Тыа сирэ

Кэнтиктэр атын оройуоннары кытта уопут атастаһарга бэлэмнэр

2019 сылтан — Сомоҕолоһуу сылыттан саҥалыы күүһүнэн эр дьон, дьахтар түмсүүлэрэ билигин олохтоох салайыныы дьаһалтатыгар күүс-көмө, өйөбүл буолаллар. Бүгүҥҥү нүөмэргэ Үөһээ Бүлүү улууһун «Кэнтик нэһилиэгэ» МТ Харыйалаах сэлиэнньэтин олохтоохторун туһунан кэпсиибит. Манна ыччаттан аҕам саастаах дьоҥҥо тиийэ биир киһи курдук түмсэн, ыытар үлэлэрэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн үтүө холобурга тэҥнэнэн иһиллэр буолла.

«Бары түмсүөҕүҥ!»

Дьиҥэр, Кэнтик нэһилиэгин туһунан ыстатыйалар биһиги хаһыаппытыгар ааспыт өттүгэр элбэхтик бэчээттэммиттэрэ, ол эрэн, бу саҥа саҕаламмыт хамсааһын туһунан сырдатар тоҕоостоох.

Улуус үрдүнэн иһиллэрин курдук, Харыйалаах нэһилиэгэ сыл ахсан сайдар, дьоно-сэргэтэ элбиир, ону тэҥэ нэһилиэк олохтоохторуттан тохтоло суох саҥа көҕү­лээһиннэр өрө күөрэйэн олоххо киирэ тураллар. Быйылгы сылга эр дьон улахан түмсүүлээх тэрээһиннэрэ Аҕа дойду көмүскээччилэрин күнүттэн саҕаланна. «Кэнтик нэһилиэгэ» МТ баһылыга Валерий Николаев иһитиннэрбитинэн, маннык күүстээх тэрээһиннэри саҕалааччыларынан Кэнтик нэһилиэгэр иккис болдьоххо дьокутаатынан талыллыбыт, СӨ култууратын туйгуна, Үөһээ Бүлүү улууһун, Саха сирин бүттүүн тумус туттар киһилэрэ Айталина Мойтохонова — СахаАйта  уонна хамсааһыны тэрийбит киһинэн, хомойуох иһин, билигин биһиги кэккэбитигэр суох Виталий Петрович Спиридонов — Бэллэкэ Битээлий буолаллар.

Санатар буоллахха, саха саарына, киһи киэнэ кэрэмэһэ, үтүө-мааны майгылаах Виталий Петрович Спиридонов — Бэллэкэ Битээлий аатынан улууска ыытыллар «Бэллэкэ үс иилээх хапсаҕайа» дьон сэҥээриитин күүскэ ылар. Бу тустуу быйыл бэһис үбүлүөйдээх сылын ыытыллыаҕа. Тустууга улуус 21 нэһилиэгин баһылыктара сүүрбэ биир убаһаны туруоран тустуу тэрийэллэр. Кыайыылаах хапсаҕайдьыт биир да хотторуута суох күрэхтэһиини түмүктээтэҕинэ, куоталаһыы кыайыылааҕынан уонна 6-7 убаһа хаһаайынынан буолар. Күрэхтэһии географията сыллата кэҥиир, ону таһынан күрэхтэһээччилэр таһымнара үрдүүр.

«Маҥнай тэрээһини кыргыттарбыт бэйэлэрэ турунан, нэһилиэк олохтоохторо хомуйбут  сир аһыттан саҕалаан араас оҕуруот аһылыктарынан түмүктээн, ону таһынан бэйэлэрэ тикпит таҥастарын хомуйан, кэнсиэргэ киирии билиэтинэн сүүйүүлээх оонньуу тэрийбиттэрэ. Маннык саҥалыы тэриллибит эҕэрдэлээһин кэнники сылларга эр дьоҥҥо, дьахталларга сыл ахсын тохтообокко ыытыллар буолла. Нэһилиэккэ олунньу 23, кулун тутар 8 күннэринээҕи бырааһынньыктары үрдүк тэрээһиннээхтик көрсүү үтүө үгэскэ кубулуйда. Мин саныахпар, маннык дьону түмэр, көҕүлээһиннэри өйүүр иһитиннэриилэр өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн күүскэ тарҕаныахтаахтар. Билигин атын оройуоннары кытта уопут атастаһарга бэлэммит. Биһиги үөрэрбит диэн, хамсааһын уопутун туһанан Үөһээ Бүлүү улууһун Мэйик, Быракаан, Хоро нэһилиэктэрэ эмиэ тэрийэн ыытар буоллулар. Сотору кэминэн Ил Дархан Айсен Николаев төрөөбүт дойдутуттан бу хамсааһын өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн тарҕаныа диэн соһуйуо суохпут. Историяҕа түмсүүлээх нэһилиэк буолан аатыран киирииһикпит», — диэн кэпсиир нэһилиэк баһылыга Валерий Николаев.

Ити курдук, Аҕа дойду көмүскээччилэрин күнүгэр нэһилиэк эр дьонун ыҥыран кэрэ аҥаардар кэнсиэр туруордулар уонна киирии билиэтинэн ыҥырыылаах ыалдьыттарга илиилэригэр сыаналаах бириис туттаран ыыттылар.

Дьыаланан  дакаастыыллар

Холобур, былырыын эр киһи баҕа санаатыгар өрө тутар бастыҥ бирииһэ булт саата эбит буоллаҕына, быйыл 33 тыһ. солк. суумалаах «Булт тиэргэнэ» тэрилтэ (Охотный двор) сертификата оонньонно. Маны таһынан, кэрэ аҥаардар хомуйан бэлэх ууммут мас тыырар станоктара, "Штиль" эрбии, эрэһиинэ тыы, ботуруон уонна да араас булт тэриллэрэ. «Эр дьонун сыаналыыр, түмсүүлээх кэрэ аҥаардарбыт Үөһээ Бүлүү улууһун Кэнтик нэһилиэгэр олороллорун дьыаланан дакаастыыллар!», — диир нэһилиэк баһылыга.

«Эр хоһууттарбыт олус маладьыастар, дьоһуннук туруулаһан, ис сүрэхтэриттэн үтүөҕэ тардыһан, кэрэни кэрэхсээн, сонун нүөмэрдэри туруоран, эдэр сылдьан бэстибээллэргэ, кэнсиэрдэргэ ыллаабыт үчүгэй куоластаах дьоммутун Иванов Александр Петровиһы, Ачикасов Сергей Ивановиһы таһааран ыллаппыттара өссө киэргэттэ. Иванов Захар Петрович куолаһа өссө чөллөрүйэн, арыллан, нууччалыы ырыалары кыайа-хото ыллаан дьону астыннарда. Бырагыраамаларыгар киирбит ырыалар, үҥкүүлэр, сценкалар киэҥ сэҥээриини ыллылар. Бэйэбит оҕобут, Саха сирин суруйааччыларын союһун чилиэнэ Н.В.Васильев — Харыйалаах Уола Дүллүкүттэн кэлэн хоһоонун аахта. Дьоммутун истэммит, көрөммүт астынныбыт, үөрүү-көтүү бөҕө буоллубут», — диэн «Сайдам» эбэлэр түмсүүлэрин салайааччыта Галина Семенова «Үөһээ Бүлүү» хаһыакка санаатын үллэстэр.

Нэһилиэк эр хоһууттара 154 тыһ. солк. сууманы, ону таһынан эбии бэйэлэрин ааттарыттан бириистэри хомуйан биир күннээх тэрээһини — Аан дойду дьахталларын күнүн — бэлиэтииллэрэ бу сүдү түмсүүлээхтэрин көрдөрөр буолбат дуо?!

Бу тэрээһин эбиитин бырааһынньыгынан эрэ муҥурдаммакка нэһилиэк уопсай мунньаҕынан түмүктэннэ. Мунньах кыттыылаахтара “Тыа сирдэрин кэлим сайдыыта” (“Комплексное развитие сельских территорий”) диэн РФ судаарыстыбаннай бырагырааматыгар кыттары бары өйөөтүлэр. Бу иннинэ, кулун тутар 6 күнүгэр, ити боппуруоһу эр дьон мунньахтаан биир санаанан эмиэ өйөөбүттэрэ биллэр. Үрдүк Айыылар көмөлөрүнэн бырайыак олоххо киириэ диэн баҕа санааларын этиннилэр.

«Нэһилиэк олохтоохторо аҕам саастаах дьонуттан эдэригэр тиийэ ким да бу тэрээһинтэн туора турбакка олус көхтөөхтүк кытталлар диэн бэлиэтиэххэ наада. Ордук чорботон элбэх оҕолоох ийэлэри, аҕалары уонна соҕотох олорор пенсионердары бэлиэтиибин. Төһө да харчы кырыымчык буоллар, бу хамсааһыннарга биһиги биир дойдулаахтарбыт анаан-минээн кытталлара хайҕаллаах. Бу түмүгэр нэһилиэккэ олохтоммут түмсүүлээх, таһымнаах бырааһынньыктар, ону таһынан субуотунньуктар үрдүк тэрээһиннээхтик бараллар», — диэн Валерий Николаев этиннэ.

Түмүккэ, нэһилиэк олохтоохторо дьону көҕүлүүр маннык хамсааһыннар өссө чочуллан, тупсарыллан, норуокка холобур буолан күүстээхтик тарҕанан иһиэхтээхтэр диэн санааларын этиннилэр.

Василий Прокопьев