Общество

Олох-дьаһах боппуруостара

Судаарыстыбаннай Дуума бырамыысыланнаска уонна атыыга кэмитиэтин маҥнайгы солбуйааччы Александр Козловскай эппитинэн, эрэгийиэннэргэ хапытаалынай өрөмүөн хайдах ыытылларын аны мантан ыла Госжилинспекция көрөр-истэр, үлэ хаачыстыбатын сыаналыыр буолуоҕа. Бу туһунан  бырабыыталыстыбанан уураах тахсан, олоххо номнуо киирдэ.

Иниспиэктэрдэр бүттүүн үлэни көрүөхтэрэ, маны тэҥэ нормативтары тутуһууну бэрэбиэркэлиэхтэрэ. Холобур, эниэргийэни харыстаан туттуу көдьүүһүн. Маныаха хонтуруолга тутуу надзорун исписэлиистэрин ыҥырыахтара.

***

--Эминэн хааччылыы сокуонун иккис ааҕыынан ылыныахтара, -- диэтэ “Сиэрдээх Арассыыйа” фракциятын лиидэрэ Сергей Миронов. --2023 сыл кулун тутар 1 күнүттэн 2026 сыл олунньу 26 күнүгэр диэри Арассыыйа үс субъегар эми-тому атыылааһыҥҥа уонна дистанционнайдык ырысыабы толорууга эспэримиэн бара турар. Пандемиянан хааччахтааһын кэмигэр нэһилиэнньэ сорох араҥата (саахардаахтар, искэннээхтэр, астмалаахтар уо.д.а.) күннэтэ наадыйар эмтэрин-томторун атыылаһалларыгар моһуогу көрсүбүттэрин, аҕалан биэрэр дьоно суох буолан эрэйдэммиттэрин бэлиэтииллэр. Онон бу сокуону  көҕүлээһин сөп дии саныыбын.

“Эмтэнэр препараттарынан хааччыллыы кыаҕа кэҥиир, тупсар. Чуолаан ыраата барбат, дьиэҕэ олорор гражданнарга уонна аҕам саастаахтарга дистанционнай атыы табыгастаах буолуоҕа. Бу сокуон ылылыннаҕына,  дойдубут нэһилиэнньэтин эминэн-томунан хааччыйыыга биир көдьүүстээх хардыы оҥоһуллар”, -- диэн чопчулуур дьокутаат Сергей Леонов.

***

РФ хотугу, Сибиир уонна Уһук Илин эрэгийиэннэригэр олорор аҕыйах ахсааннаах норуоттар общиналарын тэрийиигэ туһуламмыт федеральнай сокуоҥҥа уларыйыылар үһүс ааҕыыга бигэргэннилэр.

***

Интэриниэтинэн түөкүннээһини утары дьайыылар туһунан сокуон барыла иккис ааҕыытын ааста.

***

Госдума иитэр сыаллаах холуонньаларга оскуолалары тэрийии боломуочуйатын ФСИН-ҥэ сүктэрэр санаалаах. Бу туһунан тустаах сокуон барыла маҥнайгы ааҕыытын ааста.

***

Дьокутаат Борис Пайкин спорт миниистирэ Олег Матыциҥҥа РФ бэрэсидьиэнин иһинэн үлэлиир спорт омбудсменын дуоһунаһын киллэрэри туруорсар.

Омбудсмен института араас хайысхаларга көдьүүстээҕин дакаастаата. Спорт бэлиитикэҕэ кубулуйбута мэлдьэх буолбатах. Ол иһин араас интэриэстэр атааннаһыыларыгар спортсменнар карьералара алдьанар. “Онон кинилэр  бырааптарын араас таһымҥа көмүскүөхтээхпит, ол иһигэр норуоттар икки ардыларынааҕы аренаҕа, маныаха булгуччу омбудсмен баар буолуохтаах”, -- диэн эттэ.

Үп-харчы эйгэтэ

Иэстээхтэр бырааптарын көмүскүүргэ туһуламмыт  сокуон барыла маҥнайгы ааҕыытын ааста.

Ирдэбиллэр толоруллубуттарын кэннэ, эбэтэр иэстээх моҥкуруутунан биллэрилиннэҕинэ, суут производствота сабыллара быдан түргэн буолуоҕа. Билигин маныаха икки ый баранар эбит буоллаҕына,  аны үс хонук иһинэн быһаарыллар буолуоҕа.

***

Судаарыстыбаннай Дуума үп ырыынагын кэмитиэтин салайааччы Анатолий Аксаков криптовалютаны Арассыыйа иһигэр туттары бобор сокуону ылынар туһунан этиини киллэрдэ. Маны тэҥэ РФ иһигэр криптовалютанан төлөһөр, эргинэр  дьон эппиэтинэскэ тардыллыахтара.

Манна даҕатан эттэххэ, криптовалютанан дьарыктанааччылар ахсааннара элбээн иһэр. Хомойуох иһин, бу туһунан үчүгэйдик билбэт дьон угаайыга киирэн биэрэр, онон маннык көстүүнү бохсор туһуттан сокуонунан бэрээдэк олохтуур уолдьаста.

***

Дьокутаат Дмитрий Лоцманов массыына төлөбүрдээх суолларыгар тарыып үрдүүрүн утарарын биллэрдэ.

“Сааҥсыйалар усулуобуйаларыгар, саппаас чаас, оттук сыаната үрдүү турар кэмигэр тарыыбы таһаарбакка, таһаҕас таһааччылары өйүөххэ”, -- диэн ыҥырда.

***

Федеральнай бүддьүөт дохуотун улахан аҥаарын айылҕа ресурсалара киллэрэллэрин Госдума экологияҕа кэмитиэтин салайааччыта, «Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйаттан дьокутаат Дмитрий Кобылкин бэлиэтээн туран, 2023 сыл, итиэннэ былааннанар 2024 уонна 2025 сыллар судаарыстыбаннай бырагыраамаларын былаанныырга, экэниэмикэ  бу салааларыгар тохтоло суох үлэни хааччыйар туһуттан, үбүлээһинин улаатыннарар оруннааҕын ыйда.

***

Кыра кээмэйдээх кирэдьииттэри биэрэр тэрилтэлэр ырыынак туруга халбаҥыттан сэрэхэчийэн, бырыһыаннарын үрдэтэргэ күһэллибиттэр. Судаарыстыбаннай Дуума экэниэмикэ бэлиитикэтигэр кэмитиэтин баһылыга, “Биир ньыгыл Арассыыйа” фракция чилиэнэ Максим Топилин улахан бааннар судаарыстыба эрэкэмэндээссийэтин тутуһан, урукку эрэсииминэн үлэлии олороллорун эттэ. Оттон дьоҕус бааннар эбэтэр монолайнердар ипотека ыстаапкатын үрдэппиттэр. “Уопсайынан, бу боппуруоһу хонтуруолга тутарбыт ордук”, -- диэтэ.

***

Элбэх кыбартыыралаах дьиэни тутааччы моҥкуруут барбытынан, ытыстарын соттон хаалбыт кыттыгас өлүүлээхтэргэ судаарыстыба албыннаппыт суумаларын толуйар буолбута. “Ол ылбыт харчыларыгар НДФЛ төлүө суохтаахтар”, -- диир ЛДПР фракциятын салаайааччытын солбуйааччы Ярослав Нилов. Бу туһунан сокуон барылын барыбааталыстыба өйүүрүн биллэрбит,үчүгэй “отзывы” суруйбут.

***

Дойду туризмын сайыннараары, Арассыыйа иһигэр күүлэйдиир уонна сынньанар дьоҥҥо бараабыт харчыларын сорох чааһын төттөрү биэрэр бырагырааманы киллэрбиттэрэ.

Хомойуох иһин, билигин атын балаһыанньа бүрүүкээн, эһиилгиттэн туристыырга оннук кешбэк суох буолар буолла. Ол курдук, 2023-2025 сыллардааҕы бүддьүөт бырайыагар бу сыалга үп көрүллүбэтэх. Атыннык эттэххэ, оҕолор сайыҥҥы чэбдигирдэр лааҕырдарга сылдьыбыт путевкаларын сыанатын аны толуйбуттар.

Арассыыйа туриндустрияҕа сойууһа, туристарга кешбэк бырагырааматын төнүннэрэр туһунан көрдөһүү суругу Судаарыстыбаннай Дуума туризмҥа кэмитиэтин салайааччытыгар аадырыстаан биэрдэ. “Оҕолор доруобуйаларыгар кэччэнии -- бүддьүөтү экэниэмийэлээһиҥҥэ үчүгэй ньыма буолбатах” диэн суруйбуттар.

Быстах хомуур ымпыга-чымпыга

“Быстах хомуурга хабыллыбыт уолаттар дьиэ кэргэттэрэ бу ыарахан кэмҥэ судаарыстыба өттүттэн өйөбүллээхтэрин билиэхтээхтэр”, -- диэн Дуума ыччат бэлиитикэтигэр кэмитиэтин салайааччыта Артем Метелев эттэ.

“Хас биирдии быстах хомуурга барбыт киһи дьиэ кэргэнигэр  үөрэх кыһаларын устудьуоннара эбэтэр үрдүкү кылаас үөрэнээччилэрэ күннээҕи олохторугар-дьаһахтарыгар көмө-күүс буолуохтаахтар”, -- диир кини уонна оннук шефтэһиини олохтуурга ыҥырар.

***

Госдума дьокутаата Олег Морозов Арассыыйаттан күрүүллэригэр массыыналарын кыраныыссаҕа хаалларан барбыт дьон бу быраҕыллыбыт көлөлөрүн судаарыстыба  туһатыгар ыларга эттэ.

“Быраҕыллыбыт тырааныспар бас билээччитэ быраабын тус бэйэтэ этиэхтээх. Ол туоһута суох быраҕыллыбыт көлө сокуонунан былдьаныан сөп”, -- диир кини .

***

«Сиэрдээх Арассыыйа – Кырдьык туһугар» фракция салайааччытын маҥнайгы солбуйааччыта Дмитрий Гусев: “Анал байыаннай эпэрээссийэ усулуобуйатыгар байыаннай сулууспалаахтар үбүнэн хааччыллыылара тэҥ буолуохтаах”, -- диэтэ.

Ол курдук, аармыйаҕа сулууспалыы ыҥырыллыбыттарга (мобилизация буолбатах) -- 2 тыһ. солк., оттон хантараагынан  барбыттарга – биир ыйга 200 тыһыынча солкуобайтан саҕалаан. Фракция аатыттан «О денежном довольствии военнослужащих и предоставлении им отдельных выплат» сокуоҥҥа уларытыыны киллэрэри эттэ.

***

«Биир ньыгыл Арассыыйа» баартыйа Генеральнай сэбиэтин мунньаҕар фракцияттан саҥа субъектар Судаарыстыбаннай Дуумаҕа дьокутааттара бигэргэннилэр. Ананыы аныгыскы быыбардарга диэри бигэргэннэ. Ол курдук, ДНР - Зураб Макиев, ЛНР - Виктор Володацкий, Запорожскай уобалас - Артем Бичаев, Херсонскай уобалас - Игорь Кастюкевич.

***

«Саҥа дьон» баартыйа парламеҥҥа саҥа сокуон барылын киллэрдэ. Кинилэр сулууспаҕа ыҥырар байыаннай хамыыһыйаларга эрэгийиэннэртэн омбудсменнар уонна бэлитиичэскэй баартыйалар бэрэстэбиитэллэрэ баар буолуохтаахтарын ирдииллэр.

***

«Сиэрдээх Арассыыйа – Кырдьык туһугар» баартыйа анал эпэрээссийэ кыттыылаахтара байыаннай сулууспаттан тохтуур түгэннэригэр, судаарыстыбаннай уорганнарга үлэҕэ киирэллэригэр баһыйар бырааптаах буолуохтаахтарын бигэргэтэр сокуон барылын оҥорон киллэрдилэр.

***

Дьокутаат Василий Власов доруобуйа харыстабылын миниистирэ Михаил Мурашкоҕа анал онлайн-сервиһи тэрийии туһунан эттэ. Оччоҕуна байыаннай госпиталларга биитэр көннөрү балыыһаларга киирбит саллааттары аймахтара бу саҥа сервис көмөтүнэн тутатына булан ылыа этилэр.

“Бу өҥө чуолаан кыраныысса таһыгар эбэтэр атын куораттарга олорор аймахтардаахтарга, маны тэҥэ атын судаарыстыбаттан Арассыыйа суһал сулууспаларын кылгас нүөмэрдэригэр хайдах эрийэри билбэттэргэ абыраллаах буолуо этэ”, -- диир.

***

“ХНТ ыстаабыгар тахсан, Киевтэн ДНР, ЛНР, Запорожье, Херсон уобаластарын олохтоохторун дааннайдарын баазаларын төнүннэрэллэрин ирдиэххэ наада, оччотугар бу дьон РФ сокуонунан көрүллэр социальнай преференциялары тутатына туһаныахтар этэ”, -- диэтэ Госдума экэниэмикэ бэлиитикэтигэр кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Станислав Наумов.

***

Дьокутаат Александр  Якубовскай анал байыаннай эпэрээссийэҕэ кыттар уонна быстах хомуурунан барбыттарга кирэдьиит “өрөбүллэрэ” бэриллэрин туһунан Бэрэсидьиэн илии баттааһыннаах докумуону кирэдьииттиир тэрилтэлэр төһө тутуһалларын бэрэбиэркэлиир оруннааҕын санатта.

“Пандемия кэмигэр урбаанньыттарга маннык каникуллары бааннар улахан көҕө суох биэрбиттэрин санаан туран, биһиги кирэдьииттиир тэрилтэлэр сокуону тутуһалларын хонтуруоллуох тустаахпыт”, -- диир.

***

“Бойобуой дьайыыларга кытта сылдьар байыастары анал таҥаһынан-сабынан хааччыйыы дэписсиитин “закупкаларынан” суох оҥоруохпут”, -- диир Донбаска бэйэлэрин баҕаларынан сулууспалыы кэлбиттэр сойуустарын бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ, Госдума дьокутаата Александр Бородай.

***

Быстах хомуурга барбыт россияннар уонна кинилэр дьиэ кэргэннэрэ хомунаалынай төлөбүрдэригэр иэстэрин иһин пеня түлүөхтэрэ суоҕа. Бу туһунан бэрэсидьиэн илии баттаабыт федеральнай сокуона быраап информациятын официальнай саайтыгар таҕыста.

***

Судаарыстыбаннай Дуума дьокутаата Мария Бутина элбэх оҕолоох аҕалар тула үөскээбит балаһыанньаны быһааралларыгар Оборона министиэристибэтин аатыгар сурук суруйда.

Дьон өйдүөн баҕарар – хас оҕолоох аҕа быстах хомууртан босхолонорун? Сокуонунан элбэх оҕолоох диэн үс оҕолоох ыал ааттанар. Оттон  байыаннай ирдэбилгэ түөрт уонна онтон элбэх оҕолоох буоллаҕына эрэ, элбэх оҕолоох диэн ааҕыллар эбит.

Ити бутуур үгүс киһини мунаахсытар. Онон чопчу хоруйу күүтэллэр.

***

Арассыыйаны аан дойдуттан араара (изоляциялыы) сатаабыттара номнуо сыл буолан эрэр. Киһи аймах историятыгар буолбатах элбэх сааҥсыйаны күн ахсын толкуйдууллар.

“Ол эрээри билигин да аан дойду оргуйар олоҕуттан арыыланан хаалбатахпытын парламеннар спикердэрин G20 саммитыгар дойдубут дэлэгээссийэтин актыыбынаһа көрдөрдө”, -- диэн  дьокутаат Николай Новичков бэлиэтиир.

Федерация Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ В.алентина Матвиенко салалтатынан барбыт дэлэгээссийэ бэрэстэбиитэллэрэ тыл этиилэрин саботажтыы сатаабыттара табыллыбыта. Онон дьоммут G20, ол эбэтэр “Улахан сүүрбэ”, тутаах дойдуларын бэрэстэбиитэллэрин кытары көдьүүстээх кэпсэтиилэри ыыттылар.

Кытаанах сааҥсыйалар усулуобуйаларыгар Арассыыйа аһаҕаһын, эбэһээтэлистибэлэрин толорорго бэлэмин көрдөрөр. Оннооҕор Украинаны кытары аһаҕас диалогу ыыта сатыыр. Ол эрээри анарааҥҥылар “атын” кэпсэтиини ордороллор быһыылаах.

***

Саҥа дьылааҕы уоту-күөһү, киэргэтиини (иллюминацияны) быйыл оҥорбокко, ол үбүн экэниэмийэлээн, байыаннай сыалга туттар саамай сөптөөх быһаарыныы буоларын дьокутаат Александр Хинштейн бэлиэтиир.

“Бүгүҥҥү усулуобуйаларга ол үбү буойуннарбытыгар ыытар тоҕоостоох”, -- диир.

***

 «Саҥа дьон»  фракция быстах хомуурга барааччылар суол быраабылаларын кэһиигэ ыстарааптарыттан босхолуурга этэр.

Ол курдук, бэбиэскэни туттарыы уонна хомуурга хомунан барыы сууккаттан кыра болдьохтоох. Онон суол быраабылаларын кэһии иһин ыстарааптарын сорохтор төлүүр бириэмэлэрэ да суох буолар.

***

Арассыыйаҕа саамай ирдэнэр идэлэринэн силиэсэрдэр, токардар, сыбаарсыктар уонна тэхэниичэскэй исписэлиистэр буолуохтара. Бу туһунан Дуума информационнай бэлиитикэҕэ, информационнай технологияҕа уонна сибээскэ кэмитиэтин салайааччытын солбуйааччыта, “Биир ньыгыл Арассыыйа” фракция дьокутаата Евгений Попов эттэ. Бу идэлэрэ суох бырамыысыланнас сайдыбатын тоһоҕолуур.