыттарын биллэрэн сөбүлэҥнэрин биэрбиттэр. Манна уопуттаах да баар, этэргэ дылы, буорах сытын билбэтэх да баар, бииргэ төрөөбүттэр да бааллар, бииргэ дьарыктанааччылар да бааллар. Онон ала чуо бу киһи кыайыа диэн сабаҕалыырга ыарахан этэ.

“Баҕарах бөҕөстөрө” күрэх ыытыллар буолбута ыраатта, ол эрээри балаһыанньатын оҥорууга, кимнээҕи күрэхтэһиннэрэргэ диэн быһаарыныыга тиийэ боппуруостарга син хас да сыл муннубут хаана тохтон сааһыланан-наарданан, 2015 сылтан биир санааҕа кэлэн, онтон ыла систиэмэлэнэн, ситимнэнэн, түһүмэхтэр уларыйбаттар.

Урукку кыайыылаахтары аҕыннахха:

2015 – Евсеев Григорий Филиппович
2016 – Оконешников Егор Алексеевич
2017 – Евсеев Григорий Филиппович
2018 – Оконешников Егор Алексеевич
2019 – Оконешников Егор Алексеевич
2020 – 21 биллэр биричиинэнэн буолбатаҕа .

Быйыл кимнээхтэрий - Будищев Семен, Тихонов Владимир,Тихонов Василий, Оконешников Егор, Николаев Айлан, Корякин Владислав, Степанов Иван, Андреев Дьулустан.

Дьэ эппитим курдук, күрэхпит хара маҥнайгыттан бу киһи буолуоҕа диэн сыаналыырга ыарахаттардаах этэ, оннук да буолла. Ол да иһин миэстэлэр икки ардыларын очкота уонунан араастанар. Бу аҕыс уолтан 3 (Оконешников, Николаев, Степанов) туһунан “Хатас сонуннарыгар” хаста да суруйталаабытым. Бырааттыы Тихоновтар – Василий дэгиттэр дьоҕурдаах, барыта илиитин иһиттэн тахсар маһы-тимири кытта “тустар”, билбэппин диэн иҥнэн турбат, сатаабаппын диэн саллыбат хотоойу санаалаах киһи, Владимир математика учуутала – хотугу многоборьеҕа кэккэ үрдүк ситиһиилэрдээх иҥиир ситии киһи. Корякин Владислав, Егор, Наталья Корякиннар сыдьааннара, сиэннэрэ кыра эрдэҕиттэн саха ыалын кыһыҥҥы, сайыҥҥы түбүгүн этинэн-хаанынан билэ улааппыт, кыра сылдьан тустуунан дьарыктаммыт, билигин Баишев Анатолий Михайловичка дьарыктанар.

Дьэ, күрэхтэһиибит сенсацията, айылҕаттан айдарыллыбыт, бэриллибит дьоҕур – талаан хайаан даҕаны утумнаах дьарыгы, таба тайаныыны эрэйэрин туоһута Дьулустаан Андреев буолла. Алта көрүҥ тухары биирдэ эрэ тобоҕолуур туйгун буолла. Уоннааҕытын сыыһа халты бэрдэрэн, сороҕор олох бу тутан олорон да мүлчү-халчы түстэр, ортону аллараанан да сырыттар, чаҕылхай хамсаныылары оҥортоон, дьон болҕомтотун, ыһыытын – хаһыытын ылыан ылла. Маладьыас Дьулус, ааттыын Дьулус буоллаҕыҥ, кытаат дьулус диэн буолла. Тренердэр дьэ, бээ аны күһүн көрсүллүө диэн буолла. Онон алта түһүмэх түмүгэр хартыына маннык буолла.

Иван Степанов – 1 миэстэ буолан, 50000 суумалаах сертификат уонна Айдын Уус оҥорбут саха быһаҕын ылла. Бирииһи быйылгы 2022 төрөөбүтэ 100 сыла бэлиэтэнэр уот сэрии кыттыылааҕа , Берлиҥҥэ тиийэ сэриилэспит, кэлин эйэлээх кэмҥэ сэрии урусхалын кэнниттэн дойдуну чөлүгэр түһэриигэ үтүө суобастаахтык, таһаарыылаахтык үлэлээбит, финансист идэлээх Соболев Егор Иванович удьуор утума дьон – оҕолоро, сиэннэрэ, хаан уруу аймахтара туруордулар. Бирииһи уола Владимир Егорович кэргэнинээн кэлэн туттардылар.

Егор Оконешников – 2 миэстэҕэ тахсан, Хатаспыт биир бастыҥ – мааны үлэһит үтүөтэ, эдэр киһитэ Павлов Александр Михайлович 50000 солкуобайы уу харчынан бириис оҥорбутун тутта. Александр маннык улахан тэрээһиннэргэ куруутун кыттар уонна бириистэрэ мэлдьи ботуччу буолааччы.

Корякин Владислав – 3 миэстэҕэ тахсан, “Гедеон строй” тэрилтэ , салайааччыта Бурцев Антон Валерьевич туруорбут 30000 солкуобайдаах сертификатын тутта. Бу тэрилтэ эмиэ биһиги нэһииэк ханнык да тэрээһиниттэн туора турбатын бэлиэтиэҕи баҕарыллар.

Николаев Айлан – 4 миэстэ буолан, Ил Түмэн депутата Д.А. Семенов туруорбут 25000 солк.сертификатын тутта.

Будищев Семен – 5 миэстэ буолан, Михаил Валентинович Соров туруорбут makita циркуляркатын тутта.

Андреев Дьулустан – 6 миэстэ буолан, Смирников Константин Константинович бирииһин – компрессоры уонна иитэр тэрили (зарядное) тутта.

Тихонов Владимир – 7 миэстэ буолан, Анна Ильинична Борисова сиэн оҕолоруттан электрическай гриль тутта.

Тихонов Василий – 8 миэстэ буолан “Росавтопрокат Якутск” диэн дьоҕус тэрилтэ салайааччытыттан Керегяев Геннадий Леонидовичтан афганскай казан тутта.

Дьэ, доҕоттор көрөрбүт курдук, норуот күүһэ – көмүөл күүһэ. Чөл – чэгиэн олоҕу тутуһааччылары олох инники күөнүгэр сылдьар үтүөкэн үлэһит дьоммут бу курдук бириистэринэн өйүүллэр.Уолаттар маны таһынан аймахтарыттан, бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэриттэн, доҕотторуттан эмиэ бэлэх-туһах туттулар.
Суруйуум түмүгэр көрөөччүлэргэ туспа ураты уйан махталбын тиэрдиэм этэ. Хара сарсыардаттан киэһээҥҥигэ диэри ыһыах бары тэрээһинин сэргээн, кэрэхсээн, “ыалдьан” бу күрэхпит күүрээнин күүһүрдэннэр, уолаттарбытыгар күүстэригэр - күүс эптилэр , эппиэтинэһи үрдэттилэр.
“Баҕарах бөҕөһө” судьуйаларыгар, арбитрдарыгар, тренердэригэр, тэрийээччилэригэр – Баишев Анатолийга, Осипов Александрга, Саввин Андрейга, Евсеев Григорийга, Окороков Михаилга, Семен Игнатьевка, Хатас нэһилиэгин олохтоох дьаһалтатыгар барҕа махтал.

Н.Руфова – Хатас, Сиэллээх Аартык. 2022.