Тыа сирэ

Балыктаах эбэтин уутун саппааһын бэрэбиэркэлэппиттэр. Куораттан хамыыһыйа тахсан уонна олохтоохтортон Сэбиэт бэрэссэдээтэлэ Сотников Андрей Ильич, Габышев Илья Прокопьевич, Федорова Марфа Васильевна буолан үлэлээбиттэрэ. Маны тэрийсибит холкуос бэрэссэдээтэлэ Харитонов Никон Михайлович ырааҕы өтө көрөр мындыр өйдөөх-санаалаах, кэлэр кэнчээри ыччаттарыгар өлбөт-сүппэт өйдөбүнньүгү хаалларбыт салайааччы этэ. Балыктаах эбэтэ уутун хаачыстыбата үчүгэй, дириҥэ 12 м.курдук, сыыр үрдэ бурдук ыһыллар бааһыналааҕа. Онон бөһүөлэги сыыр үрдүнэн илин диэки барыа, сыыр аннынан общественнай тутуулар буолуохтара диэн быһаарбыттар. 1953-1954 сылларга маҥнайгы дьиэлэр көһөн киирэн барбыттара.1956 сыллаахха Үлэһиттэр депутаттарын Мэҥэ-Хаҥалас оройуоннааҕы Советын Исполкомун киин бөһүөлэк планировкатын проега Балыктаах диэн сиргэ оҥоһуллубутун ьигэргэтэргэ 123 нүөмэрдээх Райсовет исполкомун бэрэссэдээтэлин солбуйааччы С.Афанасьев, Райсовет ситэриилээх кэмитиэтин сэкирэтээрин эбээһинэһин толорооччу А.Давыдова илии баттааһыннаах уураах тахсыбыта. Бөһүөлэк саҥа сиргэ көһөн үгүс тутуу ыытыллыбыта. Биһиги Балыктаахпыт 65 сыл устата дьон сөбүлээн олохсуйар биир улахан бөһүөлэк буолар.Урукку Араҥас нэһилиэгиттэн үгүс үтүө дьоннорбут Ийэ дойдуну көмүскүүр Аҕа дойду Улуу сэриитигэр кыттыбыттара, тыылга кыайыыны уһансыбыттара. Мантан үүнэн тахсыбыттара бастакы үлэ стахановецтара, холкуостааһын актыыбынай кыттыылаахтара, бастыҥ салайааччылар. Мантан саҕаламмыта өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник тарҕаммыт олорор сиринэн үлэлээһин. Манна айыллыбыта биллэр мелодист Галина Шахурдина, олохтоох автор Павел Габышев тылларыгар Саха сирэ барыта сөбүлээн ыллыыр "Балыктаах киэһэтэ" ырыа. Мантан үүнэн тахсыбыттара ССРС Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаата Ксенья Гаврильевна Черкашина,Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин дьокутааттара Мария Александровна Говорова,Евдокия Иннокентьевна Прибылых,Марфа Яковлевна Баишева уо.д.а. Манна иитиллэн тахсыбыттара өрөсмүүбүлүкэҕэ киэҥник биллибит чулуу спортсменнарбыт. Мантан уһуйуллубуттара үтүөкэннээх норуот маастардара, мантан куорсун анньыммыттара ураты талааннаах дьоммут-сэргэбит. Ол курдук, 1956 сылтан ылата Балыктаах бөһүөлэгин олохтоохторо күн бүгүнүгэр диэри үүнэр-сайдар кэскили түстээн Мэҥэ  нэһилиэгэ аатыран биир санаанан салайтаран үлэлээн-хамсаан кэллилэр. Быйылгы үбүлүөйүнэй ыһыахха хааччахтар буоланнар түһүлгэҕэ түмсүбэтибит. Ол да буоллар саха сиэринэн хас биирдии ыал ыһыах күнүн уруйдуу-айхаллыы онлайн сибээс нөҥүө көрүстүбүт. Олохтоох дьаһалта,сынньалаҥ киинин үлэһиттэрэ сылгы  өлөрөн ыалларынан үтэһэлээх эт тарҕаттылар. Алгысчыт алгыһынан, эҕэрдэ кэнсиэринэн олохтоохтору эҕэрдэлээтилэр. Мэҥэ нэһилиэгин муниципальнай тэриллии баһылыга Александр Валерьевич Куприянов бэйэтин эҕэрдэтин тиэртэ. Уонна үлэни өрө туппут,уйгуну уһансыбыт ытык дьоммутугар "Мэҥэ нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо" бэлиэлэри туттарда: 100 сааһын туолбут сэрии бэтэрээнигэр Черкашин Николай Дмитриевичка,Протодьяконов Афанасий Никифоровичка, Куприянова Розалия Николаевнаҕа, Кычкин Николай Николаевичка, Александрова Варвара Григорьевнаҕа – сэрии огдооботугар.

 Өр сылларга үтүө суобастаахтык үлэлээбит,нэһилиэккэ буолар мероприятиеларга,спортивнай күрэхтэһиилэргэ,общественнай үлэлэргэ дьоһун кылааттарын киллэрсибиттэрин иһин "Нэһилиэк Бочуотун"кинигэтигэр киллэрилиннилэр Ноговицын Александр Николаевич, Рожина Надежда Федоровна, Ноговицына Екатерина Андреевна, Березкина Валентина Борисовна, Захаров Михаил Ларионович. Бу үөрүүлээх түгэҥҥэ түбэһиннэрэн үбүлүөйүнэй саастарын туолбуттары эмиэ эҕэрдэлээтилэр, ол курдук 95 сааһын туолбут ытык киһибитин Шарина Анастасия Ивановнаны, 80 саастарын туолбут Куприянова Розалия Николаевнаны, Винокуров Николай Семеновиһы, 75 сааһын туолбут Дохунаев Владимир Николаевиһы, 70 саастарын туолбут Ноговицын Александр Николаевиһы, Трифонова Тамара Михайловнаны, 65 саастарын туолбут Андросов Дмитрий Иннокентьевиһы, Никитин Иннокетий Петровиһы, Рожина Надежда Федоровнаны, Мохначевская Марфа Алексеевнаны, 60 саастарын туолбут Шишигин Илья Егорович, Михайлов Иван Герасимович, Осипов Иван Иванович, Афанасьева Ирина Даниловна, Кычкина Елена Кимовна, Стручкова Сардаана Степановна, Монастырева Анна Петровна, Сотникова Татьяна Васильевна, Харитонова  Галина Николаевна. Быйылгы сылга 15 сыл үбүлүөйдээх "Доруобуйа" түмсүү чилиэннэригэр улуустан кэлбит махтал суруктары туттардылар: Ноговицына М.И., Рожина Н.Ф., Борисова А.Н., Ноговицына Е.И., Дьяконова Е.В., Осипова М.Н., Черкашина А.В., Фадеева В.М., Турантаева Е.Е., Захарова М.А.

Нэһилиэк олохтоохторугар самаан сайыммыт кэлиитин уруйдаан куйаар ситимин нөҥүө араас күрэхтэр биллэриллибиттэрэ."Дьиэ-кэргэн харысхала" диэн күрэххэ 10 ыал кытынна.1 миэстэ- Евдокия,Андрей Стручковтар ыллылар. Спонсор Мохначевскай А.Р. бирииһин ыллылар. 2миэстэ- Гоголев Ньургун. Спонсор Сардана, Николай Генеровтар. 3 миэстэ-Мохначевская Е.Н. Спонсор Трифонов Е.И.бирииһин тутта. 

"Аймахтардыын алтыһан түһүлгэни төрүттүөҕүҥ"күрэххэ эмиэ көхтөөхтүк кытыннылар.

"Аймахтардыын алтыһан түһүлгэни төрүттүөҕүҥ"куйаар ситиминэн ыытыллыбыт дьиэ-кэргэнинэн хаартыска күрэҕэр 5 ыал кыттыыны ыллылар.1 миэстэ- Людмила, Иван Мохначевскайдар дьиэ-кэргэн, кинилэргэ норуот маастара, иистэнньэҥ Е.С.Кычкина-Иванова аатынан анал бириис туттардылар. ДНС цифровой уонна бытовой техника маҕаһыыныгар 15000 солк. бэлэх сертификат туттулар. Бирииһи Елена Семеновна кыргыттара, бииргэ төрөөбүттэрэ,кинилэр оҕолоро олохтообуттар.

2 миэстэ- Мараҕа сайылыгын олохтоохторугар, пиэрмэ үлэһиттэрэ буоллулар. Кинилэргэ дьахталлартан бастакы тракторист, Мэҥэ Хаҥалас улууһун "Мастер-умелец"бэлиэ хаһаайката Баишева Марфа Яковлевна аатынан анал бириис иистэнэр массыына туттардылар.Бирииһи М.Я.оҕолоро, сиэттэрэ олохтоотулар. 3 миэстэ кыайыылаахтарыгар Кычкин Николай дьиэ-кэргэнигэр "Аляска-Сибирь" аэродром кыттыылааҕа,бастыҥ ыанньыксыт Ноговицына Мария Федотовна уонна ВДНХ быыстапкатын кыттыылааҕа Максимова Мария Федотовна ааттарынан анал бирииһи сахалыы иһит наборун оҕолоро, кийииттэрэ-күтүөттэрэ, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ олохтоотулар.

Актыыбынай кыттыыларын иһин туоһу суругунан бэлиэтэннилэр Варвара, Анатолий Лихондилар дьиэ-кэргэн уонна Мария, Гоголева, Константин Егорович Сокольников дьиэ-кэргэннэрэ. Маны таһынан,үгэскэ кубулуйбут "Эр хоһуун"күрэх көрөөччүтэ суох ыытылынна. 1 миэстэ- Константин Иванов мотоцикл хаһаайынынан буолла. 2 миэстэ- Дьяконов Игорь,убаһаны Габышев Ньургун Владимирович туттарда, 3миэстэ- Васильев Айтал эрэһиинэ тыынан наҕараадаланна. Бириистэри олохтоох дьаһалта туруорда.

"Эр Хоһуун-2021 "күрэххэ нэһилиэк ыччаттара күөн көрүстүлэр – Андросов Петр, Гурьев Иван уонна Петров Алексей.

Маны таһынан ютуб канаалынан "Балыктаах уруккута,билиҥҥитэ" диэн түөлбэлэринэн кэтэхтэн экскурсияны көрдүбүт. "Уруйдуубут уйгулаах ыһыаҕы-эҕэрдэ кэнсиэри инстаграм страницатыгар көрдүбүт. Быйылгы үбүлүөйүнэн сибээстээн сынньалаҥ киин үлэһиттэрэ ахсынньы ыйтан саҕалаан ыам ыйын устата ютуб канаал нөҥүө Балыктаахпыт туһунан, үлэлээн ааспыт, Балыктаахпыт оҥкулун олохтоспут,сайдыытын түстэспит үлэһит үтүө дьоммут тустарынан, нэһилиэккэ ыытыллар үлэни, араас сонуннарын нэдиэлэ ахсын "сырдатан" барыта 22 биэриини оҥордулар. Куйаар ситиминэн ыраах да олорор биир дойдулаахтарбыт онон бөһүөлэккэ ыытыллар бары тэрээһиннэри истэ-билэ олоробут диэн сэргииллэрин биллэрэллэр.

 Мария Захарова, Балыктаах олохтооҕо.