Политика

КЫҺАЛҔА КУРУУК БААРА ДА...

Дойду үрдүнэн буолар уларыйыыларга (сокуон буоллун, ыстандаарт буоллун, нуорма буоллун) Сахабыт Сирин иһигэр үөрэтиллэн кэлбит предметтэрбит хаарыйтарар түгэннэрэ үгүс этэ.

Ылан көрүөҕүҥ, 2004 сыллаахха буолбут уларыйыыны. Онно национальнай эрэгийиэн төрөөбүт тылы үөрэтэр чааһа сарбыллар куттала үөскээбитэ. Ол эрээри оччотооҕу министиэристибэ састааба күүскэ үлэлээн, БУП (базисный учебный план) диэн үөскээн, саха тылын уонна литературатын чааһа аҕыйаабатаҕа, кэмигэр көмүскэммитэ.

Ол кэннэ уонтан тахса сыл буолан баран, борокуратуура бэрэбиэркэтэ буолбута. “Кылаас сурунаалын сахалыы толоруо суохтааххыт” диэнтэн саҕалаан, чаас аттарыытыгар, оҕо уонна төрөппүт үөрэтии тылын таларыгар тиийэ "бэрэбиэркэлээбиттэрэ". Онно сөптөөх хардалар кэмигэр оҥоһуллан, ити көстүү биһиэхэ атын национальнай эрэгийиэннэргэ курдук улахан охсуута суох буолбута. Тыл туһунан уонна үөрэх туһунан сокуоннарбыт биһигини көмүскээбиттэрэ. Ол кэмтэн аахтахха, бу билигин үһүс оннук түгэн үөскээтэ.

МИНИСТИЭРИСТИБЭ КЭЛИҤҤИ СУРУГА

Бу күннэргэ СӨ Үөрэххэ уонна наукаҕа министиэристибэтин пресс-сулууспата “төрөөбүт тылы үөрэтиигэ чаастар аҕыйыахтара суоҕа” диэн ис хоһоонноох суругу тарҕатта.

В марте этого года Министерством образования и науки Республики Саха (Якутия) в адрес Министерства просвещения Российской Федерации и Института стратегии развития образования РАО были направлены предложения к проектам примерных основных образовательных программ начального общего образования и основного общего образования в части увеличения часов на изучение родного языки и литературы.

В рамках заседания рабочей группы по родным языкам народов Сибири и Дальнего Востока при экспертно-консультационном совете межрегиональной ассоциации «Сибирское соглашение» по образованию и науке были проведены рабочие встречи с заместителем директора департамента государственной политики и управления в сфере общего образования Министерства просвещения РФ и директором Института развития содержания образования.

Результатом стало внесение изменений в федеральные государственные образовательные стандарты начального общего и основного общего образования, в том числе в части увеличения объема аудиторной работы в начальной школе с 3190 часов до 3345 часов, в основной школе – с 5549 до 5848 часов в соответствии с СанПиН. Увеличение часов дает возможность полную и качественную реализацию примерных программ учебных предметов «Родной язык», «Литературное чтение на родном языке», «Родная литература».

Сравнительная таблица часов по родному языку и литературе в учебном плане начального общего образования (1-4 классы):

Учебные планы                                          Действующий ФГОС            Обновленный   ФГОС

Вариант 4 (с изучением родного языка)       12                                              12

Вариант 5 (с обучением на родном языке)  21                                                20

В варианте 5 будет 20 часов за 4 года обучения, т.е. по 5 часов в неделю, из которых 3 часа распределяются на родной язык, 2  часа на родную литературу.

Сравнительная таблица часов по родному языку и литературе в учебном плане основного общего образования (5-9 классы):

Учебные планы                                             Действующий ФГОС                    Обновленный ФГОС

Вариант 5 (с изучением родного языка)                   15                                                 15

Вариант 6 (с обучением на родном языке)              20                                                   18

В варианте 6 будет 18 часов за 5 лет обучения, т.е. по 3-4 часа в неделю.

Таким образом, существенного снижения часов на изучение родных языков и литературы нет. Недостающие часы образовательные организации, могут дополнить часами внеурочной деятельности.

Также добавим, что создание условий для обучения на родном языке и родному языку — это одна из ключевых задач государственной языковой политики Республики Саха (Якутия). В республике действует стратегически важный документ «Сохранение и развитие государственных и официальных языков в Республике Саха (Якутия) на 2020-2024 годы», направленный на создание оптимальных условий для сохранения, изучения и развития государственных и официальных языков Республики Саха (Якутия). В рамках программы проводится большая работа по сохранению и развитию родных языков. Разрабатываются и издаются учебные и учебно-методические материалы по родным языкам, образовательный портал для педагогов и обучающихся для изучения якутского языка, литературы и языков КМНС.  На портале размещены электронные формы учебников, учебные пособия; электронная библиотека, содержащая методические образовательные издания, литературные произведения, входящие в школьную программу; архивная видеотека уроков якутского языка; интерактивные игры, видеофильмы и мультфильмы на родном языке

Манна быһааран биэрэри наадалааҕынан аахтыбыт:

1. Арассыыйа үрдүнэн үөрэх бырагыраамалара оҥоһуллан тахса иликтэр. Реестргэ күн бүгүҥҥэ диэри суохтар (https: //fgosreestr.ru/).

2. Сурукка саҥа уонна урукку ФГОС-ка саха тылын, литературатын чаастарын арааран, тэҥнээн көрдөрөр табылыыссалар бааллар. Бу табылыыссаҕа урукку ФГОС чаастара тоҕо кыччатыллыбыттара өйдөммөт.

V-IX кылаастарга 23 чаастаах үөрэх бу 2021-2022 үө.дь. диэри тутуһуллан кэлбитэ. Оттон табылыыссаҕа 20 чаас диэн турар, онон омос көрдөххө, саха тылын, литературатын чаастара улаханнык кыччаабат курдук өйдөбүл бэриллибит. Тоҕо маннык сурулунна?

КЫҺАЛҔА ТӨРДӨ УЧЕБНИК ЭРЭ ДУО?

Биһиги ордук хамсык кэмигэр учебник нөҥүө оҕо уонна төрөппүт алтыһыыта үксээбитин көрдүбүт. Ол түмүгэр төрөппүт өттүттэн үгүс ыйытыы киирэр. Ордук дьиэҕэ үлэни толорууга. Бэриллибит сорудаҕы өйдөөбөт буолуу хантан кэллэ?

 Бииринэн, билиҥҥи төрөппүттэр сүнньүнэн 1990-с сылларга үөрэммит оҕолор. Ити кэм уратылаах, атын кэм этэ. Билигин оҕо хараҕын дала кэҥээбитинээҕэр буолуох, улаханнык уларыйбытын, учебнигы көрдөххө, билиммэт курдукпут. Учебник итинник буолбутугар үөрэнэр кинигэни оҥорооччулар буруйдара диир сөп дуо? Маҥнай улахан куонкурус тэриллэр, туох оҥоһуллуохтааҕа сакаас быһыытынан түһэр, ол эрэ кэннэ үлэ саҕаланар. Инньэ гынан, манна сакаас түһэрээччи санаатын уларытыар диэри учебникка өйдөспөт буолуу салҕанан бара туруо дии саныыбыт. Ону таһынан, оскуолаҕа саха тылын үөрэтии бырагыраамата уларыйыыта – кэм ирдэбилэ буолла.

БЫЫҺАЛ-АБЫРАЛ БААР ДУО?

Баар бөҕө. Өскөтүн төрөөбүт тылбытыгар сыһыан уларыйар буоллаҕына. Оҕоттон-төрөппүттэн саҕалаан — быһаарыы ылынар кыахтаах дьоммутугар тиийэ. Дьиҥэр, барыта этэҥҥэ буоларыгар араас түгэннэр үөскүүллэр эбээт: биэс сыллааҕыта саха тылын учууталларын сийиэһэ ыытыллыбыта. Быйыл былаан быһыытынан саас буолуохтааҕын, күһүн тылы үөрэтэр бары педагогтар быыстарыгар тэриллэр Форум иһинэн диэн быһаарыллан турар. Дьиҥэр, сийиэс кэмигэр саас оҥоһуллубута буоллар, биһиги бу уларыйыы-тэлэрийии кэмигэр санаабытын холбоон, этэн, өрөспүүбүлүкэ үөһэ диэки биһиги эйгэбитин, чааспытын, статуспутун туруорсарыгар төһөлөөх көмө буолуо этэй?! Аны министиэристибэ иһинэн саха тылын учууталларын кытта ким чопчу үлэлэһэрэ биллибэт. Итиэннэ бу сыллар тухары эн-мин дэсиһэн, норуокка "төрөөбүт институппут" диэн ааттаммыт ТООЧИ баара олус көмөлөөх этэ. Билигин ити хайысханы бэттэх хайыһыннарарга  быйыл олунньуга Ил Дархаммыт этиитин бэркэ биһирии истибиппит, онон дьыала тиһэҕэр тиийиэ дии саныыбыт. ИРОиПК туһунан этэр буоллахха, саха тыла билигин туспа отдел быһыытынан суох, биир киһи уопсай гуманитарнай хайысхалаах кафедраҕа үлэлиир. Ол төһө үөтүүлээх буолуой? Төһө өр?

Бэл, элбэҕи эрэннэрэр "Төрүт тыллар" порталбыт хамнаабакка турар. 

Саха тылын үөрэтии кыһалҕалара быһаарыллан, аҕыйаан иһиэхтэрин оннугар, сыллата мунаахсытар, мунчаардар өттө элбээн иһэр буолла. Онон биһиги СӨ Ил Дарханыгар, Ил Түмэнигэр этии киллэрэбит.

2023 СЫЛЫ ИЙЭ ТЫЛ СЫЛЫНАН БИЛЛЭРИЭҔИҤ!

Дьиҥэр, кыаллара буоллар, Ийэ тыл 3 сыла (2023-2025) диир бэрт этэ. Ол да буоллар, 2023 сылы да саха тылыгар анаатахпытына, бары эйгэҕэ кылаан кыһалҕалары өрө-таҥнары тутан, араас үүннээх-тэһииннээх түмсүүлэрбитин-тэрилтэлэрбитин тыл туһугар сомоҕолоон, тылбыт байар эрэ буолбакка, чахчы, сайдар суолларын тобуларга, ол аата кэлэр 10-20 сылга тиийэр кыахтаах дьаһаллары ылынарга туһаайыа этибит. Маныаха эбэн эттэххэ, биһиги икки тылланыыбыт эмиэ чуолкай быһаарыылары кэтэһэр:

-тэрилтэ аата икки тылынан суруллуута;

-биһиэхэ кэлэр аан дойду араас медиа-бородууктатын сахалыы тылбааһа уонна сахалыы айымньылары нуучча, омук тылыгар тылбаас;

-IT-эйгэтигэр саха тылын суолтата уонна ылар миэстэтэ, о.д.а.

-сокуоннар, судаарыстыбаннай бырагыраамалар, кэнсиэпсийэлэр...

Түмүктээн эттэххэ, төрөөбүт тылбытын мэлдьи туруулаһа, көмүскэһэ сылдьыаҕыҥ, хантайан туран, туох эрэ түһэн кэлиэ диэн  күүппэккэ, бэйэбит эмиэ саҕалыаҕыҥ, баар үтүө дьыалаҕа кыттыһыаҕыҥ диэн бука барыгытын ыҥырабыт!

Саха тылын учууталларын "Сайдыы" ассоциацияларын аатыттан

Жанна Барашкова, Рустам Каженкин

07.07.2022

Дьокуускай куорат.