Общество

 - Иван Егорович, биллэринэн, муусукаҕа виртуоз диэн аат толорооччуга, үстүрүмүөҥҥэ оонньоочуга сыһыаннаах. Бу тыл сахалыынан солбуллар кыаҕа суох дуо? Чулуу, кылаан диэн ааттаатахха, хайдах буолуой?

-Куонкурус аан дойдутааҕы ыстаатыстааҕынан ити аат сырыттын дэммит буолуохтаах. Хомуһу тардыы куонкуруһа, дьиҥэр, төрдүттэн араас национальнай састааптааҕын быһыытынан уонна куонкурус бастайааннай хаһаайыттара буоларбытынан, сахалыы аат, саатар, скобканан араарыллан киириэхтээх этэ. Тус бэйэм санаам ордук «кылаан» диэн тылга хонор.

  -   Куонкурус кэнниттэн: «Өссө оннук эбитэ буоллар, маннык эбитэ буоллар» диир санаалар үөскүүллэр. “Оннук санаа миэхэ эмиэ баар»,- диэбит этиҥ. Дьэ эрэ, ол санааларгыттан быктартаа эрэ.

 - Бу үһүс куонкуруһу 11 сыл буолан баран ыыттыбыт. Бэйэм санаабар, хомус охсуллан, оҥоһуллан тупсан иһиитэ, хомусчут ситэн-хотон таһыма үрдээһинэ уонна хомус науката сайдыыта бириэмэни эрэйэллэр. Улахан тэрээһини ылбычча ыыта охсубаккын. Урукку виртуозтар истэригэр сүүрбэччэлии сыл үлэлээн үүммүт уонна тахсыбыт хомусчут аҕыйаҕа суох. Онон, тус бэйэм 11 сыллаах болдьоҕу сөптөөҕүнэн ааҕыам этэ. Куонкуруһу ыытыы болдьоҕор уопсай сүбэнэн биир түмүккэ кэлии баар буолуоҕа диэн эрэниллэр.

     Хомус норуоттар икки ардыларынааҕы уопсастыбатын бэрэсидьиэнэ Франц Кумпл: “Ииндийэҕэ, Австрияҕа, Кыргыстааҥҥа, Саха Сиригэр хомусчуттар оскуолалара бааллар, бары сайдан иһэллэр”, -- диэн бэлиэтээтэ. Ыытыллыбыт үс куонкуруһу ырытан көрөр буоллахха, кирилиэһинэн өрө ыттан үөһэ тахсан иһэр курдук турук баар. Урукку икки куонкуруска импровизация (тута айан тардыы) таһыма күүстээх этэ. Билигин хомус  муусукатын таһымынан сайдыыта биллэр буолбут. 

  - Хомус сайдыытын тускулун хайдах көрөҕүнүй? Билигин чуолаан кыргыттар хомуһу тардар, дорҕоону таһаарар истииллэрэ төрдүттэн уларыйда. Алдьархайдаах тыаһы-ууһу, дирбиэни-дарбааны кытта хосуһуннаран, биир кэм бөрө улуйара, атыыр кистиирэ, көтөр-сүүрэр аймалҕана, кыргыһыыга киирэн иһэр үөр ат бөтөрөҥө истээччини тардар курдук эрээри, итинник муусука иккистээн-үһүстээн хатыланнаҕына, арааһа, төттөрүтүн тэйитиэн эмиэ сөп курдук. Бэйэм ирээтим, бу саха төрүт үгэһигэр тирэҕирэн оонньонор муусука буолбатаҕа буолуо диэн сэрэйэбин. “Хомус инникитэ бу дуо?” диэн ыйытыахпын баҕарабын. Уонна өссө оҕону хас сааһыттан дьарыктыахха сөбүй?

  - «Алдьархайдаах» диэн саамай сөптөөх тылы тутуннуҥ. Алдьархайдаах диэн сүнньүнэн чаҕыйыылаах, куттаныылаах чувствоны этэр, бэлиэтиир тыл буолар. Хомус бэйэтин ис кыаҕынан, бэйэтин муусукатынан сайдыахтаах. Үгэс диэн этэн кэбиһиллэр эрэ тыл буолбатах. Норуот үгэһигэр кини талаана уонна муудараһа бииргэ бааллан сылдьаллар. Олортон биирдэрин арааран тэйитэн кэбистэххинэ, тыла суох эбэтэр хардырҕас тыастаах хомуска кубулуйан хаалыаҕа, норуот үстүрүмүөнэ буолан бүтүөҕэ. Биллэн турар, хомуһу тардыыга саҥаны киллэрии, оонньуур уонна тыаһыыр ис кыахтарын сайыннарыы баар буолуохтаах. Бу гынан баран, ол саҥаны киллэрии, хайа да түбэлтэҕэ, хомус айыллыбыт айылгытын, олоҕурбут үгэстэрин алдьатыа уонна кэһиэ суохтаах.

     Оҕо тииһэ барыта ситтэҕинэ эрэ, хомуска сыһыарыахха наада. Билигин сорох төрөппүттэр оҕону икки сааһыттан сыһыара сатыыллар. Хомус хас эмэ сүүһүнэн араас дорҕоону таһаарар кыахтаах, сүрдээх кытаанах тимир үстүрүмүөн буоларын умнумуохха. Кыра оҕо тииһэ хомус вибрациятын хайдах да уйар кыаҕа суох. Тиистэрин төрдүлэрэ алдьаныахтара, олдьу-солдьу үүнэн тахсыахтара. Тиис киһи доруобуйатын уонна кэрэ дьүһүнүн мэктиэтэ буоларын умнумуохха.

  - Үс куонкурус тэриллибитин тухары, сырыы ахсын үстүү саха хомусчута виртуоз аатын ылбыттара уонна ыллылар. Тугуй бу, сахаларга сыһыаннаан уларыйбат ахсаан, сыыппара дуо? Куонкурска кыттар атын дэлэгээссийэлэртэн үстүү виртуоз биирдэ үүнэн тахсара кыаллыбата буолуо. Манан сибээстээн, сахалар, балаһыанньаларынан туһанан, куонкуруһу «прихватизациялаатылар» диир саҥа-иҥэ тахсыа суоҕа дуо?

  - «Куонкурус Саха Сиригэр тэриллиэхтээх уонна ону кини бастайааннай ыытар толору бырааптаах» диэн Хомус аан дойдутааҕы Генеральнай сэбиэтин улахан түмсүүтүгэр этиллэн турар. Оннук быһаарыы ылылларыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтэ  хомус сайдыытыгар киллэрбит кылаата, аан дойдуга соҕотох судаарыстыбаннай ыстаатыстаах мусуойдааҕа уонна кииннээҕэ, бырабыыталыстыбатын өйөбүлүнэн туһанара, Саха Сиригэр  хомус баһырхай сайдыытын туоһулуур элбэх ахсааннаах чулуу хомусчуттардааҕа уонна хомус уустардааҕа барыта аахсыллан төһүү күүс буолан биэрбитэ. Бу да сырыыга, үһүс куонкурус кыттыылаахтарын айаннарын, аһылыктарын, хонуктарын ороскуоттарын өрөспүүбүлүкэ уйунна. Куонкурус балаһыанньатын быһыытынан, Саха Сириттэн элбээбитэ үс виртуоз талыллыахтаах. Үстэн аҕыйах эбэтэр олох да суох буолуон эмиэ сөп.

  - Хомуска кылаассыкалыы муусука айыллар уонна оонньонор кэскилэ төһө улаханый?

  - Дьэ, ол бэйэ талааныттан, дьулууруттан, баҕатыттан сүрүннээн тутулуктаах. Хомус муусукатын үөрэҕин сайыннарыахха, киэҥник пропагандалыахха уонна дьарыктыахха наада. Омук муусукатыгар кылаассыка айымньынан ааҕыллыбыт Петр Оҕотоойоп «Туундара» уонна Спиридон Шишигин «Сахам Сирэ» айымньылара бааллар. Хомус куонкурустарыгар аан дойду таһымнаах кылаассыка айымньылар оонньонор усулуобуйаларын олохтуохха уонна ирдиэххэ наада.