Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -16 oC

Михаил Михайлович Скрябин 1937 сыл ахсынньы 5 күнүгэр суон сурахтаах Суола үрэх кытылыгар турар Моорук нэһилиэгэр төрөөбүтэ.

Михаил Михайлович Скрябин 1937 сыл ахсынньы 5 күнүгэр суон сурахтаах Суола үрэх кытылыгар турар Моорук нэһилиэгэр төрөөбүтэ.

Бастакы штангист 1

Ийэтэ Татьяна Игнатьевна, аҕата Михаил Николаевич уолларын көрсүө-сэмэй майгылаах, чиэһинэй, үлэни таптыыр, үөрэххэ тардыһыылаах буоларга ииппиттэрэ. Михаил Николаевич улууска бастакы табаарыстыбаны тэрийсибит, элбэх сылларга холкуоһу таһаарыылаахтык салайбыт  бэрэссэдээтэл буолар.

 Доруобуйатын тупсарбыта

Миша оҕо сааһа уот-кураан эҥээрдээх сэрии саҕанааҕы уонна кыайыы кэнниттэн олоҕу-дьаһаҕы чөлүгэр түһэрии сылларыгар түбэспитэ. Ол кыһалҕалаах сыллар кини эт-хаан өттүнэн бөҕө-таҕа, өй-санаа өттүнэн туруктаах, үөрэххэ-сырдыкка тардыһыылаах буоларга сабыдыаллаабыт  буолуохтарын сөп.

 Моорук түөрт кылаастаах оскуолатын бүтэрээт, Табаҕа сэттэ кылаастаах оскуолатыгар үөрэммитэ. Үөрэҕэр үчүгэйин таһынан, спортсмен да быһыытынан чорбойоро, чуолаан хайыһарга уонна чэпчэки атлетикаҕа бастыҥа биллибитэ. 1954-1957 сыллардаахха Майа орто оскуолатыгар үөрэнэ сылдьан, спорт 10 көрүҥэр (сүүрүүгэ, үрдүгү көтүүгэ, уһуну ойууга, куобахха, хайыһарга, боксаҕа, штангаҕа, гиирэҕэ, волейболга, ытыыга) дьарыктаммыта, оскуолатын уонна улууһун чиэстэрин араас күрэхтэһиилэргэ көмүскээн, кыайыы үөрүүтүн элбэхтик билбитэ. Ол курдук, үөрэнээччилэр өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиилэригэр хайыһарга икки дистанцияҕа тэҥинэн чөмпүйүөннүүрэ, эстафетаҕа хамаанданан кыайыыны түстүүрэ. Өссө улахан дьон күрэхтэһиитигэр орто дистанцияларга сүүрүүгэ бириистээх миэстэлэргэ тиксэрэ.

Майаҕа бииргэ үөрэммит, күрэхтэспит доҕоро, өрөспүүбүлүкэ Бочуоттаах гражданина Аркадий Михайлович Алексеев ахтарынан, Миша төрөппүттэрэ сөтөл ыарыылаах буоланнар, хойукка диэри учуокка сылдьыбытын, үрдүкү кылаастарга тахсан баран, спордунан күүскэ дьарыктанан, доруобуйатын тупсарбытын, сүүрүүгэ 800-1500 миэтэрэҕэ бастыҥын, 100 миэтэрэҕэ киниэхэ эрэ баһыйтарарын, үөрэҕэр дьоҕурдааҕын, саха национальнай көрүҥнэриттэн ордук куобахха таһыччы көрдөрүүнү ситиһэн, спорт маастара буолбутун истиҥник ахтар.

Өрөспүүбүлүкэҕэ, Сибииргэ, Уһук Илиҥҥэ чөмпүйүөн

Михаил орто оскуоланы бүтэрээт, хомуньуус баартыйа ыҥырыытынан  төрөөбүт Суолатыгар тахсан, Калинин аатынан холкуоска икки сыл үлэлээбитэ. Үлэ үөрүүтүн, дьолун билбитэ уонна кэскиллээхтик толкуйдаан, аҕатын суолун салгыырга быһаарыммыта. 

Онон 1959 сыллаахха СГУ тыа хаһаайыстыбатын факультетын зоотехническай салаатыгар үөрэнэ киирбитэ. Университекка үөрэнэр кэмигэр Шура Тарасова диэн бэтэринээринэй быраас үөрэҕэр үөрэнэр нарын кыыһы сөбүлүү көрбүтэ. Шура эмиэ сэрии сылын оҕото, сэрии тулаайаҕа, олох кыһалҕатын билэ улааппыт кыыс этэ. Ольга уонна Михаил Капустиннар диэн ыалга иитиллибитэ. Үөрэхтэрин бүтэрэр сылларыгар эдэр дьон ыал буолбуттара. 

Университекка үөрэнэр сылларыгар Михаил саха киһитэ мээнэ ылсыбат көрүҥнэригэр -- штангаҕа уонна гиирэҕэ -- дьарыктаммыта, өрөспүүбүлүкэ биир күүстээх штангиһа буолбута. Саха АССР норуоттарын III Спартакиадатыгар ситиһиилээхтик кыттыбыта. Сытыы киирсиилээх, хабыр хапсыһыылардаах, илин-кэлин былдьаһыылардаах күрэхтэһиигэ университет аатыттан кыттан, иккис төгүл өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнэ буолбута. Мэҥэ уолун биир ыйааһыннаахтарыттан чорбойор көтөҕүүлэрэ көрөөччүлэр дохсун ытыстарын тыаһынан доҕуһуолланара. Дьон биһирэбилэ кини санаатын күүһүрдэрэ, эрчим эбэрэ, күүс-уох угара, кыайыыга угуйара. Үс хамсаныыга – 295 киилэ! Орто ыйааһыннаах атлекка ити куһаҕана суох ситиһии этэ.

Салгыы өссө күүскэ дьарыктанан, Михаил маастарыстыбатын үрдэтиигэ улахан болҕомтотун уурбута. Кини өрөспүүбүлүкэҕэ аҕыс төгүл субуруччу (1957-1964 сс.) иннин кимиэхэ да биэрбэтэҕэ. 1962-1967 сыллардаахха Сибиир уонна Уһук Илин зонатыгар тыа сирин атлеттарын ортотугар үс төгүл эрэллээхтик бастаабыта.

ССРС спордун маастара

Мин 1964-1966 сс. Бүтэйдээх оскуолатын IX-X кылаастарыгар үөрэнэр кэммэр Михаил Михайлович холкуос кылаабынай зоотехнигынан, кэргэнэ Александра Васильевна бэтэринээр бырааһынан үлэлээн эрэллэрэ. Михаил Михайлович киэһэ өттүгэр үрдүкү кылаас оҕолоругар штанга сиэксийэтин ыытара, таарыччы бэйэтэ дьарыктанара. Онно мин Миша Денисовтыын сылдьан турабыт (Миша Денисов университекка салгыы дьарыктанан, штангаҕа 60 киилэҕэ II разряды толорбута, хас да төгүл чөмпүйүөннээбитэ).

Михаил Михайлович 135 киилэлээх штанганы сүнньүгэр уурдаран баран чохчойон ылара (приседания оҥороро). Оччолорго кини олус киппэ көрүҥнээҕэ, илиитэ-атаҕа толору, сүнньүгэр икки кырбас эти кэккэлэһиннэри уурбут курдук былчыҥнардааҕа. 1967 сыллаахха сахаттан бастакынан ыарахан атлетикаҕа ССРС спордун маастарын нуорматын толорбута, ону таһынан куобахха Саха АССР спордун маастара буолбута.

Бастакы штангист 2 1

Үлэ култууратын үрдэппитэ

Кэлин Байкалов аатынан сопхуоска бииргэ үлэлээбиппит. Мин зоотехниктаабытым, Михаил Михайлович гараас сэбиэдиссэйинэн, кылаабынай инженер-мэхээнньигинэн, солбуйааччы дириэктэринэн ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Кэллиэгэлэрэ, доҕотторо Михаил Михайловиһы: “Курустаал курдук ыраас дууһалаах киһи, үтүөкэн салайааччы”, -- диэн этэллэрин өҥүргэс кулгаахпынан үгүстүк истибитим. Кини тыа сирин, тыа хаһаайыстыбатын ыарахан үлэтин чэпчэтэр туһуттан мэхэньисээтэрдэри элбэтэргэ туруммута.

Бастатан туран, бэйэм салайааччы буоларым быһыытынан сөптөөх билиилээх буолуохтаахпын диэн, Өлүөхүмэтээҕи тыа сирин мэхэньисээссийэтин техникумун кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрэн, мэхээнньик идэтин ылбыта. Онон тыа хаһаайыстыбатын икки тутаах салаатыгар дириҥ билиилээх-көрүүлээх исписэлиис буолбута. Кини сүбэтинэн-аматынан ити үөрэх кыһатын хас да уол, ол иһигэр табаҕалар күтүөппүт Михаил Марков, Бүтэйдээхтэн Петр Яковлев уо.д.а. бүтэрэннэр, идэлэринэн таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ. Аны Алтаннааҕы ОПТУ оччотооҕу дириэктэрэ Егор Старостины кытта билсэр буолан, онно элбэх ыччаты ыытан үөрэттэрбитэ.  

Михаил Михайлович сопхуос үлэтин бары салаатыгар тиэхиньикэ  көдьүүстээхтик туһанылларын тэрийбитэ, гараастарга уонна тиэхиньикэ эбийиэктэригэр кытаанах бэрээдэги олохтообута. Оччолорго сопхуоска 49 тырахтарыыс, 36 суоппар сиртэн үүнээйини ылыыга, эбии аһылыгы бэлэмнээһиҥҥэ, араас тиэйэр-таһар үлэҕэ туох баар сатабылларын ууран туран үлэлээбиттэрэ. Ол түмүгэр, сопхуос аҕыйах сыл иһигэр Ленин аатынан миллионер-сопхуоһу кытары араа-бараа тардыалаһар буолбута. 1981 сыл түмүгүнэн, Ленин аатынан сопхуос 3269 туонна үүтү, 699 туонна эти туттарбыт буоллаҕына, Байкалов аатынан сопхуос 3254 туонна үүтү, 703 туонна эти туттарбыта. Ити курдук ситиһиилэр сиэттиһэн испиттэрэ, сопхуос мэхэньисээтэрдэрэ уонна суоппардара оройуон чөмпүйүөнүн аалай лиэнтэтин кэппиттэрэ, судаарыстыба наҕараадаларынан бэлиэтэммиттэрэ. 

Удьуора салҕанар

Михаил Михайлович барахсан, үлэтин-хамнаһын үгэнигэр сылдьан, 1986 сыл күһүнүгэр, баара-суоҕа 49 сааһыгар, ыарахан ыарыыттан күн сириттэн күрэммитэ. Кини кэргэнэ Александра Васильевналыын алта оҕоломмуттара: улахан уол Андрей Майаҕа, икки кыыс оҕолоох, Николай 2010 сыллаахха ыалдьан олохтон туораабыта, киниттэн биир уол баар, Никита Дьокуускайга, икки уоллаах, Александр уонна Василий Табаҕаҕа, эмиэ дьоһун ыал аҕалара, Виктория Санкт-Петербурга олорор, быраас, икки кыыстаах. Аҕаларын сабыдыала баар буолан, уолаттар тиэхиньикэни дэгиттэр баһылаатылар. Күн күбэй ийэлэрэ Александра Васильевна 2010 сыллаахха олохтон барбыта.

Александра Ваильевна, Михаил Михайлович Скрябиннар үтүө ааттарын, удьуор утумнарын кинилэр оҕолоро, 12 сиэннэрэ, үс хос сиэннэрэ салгыыллар.

         Лаврентий РОМАНОВ,

уопсастыбаннай кэрэспэдьиэн,

Дьокуускай к.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением