Тɵрүттэрбит тустарынан үhүйээннэр, кэпсээннэр ортолоругар маннык сэhэннэр бааллар. Түҥ былыргыта саха омук тɵрдɵ буолбут Омоҕой баай кыра кыыhа Эбэлэй Чыҥаа кэргэнэ Эллэйдиин суос-соҕотох Сатаҕа Кɵлɵ диэн уолларыгар Ньурба күɵлүгэр олорбут Ньырбакаан, тоҥустартан ордон хаалбыт соҕотох Ньырбачаан диэн кыыhа Туймаада хочотугар күрээн тиийэн, киниэхэ одьулуун ойох буолбут уонна үс уол оҕону тɵрɵппүт: Быркыҥаа Боотур, Тойук Булгудах, Босхоҥ Бэлгэтии. Уолаттар Тыгыны кытары тапсыбакка, ийэлэрин тɵрүт дойдутугар Ньурбаҕа кэлэн олохсуйбуттар. Быркыҥаа үс уолу тɵрɵппүт: Торбуох, Таркаайы, Омолдоон. Омолдоон үс ойохтоммут. Бастакы ойоҕуттан тоҕус, икки одьулуун ойоҕуттан иккилии уолламмыт. Иккис одьулуун ойоҕуттан тɵрɵɵбүт уолаттар Кыраhа, Лахсыыр кытыы сиргэ Кукаакы түбэтигэр тахсан олохсуйбуттар. Кукаакы нэhилиэгин дьоно Омолдооннор дэнэллэр.
Түүлээх түҥүрдээх Түлүɵн ойуун уола Тииҥ Бас Хантаҕар Быгый Кэтириэй диэн уола сэттэ уолу тɵрɵппүт: Дьэгин, Дьаарын, Сиэллээх Ɵhүргэ, Тирэх о.д.а. Онон кэлин бастакы Бордоҥ нэhилиэгин аҕа уустарын ааттара Кукча, Асхар, Мэнэ, Дьаарын буолбуттар.
Ньурба бордоҥноро, кукаакылара түҥ былыр үйэлэр уҥуордарыгар Өлүɵнэ Эбэ хотун маанылаах Туймаадатыгар кэлэн олохсуйбут улуу Эллэйтэн уонна Түүлээх түҥүрдээх Түлүɵн ойуунтан тɵрүттэнэн-уустанан, силис-мутук тардан, күн бүгүҥҥэ диэри тэнийэ үүнэ-үɵскүү олордохпут.
Нэһилиэк ыстаарысталара:
1860 с. Сэмэн Васильев (1818 с.т.)
1865 с. Афанасий Федоров (1827 с.т.)
1983 с. Афанасий Федоров (1827 с. т.)
1896 с. Николай Попов (1870 с.т.)
1909 с. Георгий Александров (сыла биллибэт)
1913-1916 сс. Абраам Шадрин (сыла биллибэт)
«Бордоҥ» кинигэ 543-546 стр.
Үөрэхтээһини ситиһии
ХIХ үйэ бүтүүтүгэр Маалыкайга Иннокентьевскай таҥара дьиэтэ аһыллан үлэлээбитэ. Итини сэргэ, 1885 сыллаахха церковнай-приходской оскуола аhыллыбыта. Нэhилиэк аҕабыыта Николай Попов прихожанин Григорий Кононов Ураhалаахха турбут икки хостоох дьиэтин сиэртибэ быhыытынан биэрэн, таҥара дьиэтин таhыгар көһөрөн аҕалан, бастаан утаа сэттэ үɵрэнээччилээх оскуоланы аһан үлэлэтэри ситиспитэ. 1936 сыллаахха олохтоохтор күүстэринэн улахан мааны кɵстүүлээх оскуола дьиэтэ тутуллан үлэҕэ киирбитэ. 1942 сыллаахха тулаайах, кыаммат ыаллар, сэриигэ барбыт буойуттар оҕолоругар анаан интэринээт тутан үлэҕэ киллэрэн, үгүс оҕону хоргуйууттан, тоҥортон-хатартан быыhаабыттара. Ити курдук, үүнэр кɵлүɵнэ туhугар үлэлээн, 1957 сылтан орто оскуола буолан тыhыынчанан эдэр ыччакка ситии-хотуу аттестатын туттартаан, олох киэҥ аартыгар атаартаабыта. Олортон 27 киhи наука араас хайысхаларын хандьыдааттара, профессордара, дуоктардара буолбуттара.
Нэһилиэк сайдыыта
Ньурба оройуонугар Чаппанда сэлиэнньэтигэр кииннээн 1918 сыллаахха бэс ыйын 1 күнүттэн «Холбоhук» (“Единение”) диэн атыы-эргиэн тэрилтэтэ үлэтин саҕалаабыта. Бу тэриллиэҕиттэн биhиги нэhилиэкпитигэр УПО тэрилтэтэ үлэлии турар.
1926 сыллаахха Маалыкайга бастакы медпуун тэриллибитэ. 1948 сыллаахха биэс куойкалаах учаастактааҕы балыыhа буолбута. Билигин толору хааччыллыылаах, икки этээстээх учаастактааҕы балыыhаны 1969 сылтан РСФСР үтүɵлээх бырааhа Н.Н.Николаев салайан үлэлэтэр. 1927 сылтан бастакы комсомольскай ячейка тэриллэн күүскэ үлэлээбитэ. 1937 сыллаахха сибээс киирбитэ. 1937 сыллаахха ааҕар балаҕан, кулууп аhыллан үлэлээбиттэрэ. 1950 сыллаахха бастакы дизельнэй электростанция тутуллан,электроэнергия нэhилиэккэ бэриллибитэ. 1954 сыллаахха бэс ыйын 14 күнүгэр РСФСР Үрдүкү Сэбиэтин Ыйааҕынан I Бордоҥ уонна Кукаакы нэһилиэктэрэ холбоһон, Бордоҥ нэһилиэгэ буолбуттара. 1960 сыллаахха бастакы оҕо саада Васильев Н.С. сэбиэдиссэйдээх, 1961 сыллаахха оҕо дьааһылата Поздеева Н.В. сэбиэдиссэйдээх тэриллэн аhыллыбыттара. Билигин 50-нуу миэстэлээх икки оҕо саада үлэлии тураллар. 1974 сылтан музыкальнай оскуола, 1975 сылтан аптека үлэҕэ киирбиттэрэ.
Холкуос тэриллиитэ
1929 сыллаахха «Кыайыы» диэн бастакы холкуос тэриллибитэ. 1941-45 сылларга 20 кыра-кыра холкуостар бааллара. 1954 сылтан холкуостары бɵдɵҥсүтүү саҕаламмыта. 1959 сыллаахха бɵдɵҥсүйбүт холкуоһу Саха сиригэр сэбиэскэй былааhы тɵрүттэспит Степан Васильевич Васильев аатынан ааттаабыттара.
Бастакы сопхуос дириэктэринэн Ленин, Yлэ Кыһыл Знамята уордьаннар кавалера, ССРС Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата Н.И.Прокопьев буолбута. 1973-1989 сс. сопхуос дириэктэринэн СӨ үтүɵлээх ветеринарнай бырааһа И.В. Евсеев үлэлээбитэ. 1990 сыллаахха Степан Васильев аатынан сопхуос уларыта тутуллан, сылгы собуота буолбута. Собуот дириэктэринэн Н.К.Антонов ɵр сылларга таhаарыылаахтык үлэлээбитэ.
Ыччаты төрүт өйгө-санааҕа иитии
2006 сылтан үүнэр кɵлүɵнэ дьоhун ыччата буоларыгар тирэх буолуо, укулаат ууруо диэн ɵбүгэлэрбит үтүɵ үгэстэстэригэр олоҕуран, тɵрүт ɵйгө-санааҕа, сиэргэ-майгыга үɵрэтэр аналлаах биир дойдулаахпыт Степан Васильев аатынан кыраайы үɵрэтэр историческай музейы аhан үлэлэппиппит. Оттон 2013 cылтан оҕо спортивнай оскуолата тэриллэн, үлэтин саҕалаабыта. Биһиги тапталлаах Маалыкайбыт салгыы сайдан, кэҥээн, үгүс ыччаты олохсутуоҕа диэн эрэнэбит
Вера Соловьева, Бордоҥ нэһилиэгэ.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
