Политика

         - Алена Николаевна, быраап-сокуон өттүгэр туох хайысхалаах үлэ барарый?

         - 2018 сыллаахха кэмитиэт тэриллиэҕиттэн 32 саҥа сокуон ылылынна. Билигин мин былырыын 2022 с. көҕүлэммит сокуоннарга тохтуом:

         1. “Арассыыйа Федерациятыгар ыччат бэлиитикэтин туһунан” диэн 2020 сыл ахсынньы 30 күнүнээҕи 489-с нүөмэрдээх федеральнай сокуоҥҥа “эдэр ыал” диэн өйдөбүлү быһаарбыттар. Онно “35 саастарыгар диэри саастаах дьон дьиэ кэргэнэ эдэр ыал диэҥҥэ киирсэр” диэн суруллар. Ол иһин биһиги онно сөп түбэһиннэрэн, саастарын 35-кэ диэри үрдэттибит.

         2.  Аны туран, биэс уонна онтон элбэх оҕолоох дьиэ кэргэннэргэ спорт, култуура эбийиэктэригэр босхо сылдьар быраабы бигэргэттибит.

         3. СӨ ийэ хапытаалын туһаныллар эйгэтин кэҥэттибит. Элбэх оҕолоох ыаллар учаастактарыгар элэктэриичэстибэ, гаас, уу ситимин тардалларыгар туһанар буоллулар. Ол суумата 144 467 солкуобай. Сыл аайы индексацияланар. Бу үп федеральнай ийэ хапытаалыгар улахан эбиискэ буолар.

         4. РФ саҥардыллыбыт Конституциятыгар кэнчээри ыччаты судаарыстыба бэлиитикэтин сүрүн хайысхатын быһыытынан бигэргэппиттэрэ. Онон 2021 сыл ыам ыйыгар биһиги СӨ Төрүт Сокуонугар эмиэ оннук диэн эбэн биэрдибит. Аҕа институтун эмиэ сайыннаран эрэбит. Элбэх оҕолоохтор дастабырыанньаларыгар аны аҕа аата суруллар буолла – бу аҕа аатын үрдэтии.

         - Ити эттиҥ дии, СӨ ийэ хапытаалын туһунан сокуоҥҥа көннөрүү киллэрэн, үбү дьиэ инженернэй коммуникациятын тардарга туһанар буолбуттарын. Оттон соторутааҕыта Ил Түмэҥҥэ буолбут “төгүрүк остуолга” эн: “Бу боппуруос 2016 сылтан быһаарыллан испэт”, -- диэбитиҥ. Үлэ тоҕо бытааннык барарый?

         - 2022 сыл олунньу 1 күнүнээҕи чахчынан өрөспүүбүлүкэбитигэр 25 612 элбэх оҕолоох ыал босхо сир учаастагын ыларга уочаракка турар. Итинтэн 11 тыһыынчата (43 %) Дьокуускайга. Муниципалитеттар барыта 10 673 учаастагы (42%) түҥэппиттэр. Итини барытын инфраструктуратын оҥорорго өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 4 млрд солк. тахса үп наада. Аҥаардас көрдөөбүт сайаапканан билигин 1 млрд 800 тыһ. солк. ирдэнэр. Үп-харчы суоҕуттан уочарат олус бытааннык хамсыыр. Бу биһиэхэ эрэ баар кыһалҕа буолбатах. Уһук Илин уонна Забайкалье эрэгийиэннэригэр ити туһунан ыйытык ыыта сылдьыбыппыт. Ону ыаллыы субъектардыын тэҥ кыһалҕалаах эбиппит диэн билбиппит. Ол курдук, кинилэргэ эмиэ ситэтэ суох үбүлээһин харгыс буоларын, чугастыы коммуникациялаах сир тиийбэтэ адаҕалыырын эттилэр. Онон бу кыһалҕаны быһаарарга федераллар күүскэ үлэлиэхтэрин наада. Биһиги туруорсабыт. Маныаха эрэгийиэннэр уратыларын учуоттуох тустаахтар – сылаас дойдуну кутта биһиги 9 ый тымныылаах Сахабыт Сирэ тэҥнэспэт, ороскуоппут улахан. Бу туһунан  Федерация Сэбиэтигэр этии киллэрбиппит.

         - Эн кулун тутар 25 күнүгэр Горнай улууһугар сылдьыбытыҥ. Онно элбэх оҕолоох дьиэ кэргэннэргэ көмөлөһүү хайдах бара турарый?

         - 2022-23 сылларга Горнай улууһугар элбэх оҕолоох ыалларга элэктэриичэстибэни киллэрэргэ 32 млн солк. субсидия көрүллүөҕэ. 2021 сыл алтынньытыттан өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн элбэх оҕолоох 4 дьиэ кэргэн ийэ хапытаалын туһанан, гааска холбонно.

         - Элбэх оҕолоох ыаллары дьиэнэн хааччыйыы хайдаҕый?

         - Биэс уонна онтон элбэх оҕолоох ыаллары дьиэнэн хааччыйар, дьиэлэрин усулуобуйатын тупсарар бырагыраамалаахпыт. 1815 ыал дьиэ ыларга уочаракка турар. Соруктарбыт туолалларыгар норуот дьокутааттара көхтөөхтүк үлэлэһэллэр. Бу бырагыраамаҕа быйыл 500 млн солкуобай ананна.

         - Доруобуйаларынан хааччахтаах инбэлиит оҕолорго туох өйөбүл оҥоһулларый?

         - 2021 сыл ахсынньы 16 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр инбэлиит оҕолор социальнай өйөбүллэрин миэрэлэрэ» диэн тиэмэҕэ “төгүрүк остуол” ыыппыппыт. Онно эминэн, үөрэҕинэн хааччыйыы, реабилитация, табыгастаах эйгэ курдук хайысхалары ырыппыппыт. Доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолор төрөппүттэрин түмсүүлэрин кытта ситимнэһэбит. “Төгүрүк остуолга” көрүллүбүт балаһыанньалар СӨ Бырабыыталыстыбатыгар эрэкэмэндээссийэ  быһыытынан барбыттара. Ол түмүгэр быйыл «Инбэлиит оҕолору эмп-томп тэрилтэлэригэр уочарата суох көрүү-истии туһунан» сокуону ылыллыбыта.

         - Ийэ сылынан кэмитиэт, парламент иннигэр туох соруктар туралларый?

         - Ийэ сылыгар элбэх оҕолоох дьиэ кэргэннэр сирдэрин учаастактарыгар инфраструктураны тардыы, дьиэнэн хааччыйыы былаан быһыытынан бара туруоҕа. Уочараттары кыччатыы боппуруоһа быһаарыллыахтаах. Экэниэмикэбит туруга биллэ уларыйбытынан, бырагыраамалар бүддьүөттэрэ хат көрүллэн көннөрүллүөхтэрэ. Дьиэ кэргэн ийэ хапытаалын туһана илик буоллаҕына, ону сорох чааһын, 30 тыһыынчатын, уу харчынан ыларын туһугар саҥа сокуону оҥоро сылдьабыт. Ону таһынан, биһиги кэмитиэппит эһээхэйдэри саҥа төрөөбүт оҕо кэмпилиэгинэн, үүт куукунатынан хааччыйыыны сөргүтэн киллэриэхтээх. Оҕо бороһуок үүт аһылыга тас дойдуттан киллэриллэр этэ. Билигин импорт тохтоон, бэйэбит тэрилтэлэрбит оҕо аһылыгын оҥороллоро уолдьаста.

         - Сахабыт Сирин дьонугар тугу баҕарыаҥ этэй?

         - Бу уустук усулуобуйаҕа өрөспүүбүлүкэ хас биирдии олохтооҕор чэгиэн доруобуйаны, күүстээх санааны баҕарабын. Сомоҕолостохпутуна, эрчимнээхтик үлэлээтэхпитинэ, өрөспүүбүлүкэбит ыарахан кэми этэҥҥэ туоруо, салгыы сайдыа.