Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

“Салайааччы үлэтин-хамнаһын ымпыгар-чымпыгар тиийэ иһиттэн-таһыттан билэр буолуохтаах” диэн этэллэрэ сөп. Үлэлиир эйгэтигэр буһан-хатан,уһаарыллан тахсыбыт салайааччыны норуот ордук сыаналыыр, чугастык ылынар.

“Салайааччы үлэтин-хамнаһын ымпыгар-чымпыгар тиийэ иһиттэн-таһыттан билэр буолуохтаах” диэн этэллэрэ сөп. Үлэлиир эйгэтигэр буһан-хатан,уһаарыллан тахсыбыт салайааччыны норуот ордук сыаналыыр, чугастык ылынар.

Ити этии Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, Мэҥэ Хаҥалас Маттатыттан төрдүлээх-уустаах Андрей Михайлович Находкиҥҥа быһаччы сыһыаннаах.

KVA 7004

Дьокутаат салайар үлэтигэр иҥэн-тоҥон тохтообокко тус бэйэтин, олоххо көрүүтүн туһунан сэһэргэстибит.

– Андрей Михайлович, былырыын эйигиттэн оттооһун туһунан суругунан кэмэнтээрий ылан турабын. Хоруйгун ааҕаат, «сахалыы ыраастык да суруйар салайааччы эбит» диэн санаа үөскээбитэ. Кистэл буолбатах, билигин саха-нуучча булкаастаах тыл-өс хойунна. Бэл, анал үөрэхтээх, килиэп гынан хамнастана сылдьар үлэлээх дьон алҕаһыыр түгэннэрдээхпит. Эн маҥнайгы идэҥ саха тылын учуутала эбит.

– Кырдьык, 1988 сыллаахха Майа орто оскуолатын бүтэрэн, СГУ-га саха салаатыгар ситиһиилээхтик туттарсан киирбитим. Биир сыл үөрэнэн баран, ийэм доруобуйатын туругунан, кэтэхтэн үөрэнэргэ күһэллибитим. Инньэ гынан Бэдьимэ оскуолатыгар 19 сааспыттан учууталлыы киирбитим. Уопсайа улууспар түөрт оскуолаҕа 13 сыл устата, ол иһигэр 7 сыл Мэлдьэхси, Павловскай оскуолаларыгар дириэктэрдээбитим. Эдэр сааспыттан үлэлээбит буолан, уопсай ыстааһым улахан – 31 сыл.

– Тыый, кырдьык даҕаны букатын эдэр сылдьан учууталлаан саҕалаабыккын. Оскуола учуутала, дириэктэрэ кэлин тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар хайдах сыһынныҥ?

– Тыа сиригэр улааппыт, үлэлээбит киһи буоллаҕым дии. 7 сыл оскуолаҕа дириэктэрдээн, 5 сыл улуус баһылыгын солбуйааччынан,10 сыл устата оройуон Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн талыллан, улууспар 22 сыл устата салайар үлэҕэ сырыттым. Инньэ гынан, тыа сирин олоҕо, дьону кытта үлэ, араас түгэҥҥэ сөптөөх быһаарыныылары ылыныы, улахан тэрээһиннэри ыытыы диэннэри истэн эрэ билбэппин, быһаччы үлэлэһэн кэллим. Тус бэйэм 4 быыбарга кыттаммын, дьонум-сэргэм итэҕэлин ылбытым. Сис кэмитиэти салайарбар ол барыта учуоттаннаҕа. Эмиэ бу сис кэмитиэти салайбыт, тыа сирин олоҕор, тыа хаһаайыстыбатыгар элбэҕи оҥорбут ытыктыыр киһим Филипп Охлопков идэтинэн учуутал, суруналыыс этэ.
– Бука, уустуктар да ханна барыахтарай...
– Ханнык да суолу талларгын, эппиэтинэһи сүктэргин-уустуктар хаһан баҕарар бааллар. Саамай сүрүнэ, сүбэлиир-амалыыр уопуттаах дьон аттыгар баар буолуохтаахтар уонна дьоҥҥуттан-сэргэҕиттэн тэйимиэххэ наада. Оччоҕо барыта этэҥҥэ буолар эбит.

ветран

– «Туох барыта оҕо саастан саҕаланар» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Оҕо сааскар төннөн ылыах. Мэҥэ Хаҥалас Маттатыгар төрөөн, иитиллэн улааппыт киһигин. Дьонуҥ-сэргэҥ туһунан кэпсиэҥ дуу?

– «Все мы родом из детства» диэн, чахчы, сөпкө этэллэр. Оҕо сылдьан хайдах иитиини ылбытыҥ, майгыламмытыҥ олоҕуҥ тухары аргыстаһар. «Кырдьан баран оҕотугар түспүт» диэччилэр дии. Оннук. Аҕам сопхуос оробуочайа, ийэм учуутал этилэрэ. Хомойуох иһин, билигин суохтар. Элбэх киһи кинилэри үтүө тылынан ахталлар, миигин эмиэ кинилэр ааттарын кытта ханыылыы тутан, үөрэ-көтө көрсөллөр, алгыыллар.

– Билигин кэм уларыйда. Ону кытта дьон өйө-санаата эмиэ. Эн олоххор, үлэҕэр-хамнаскар туох сүрүн этиини, өйү-санааны тутуһаҕыный?
– Мин сэбиэскэй кэм оҕото буоллаҕым дии. Дойдубут биһиги оскуоланы бүтэрэн, олох суолугар бастакы хардыыны оҥорор кэммитигэр, ыһыллыбыта. Онон, урукку иитиибитин тутан хаалбыппыт. Учуутал оҕото, бэйэм учуутал киһи оҕолору кыһамньылаах, бэрээдэктээх, чиэһинэй, үлэһит, ыраас буоларга ииппитим. Ити өйдөбүллэр, олоххо сыһыаным билигин даҕаны уларыйбаттар.

о5о 1

– «Бэлиитикэ эриэнэ иһигэр» диэн этии баар. Бу этиини хайдах ылынаҕыный?
– Чопчулаан эттэххэ, «киһи эриэнэ иһигэр, ынах эриэнэ таһыгар» диэн норуот өһүн хоһооно баар, ону олох араас көстүүлэригэр сыһыары тутан, уларытан этэллэр. Бэлиитикэҕэ эрэ буолбакка, олоххо барытыгар «эриэн-быраан» көстүү элбэх буоллаҕа. Ону наһаа өрө тутар дьон бааллар, суох буолбатахтар. Ол эмиэ кыра сылдьан хайдах иитиини ылбыттарыттан, кими удьуордаабыттарыттан тутулуктаах.
Биир бэйэм олус айманары, «эһиннибит-быһынныбыт» диири, кыраны да күүркэтэри, аһаҕастык этиһэри-охсуһары адьас сөбүлээбэппин. Ох курдук ортотун тутустахха, түмүгэр барыта орун-оннун булар ээ. Тутатына «бар» гыннаран саҥарыах иннинэ, кыратык тохтобул ылан, толкуйдуу түһэн баран быһаарыыны ылынар уонунан ордук. «Улахан бэлиитикэҕэ» саҥа киирдэҕим дии, онон кэтээн көрүү, ыараҥнатыы, истии өттүн тутуһабын диэххэ дуу. Олох туора турабын диэбэппин, бэйэм көрүүбүн, санаабын биллэрэбин.

– Саха Сиригэр сайда, күүскэ үлэлии турар эрээри, биир саамай сытыы кыһалҕалардаах салааҕа – тыа хаһаайыстыбатыгар – Ил Түмэҥҥэ бастайааннай кэмитиэти салайаҕын. Тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын хайдах көрөҕүнүй?

– Сопхуостар саамай муҥутаан сайдан да турар кэмнэригэр тыа хаһаайыстыбатын кыһалҕалара сытыытык тураллара. Дойду бүттүүнэ бэлиитикэ оҥорор, күргүөмүнэн саба түһэн үлэлиир, үгүөрү үбүлүүр буолан тыа хаһаайыстыбата сайдыбыта. Ону барытын биир күн туора сотон кэбиспиппит бу отут сыл устата улахан охсууну оҥордо. Саха Сирин усулуобуйатыгар сылгыны, сүөһүнү иитэр, тыа хаһаайыстыбатын атын да көрүҥнэринэн дьарыктанар олус элбэх сыраны, болҕомтону ирдиир.
Судаарыстыбаттан төһөнөн элбэх өйөбүл оҥоһуллар да, соччонон тыа хаһаайыстыбата сайдыа, тыа сирин дьонун олоҕо чэпчиэ. Оннук да бэлиитикэ ыытыллар – сыллата үбүлээһин улаата турар. Сыана ыарыы турара ол кыһамньыны туора сотон кэбиһэ турара абаккалаах.

Олох хаһан эрэ син биир отуорун булуо дии саныыбын. Дойдубут бэлиитикэтэ уларыйан эрэр. Ону тэҥэ эдэрдэр кэлиэхтэрин наада, бу салааҕа. Саҥа идиэйэлээх, харахтара уоттаах ыччат.

улэ

– Кыаллыах курдук эрээри кыаллыбакка турар туох кыһалҕалар баалларый?

– Үлэҕэ-хамнаска кыаллыбатах кыһалҕа өрүү баар. Бары да сарсыҥҥыны сырсабыт, сарсыҥҥы күнүнэн олоробут, «сарсын ситиэ-хотуо, түмүктэниэ, быһаарыллыа» диэнинэн салайтарарбыт үгүс.
Уопсайынан, «быһаарыллыбатах боппуруоһу быһаара сатааһын – бу олохпут сүнньэ, хамсатар күүһэ» дии саныыбын. Үлэбэр – хас да сокуон барыла олоххо киириэхчэ киирбэттэр, тус олохпор – сэттэ сылы быһа туттубут дьиэм быйыл эмиэ бүппэтэ. Ити курдук.

– Киһи сөп буола-буола, кэннин хайыһан ааспыт олоҕун эргитэн көрөр, түмүк оҥостор идэлээх. Эн Ил Түмэҥҥэ кэмитиэти салайбытыҥ түөрт сыл буолла. «Бу, чахчы, ситиһиим, үлэм түмүгэ» диэн тугу этиэҥ этэй?

– Сыл аайы быыбардааччыларым иннигэр отчуоттуубун. Ону таһынан көрсүһүү, кэпсэтии элбэх. Барытын кэпсиибин, билиһиннэрэбин. Онтон чопчу ыйытыыгар хоруйдаатахпына: биэс сыллаах «пятилетканан» түмүк оҥостор куолута. Бу иннинээҕи үлэлэрим туһунан этиэхпин, түмүк оҥоруохпун сөп. Онон, өссө биир сыл кэтэһиэххэ.

– Салайааччы киһиэхэ дьиэ кэргэн иһирэх эйгэтэ, аттыгар өйүүр-өйдүүр аргыс баара улахан суолталааҕа биллэр.

– Кэргэннээхпин, учуутал идэлээх. Уоллаахпын, ыал аҕата, үлэһит. Кыргыттарым биирэ үөрэҕин бүтэрэн үлэһит буолла, биирдэһэ – устудьуон. Сиэннээхпит. Итинник. Барыларын күүскэ таптыыбын, өйдүүллэригэр, өйүүллэригэр махтанабын. Дьиэ кэргэн туһунан олус сиһилии кэпсээбэт куолу. Бэйэм эрэ тус олоҕум, бэйэм киэнэ.

ысыах

– Сэргэхсийэ таарыйа, күннээҕи ыйытыыларга киириэх. Ынаҕы ыыгын дуу?
– Ынаҕы ыан бөҕө буоллаҕа. Кэргэним да, уолум да ыыллар. Эбэбит ыалдьыбытыгар ахсыһы бүтэрбит уолбут сайын устата 7 ынаҕы ыаспыттааҕа. Алын кылааска сылдьан сайыны быһа «Үрүҥ Үөт» сайылыкка тиэстэр этим. Ыанньыксыт кыргыттарга быраат курдук сылдьарым. «Ону аҕал, маны илт», «оҕо атаҕа – ыт атаҕа» диэн буолара. Уопсайынан, мин көлүөнэ оҕолор от охсуута, күрүө тутуута, муус-мас бэлэмнээһинин курдук үлэлэри кыайа-хото тутарбыт.

кус 2
– Тыа сиригэр олохсуйа барыаҥ этэ дуу? Бука, хороҕор муостааҕы, сыспай сиэллээҕи хото ииттиэҥ эбитэ буолуо.
– Билигин да идэһэбин ииттэрэбин, итиэннэ биэлээхпин. Быыс булларбын, оттоһобун. Дьиҥэр, тыа сиригэр билигин да олордоҕум дии, өрөбүл аайы тахса турабын. Бу түөрт сылтан ураты, тыа сириттэн ханна да хамсаабатах киһибин. Бочуоттаах сынньалаҥҥа бардахпына, нэһилиэккэ олохсуйарым эрэбил. Сылгыны хайаан да ииттиэм, оҕуруот аһын да олордуом. Ынах чааһыгар этэр кыаҕым суох, билиҥҥитэ.
– Эт киһи элэйэр, сыа киһи сылайар. Хайдах сынньанаҕыный, сылааҕын таһаараҕыный?
– Ээ, бэлиэр сылайыам дуо?! Аҕыйах хонугунан 51 сааспын туолуом. Онтон, оонньуута суох эттэххэ, саамай сынньанарым, сылаанньыйарым – кэргэним аттыбар баар. Кинилиин кэпсэттэхпинэ, минньигэс аһын амсайдахпына, онтон ордук «дууһа сынньалаҥа» миэхэ суох. Итиэннэ, саха эр киһитин сиэринэн, сааскы куһу, дьэ, кэтэһэбин! Күһүн отоннуурбун ордоробун. Бу кэлин сүгэни тутуохпун, уһаныахпын баҕарарым күүһүрэн иһэр. Урут,  4-с кылаастан саҕалаан, оскуоланы бүтэриэхпитигэр диэри сүгэ, күрдьэх тутан элбэх күрүөнү туппуппут. Онтукам таайар быһыылаах. Уонна аҕабыттан да бэрилиннэҕэ. Ыскамыайканы, террасаны, бэсиэдкэни бэйэм илиибинэн тутабын, оҥоробун.

index 12
– Чахчы, оннук. Ортоку омурҕан – эр киһиэхэ саас буолбатах. Үлэни-хамнаһы кыайа тутар саамай сааһыҥ үгэнигэр сылдьаҕын. Инникитин туох былааннааххыный?
– Кыаҕым баарынан, дьоммор-сэргэбэр туһалаатарбын диэн баҕалаахпын. «Быыбарынай дуоһунастарга» үлэлиир буоламмын, олохпун барытын дьону кытта ситимниибин. Кинилэр итэҕэйэллэрин, эрэнэллэрин, куоластыылларын тухары үлэлиэм.
– Андрей Михайлович, түбүктээх үлэҕиттэн быыс булан сэһэргэспиккэр махтанабын. Ситиһиини, табыллыыны, этэҥҥэ буолууну
баҕарабын.



 

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением