Общество

Быйылгы тэрээһин уратытынан Дьокуускай куораттан ХИФУ Аан дойдутааҕы научнай-чинчийэр лаборатория экспедициятын чилиэннэрэ — филологическай наука доктора Нинель Малышева, «Лингвистическая экология Арктики» научнай үлэһиттэрэ Нина Турантаева, Алина Васильева, Валерия Борисова  кыайыылаахтары сыаналыырга үлэлэспиттэрин бэлиэтиэххэ сөп.

Кырачаан чиничийээччилэр күрэхтэригэр уопсайа улуус оскуолаларыттан 60-тан тахса иитиллээччи, үөрэнээччи кыттыыны ылла. Оҕолор чинчийэр үлэлэрин темата сыл аайы уларыйар – бииртэн биир интэриэһинэй үлэлэри  билиһиннэрдилэр. Эдэр чинчийээччилэр олус оттомноохтук, чобуотук ыйытыыларга хоруйдаатылар.

6 саастаах Муҥурдаах нэһилиэгин «Кэнчээри» уһуйаан иитиллээччитэ Настя Сорокоумова «Мин сөбүлүүр кыылларым мэтириэттэрэ» диэн теманы кэпсээн лауреат үрдүк аатын ылла. Настя иллэҥ кэмигэр уруһуйдуурун, пластилинныырын, кумааҕынан араас оҥоһуктары оҥорорун сөбүлүүр. Иитээччитэ Светлана Аммосова сымыыт лотогуттан куобах төбөтүн оҥорон көрдөрбүтүттэн, Настя бэйэтэ араас оҥоһуктары оҥорон саҕалаабыт. Бастаан материалын илитэр, хаптаччы ууран куурдар. Салгыы харандааһынан уруһуйдаан, кырыйан, гуашь кыраасканан киэргэтэн, ситэрэн биэрэр эбит. Быраҕыллыбыт сымыыт лотогуттан тугу баҕарар оҥоруохха сөп эбит диэн түмүккэ кэлбит.

6 саастаах Артем Полушкин салайааччыта Анна Рязанскаяны кытта «Чоппууска хайдах тахсарый» диэн кэтээн көрбүттэр. Саҥалаах-иҥэлээх, бэрт чобуо Артем уолчаан маннык кэпсээннээх буолла: «Дьокуускай куораттан  анаан дьиэ кууруссатын сымыытын уонна Абыйга иитиллэр сымыыты чинчийдибит.  Анал бэлиэ оҥорон инкубаторга укпуппут. 4 чаас буола-буола сымыыттары эргитэбит. 21 күнүнэн чоппууска тахсыахтаах.  8 күн инкубаторга сыппыттарын кэннэ, Дьокуускайтан кэлбит сымыыт иһигэр күлүк баарын бэлиэтээтибит. Чоппууска баар диэн үөрдүбүт.  21 болдьох кэмин ааста да, чоппууска суох. Ол да буоллар, санаабытын түһэрбэккэ кэтиибит. Хас да хонон баран, сымыыттарбытын  алдьатан көрдүбүт, сымыыттарбыт сытыйан, харааран хаалбыттар. Онон, сымыыттан  чоппууска  тахсарыгар бөтүүк уонна атын усулуобуйа наада эбит диэн түмүккэ кэллим».

Абый орто оскуолатын 3 кылааһын  үөрэнээччитэ Оллонов Айастаан: «Мин дьонум, Оллоновтар, бойобуой суоллара» диэн интэриэһинэй теманы кэпсээтэ. Кини «Гордость моей семьи» секцияҕа кытынна. Айастаан эһэтэ Гаврил Оллонов Уус Алдантан төрүттээх. Эһэтин 4 бииргэ төрөөбүтэ Аҕа дойду сэриитин кыттыылаахтара.  Ол курдук, Федор Оллонов Ленинград куораты босхолоспут. Дмитрий Оллонов 1939 сыллаах Монголияҕа Халхин Голга, Аҕа дойду уонна Япония утары сэрии кыттыылааҕа эбит. 6 уордьаннаах — икки бойобуой Кыһыл Знамя орден кавалера, үс төгүллээх Кыһыл Сулус орден, Монголия Народнай Республикатын орденын хаһаайына, өссө Мукден куорат комендана буола сылдьыбыт. Кини аатын Уус Алдан улууһун Түүлээх орто оскуолата сүгэр. Николай Оллонов Ленинград  фронугар кыргыспыт, Новгород, Кенинсберг куораттары босхолоспут. Прокопий Оллонов сэриигэ 1942 сыллаахха Брянск куорат аттыгар өлбүт, Воронеж куоракка  көмүллэ сытар. Маны таһынан Айастаан аҕатын бырааттара Николай Чечня, Гаврил билигин буола турар Украина сэриитин кыттыылаахтара. Аймахтарын ааттарынан Дьокуускай куоракка буулдьанан ытыы күрэҕэ ыытыллар эбит.

Ити курдук, эдэр чинчийээччилэр аймахтарын, сөбүлүүр дьарыктарын туһунан киэн тутта кэпсээтилэр. Экспертэр учууталларга, салайааччыларга, төрөппүттэргэ семинар ыытылынна

Оҕо кыра эрдэҕиттэн дьон иннигэр саҥарар дьоҕурун сайыннарыыга биир саамай көдьүүстээх ньыманан чинчийэр уонна бырайыактыыр үлэни тэрийэн ыытыы  буолар. «Наукаҕа маҥнайгы хардыым» тэрээһини салайааччылар, төрөппүттэр олус күүтэллэр, оҕолорун эрдэттэн дьарыктыыллар.

Маннык, улуус иһинэн ыытыллар тэрээһиннэргэ оҕону сахалыы тылынан санааларын этэн кэпсииллэрин ирдиэххэ баара. Саҥа саҥаран эрэр саха оҕото төрөөбүт тылынан саҥардаҕына эрэ атын тыллары чэпчэкитик баһылыыр диэн үөрэхтээхтэр быһаараллар. Нэһилиэк оскуолалара сахалыы төрөөбүт тылларын умна быһыытыйбыттара, нууччалыы кэпсииллэрэ элбээбит дуу диэн өйдөбүл хаалла.

Хаартыска: "Хотугу кыым"