Тыа сирэ

Улуус баһылыга Андрей Тимофеевич урукку сопхуос дириэктэрдэрэ дэриэбинэлэр сайдыыларыгар киллэрбит өҥөлөрүн үрдүктүк тутан, кинилэргэ анаан сквер оҥороллорун биллэрдэ. Бу -- улахан суолталаах дьыала.

Билигин биһиги, төһө даҕаны атын уопсастыбаннай систиэмэҕэ олордорбут, урукку көлүөнэ үтүөкэн үлэһит дьоно оҥорон хаалларбыт өҥөтүнэн туһана сылдьабыт.

Ол саҕана тыа хаһаайыстыбата, сир-уот, туох баар баай-дуол – барыта судаарыстыба бас билиитэ этэ. Тыа сирин сайыннарыы, дьон олоҕун көрүү-истии, тутуу араас көрүҥүн ыытыы -- барыта судаарыстыба суотугар сопхуостарынан ыытыллара. Үбэ-харчыта тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин нөҥүө сопхуостарга быһа кэлэрэ. Оройуон Сэбиэттэрэ, баартыйа райкомнара ону сүрүннүүллэр эрэ этэ. Онон сопхуос дириэктэрдэрин суолтата олус улахана. Кыахтаах, сатабыллаах дириэктэрдэр элбэҕи ситиһэллэрэ.

Олох бэйэтэ туран эрэ сайдыбат

Уһун бириэмэ ааспытын кэннэ толкуйдаатахха, киһи олоҕун устуоруйата элбэх дьону кытары алтыһан, үлэлээн-хамсаан ааспыт кэмнэргиттэн ситимнэһэн үөскээн тахсар эбит. Өйдөөн-санаан кэллэххинэ, өркөн өйдөөх, кытаанах дьулуурдаах, сатабыллаах, дьаһаллаах чулуу да дьон үлэлээн ааһахтаабыттар...

Урут даҕаны, билигин даҕаны олох бэйэтэ туран эрэ сайдыбат. Ханнык даҕаны кэмҥэ олох сайдыыта салайар дьонтон быһаччы тутулуктаах. Өрөспүүбүлүкэ киинигэр даҕаны, ыраах тыа сиригэр даҕаны, саҥаны саҕар, үтүөнү үксэтэр, дьон олоҕун уйгута тупсарын туһугар олохторун анаабыт дьон бааллар. Кинилэр ааттарын үйэтитэр, үлэлээбит ньымаларын холобур оҥостор туһунан кэпсэтии саамай сөптөөх.

Киһи ойуччу тутан сыаналыан сөптөөх, хорсун-хоодуот сырыылаах, туппута табыллар, дьаһайбыта оннун булар уратылаах, саха биир дьоһуннаах уола Иван Васильевич Николаев-Бытык Уйбаан туһунан ахтан-санаан ааһарга соруктанным. Быйыл ыам ыйыгар кини төрөөбүтэ 90 сылын туолбута.

“Таатта Харбалааҕа дуо?”

Хоту Абый оройуонугар үлэлиир кэммэр, арай биирдэ 1969 сыллаахха партийнай-хаһаайыстыбаннай актыып мунньаҕар ыҥырылынным. Дьокуускайга кэлэн, гостиницаҕа миэстэ ылаары, уочаракка турдум. Иннибэр эмиэ мунньахха кэлбит, сааһыра барбыт, оччотооҕунан мааны таҥастаах дьон тураллар. Уһун уҥуохтаах, кыһыл саһыл тыһа бэргэһэлээх, саҥарбыт-иҥэрбит, муннун анныгар хап-хара бытыктаах, көрөргө астык быһыылаах-таһаалаах киһиэхэ мин хараҕым ордук хатанна. Кэпсээннэриттэн сылыктаан, бары сопхуос дириэктэрдэрэ быһыылаах дии санаатым. Сыыстарбатах эбиппин. Сарсыныгар дьонтон истэммин, ол саҕана өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллэн эрэр Таатта оройуонун «Коммунизм» сопхуос дириэктэрэ Иван Васильевич Николаев эбит.

Мунньахха тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын боппуруоһугар киэҥ кэпсэтии буолла. Бастыҥ сопхуостар дириэктэрдэригэр тылы биэртэлээтилэр. Производствоны сайыннарыыга төһүү күүс быһыытынан бастыҥ уопуту олоххо киллэрии, социалистическай куоталаһыыны тэрийии туһунан кэпсэтии күүскэ барда. Дьэ, доҕоор, бастыҥ сопхуостар дириэктэрдэрэ С.Г.Жирков, И.В.Николаев, М.Р.Яковлев, В.А.Николаев утуу-субуу тахсаннар тыл эттилэр.

Оччотооҕуга, тылы-өһү сааһылаан саҥарыы ирдэнэр кэмигэр, соччо сөп түбэспэт этиилэр да баар буоллулар. Туора да киһи өйүгэр хатанар курдук сытыы, ол эрээри ылыннарыылаах этиини Иван Николаев, Марк Яковлев эттилэр. Үлэлэрин уопутун кэпсээн баран, туһалаах этиилэр бириэмэтигэр өйөммөттөрүн, боппуруостары быһаарыыга бытаарыылар тахсалларын туһунан райкомнарын кириитикэлээн ыллылар. Мин үрдүкү үлэ эйгэтигэр саҥа үктэнэр эдэр киһи улаханнык сэҥээрэ иһиттим, этиилэрин сорох өттүн өйбөр хатаатым.

Иван Васильевич Николаев «Коммунизм» диэн бөдөҥсүйбүт холкуоска бэрэссэдээтэлинэн, онтон сопхуос буолбутун кэннэ дириэктэринэн 9 сыл устата үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Өрөспүүбүлэкэҕэ Харбалаах диэн бастакы агро-бөһүөлэги Тааттаҕа туттарбыта.

Өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастыҥ үлэлээх сопхуос киинэ Харбалаах аныгылыы көрүҥнээх, олорорго тупсаҕай дьиэлэрдээх, уһаайбалардаах, типовой бырайыагынан тутуллубут социальнай хайысхалаах тэрилтэлэрдээх буолан, олохтоохтор үөрүүлэрэ үрдээбитэ. “Таатта Харбалааҕа дуо?” диэн Саха сиригэр киэҥник биллибитэ.

Элгээйигэ ананыы

 Ааспытын кэннэ аҕыннахха, көнө сүрүннээх, итэҕэһи тулуйбакка этэр-тыынар Иван Васильевиһы оччотооҕу ССКП райкомун салалтата сөбүлээбэтэҕэ. Ону билэн, куоттарар тэҥэ, Тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Н.В.Шадринов, Обкомҥа этии киллэрэн, Сунтаарга «Элгээйи» сопхуос дириэктэрин солбуйааччытынан анаппыта. Судургу, кэтэх санаата суох Иван Васильевич «эр санаатын булгуруппатаҕа».

Москваҕа К.А. Тимирязев аатынан институкка биир кэмҥэ үөрэммит, итиэннэ уруккуттан даҕаны үлэһит быһыытынан билсэр буоланнар, “Элгээйи” сопхуос дириэктэрэ Н.Н.Павлов үөрэ-көтө көрсүбүтэ. Сир оҥоһуутугар, сүөһү аһылыгын оҥорон таһаарыыга солбуйааччынан, кылаабынай агрономунан анаабыта, «уҥа илиитинэн» оҥостубута. Ленин уордьаннаах, өрөспүүбүлүкэҕэ биир бөдөҥ «Элгээйи» сопхуоска ити эппиэттээх дуоһунаска 8 сыл устатыгар ситиһиилээхтик үлэлээбитэ, дьон-сэргэ ытыктабылын ылбыта.

Оччолорго райсовет исполкомун бэрэссэдээтэлэ оройуон хаһаайыстыбаннай тэрилтэлэрин салайар үлэһиттэрин кытары чугастык алтыһарым. Үлэ туругун кэтээн көрөрүм. Итэҕэһи биллэхпинэ, мунньахтарга буолбакка, көҥүл кэпсэтиигэ бэйэм санаабын кинилэргэ көмөлөһүү быһыытынан этэр буоларым.

Ол курдук, Иван Васильевыһы кытары чугастык, дьэ, билсибитим. Быһаччы этэбин: өр сылларга сопхуоһу салайар үлэҕэ эриллибит буолан, тыа сирин олоҕор киэҥ билиилээҕэ, тыа хаһаайыстыбатын салайыыга баай уопуттааҕа өтө көстөрө. Киэҥ өйдөөх-санаалаах бэйэтэ сайдыы инники суолларын анааран көрөр буолара. Онно сир оҥоһуутун технологиятын информация бары көрүҥүнэн кэтээн көрөрө. Ону олоххо киллэриигэ дьулуһара. Ол курдук, ходуһалары көрүү-истии, тупсаран оҥоруу, нүөлсүтүү, өр сыллаах оттору быһыы, сүөһүгэ элбэх битэмииннээх, үрдүк хаачыстыбалаах аһылыгы бэлэмнээһин. Сүөһүгэ тиксэр аһылык кормовой единицатыгар тиийэ бэйэтинэн ааҕара. Кини тус бэйэтин эбээһинэһин эрэ буолбакка, атын исписэлиистэри кытары бииргэ үлэлээн, ити соругу толорору кытаанахтык хонтуруоллуура. Онон «Элгээйи» сопхуос тыа хаһаайыстыбатын бородуукталарын оҥорууну үрдэтэригэр Иван Васильевич тус бэйэтин оруола улахан этэ. Дьэ, онон, биир кэмҥэ 7 сыл алтыһан үлэлээбитим тухары кини ситэ дьаһайбатаҕыттан сопхуос сайдар кыаҕа толору туһаныллыбатаҕын туһунан биир да түгэни этэр кыаҕым суох.

Иван Васильевич киһи быһыытынан элэккэй майгылааҕа. Араас сэһэни-ыаһаҕы, көрдөөх кэпсээннэри сэргиир буолара. Санаата көтөҕүлүннэҕинэ, бэйэтэ даҕаны ирэ-хоро кэпсиирин сөбүлүүрэ. Элгээйигэ иллээх-эйэлээх ыал дьиэлэригэр сылдьан, минньигэс алаадьыларын амсайан, сылаас чэйдэрин иһэр буоларым. Кэргэнэ Надежда Семеновналыын, үс кыра оҕолорунуун дьоллоохтук олорбуттара. Таатта Харбалааҕар олорбут сылларын иэйэн-куойан кэпсиир этилэр. Дьонноро үлэһиттэрин, үтүө майгылаахтарын холобур гынан ахталлара-саныыллара.

“Күндээдэ” сопхуоһу сүһүөҕэр туруорбута

1984 сыллаахха оройуон туруорсуутунан «Ньурба» сопхуостан арааран, «Күндээдэ» сопхуос тэриллибитэ. Райком I сэкиритээрэ А.А.Томтосов туруорсуутунан И.В.Николаев саҥа тэриллибит сопхуоска дириэктэринэн анаммыта. «Саҥа сопхуос сирэ-уота дэлэгэй, оттуур ходуһата, мэччирэҥэ киэҥ. Ол эрээри билиҥҥи балаһыанньата бөрүкүтэ суох. Баар кыахтар ситэ туһаныллыбаттар эбит», -- диэбитэ уонна сопхуоһу сайыннарыыга, үлэһиттэри олохсутууга хара маҥнайгыттан күүскэ ылсыбыта.

Элбэх көрсүһүүлэри, мунньахтары ыытан, үлэһиттэр санааларын өрө көтөхпүтэ. Чуолкай чугастааҕы өр сыллаах былааны оҥостубута. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин салалтатыгар, отделларыгар сылдьан, былааннарын билиһиннэрэн, сыллааҕы былааннарыгар киллэттэрэн, элбэх тиэхиньикэни бастакы көмө быһыытынан ылары ситиспитэ. Сопхуоһугар дьоҕурдаах исписэлиистэри үлэҕэ ыҥырбыта, дьону кытары үлэлиир кыахтаах биригэдьиирдэри анаталаабыта. «Бу мин инники фронум саллааттара», -- диэн санааларын күүһүрдэрэ.

Икки сыл иһигэр 10-тан тахса тыраахтар, 5-6 самосвал, 4-5 бөдөҥ таһаҕаһы таһар массыына, пилорама, 3 уу баһар массыына сопхуоска баар буола охсубутун олохтоохтор бүгүн даҕаны астына кэпсииллэр. Онтон кэнники сылларга сопхуоска тиэхиньикэ өссө элбээбитэ. Үлэ-хамнас тигинии түспүтэ, дьон санаата өрө көтөҕүллүбүтэ. Дьиэ туттан, Күндээдэҕэ олохсуйуон баҕалаах дьоҥҥо тутуу маһын босхо тиэйэн, пилорамаҕа эрбэтэн биэрэргэ дьаһайбыта. Сопхуос хонтуоратын икки этээстээх дьиэтин бэрт түргэнник туттарбыта.

Оҥорон таһаарыы хас биирдии салаатын кыахтаах дьонунан салайтаран, сопхуос 3-4 сыл иһинэн сүһүөҕэр турбута. Балтараа сыл иһигэр 400 төбө киирэр толору механизацияламмыт уонна 500 төбө субай сүөһү киирэр икки хотону туттарбыта. Үс саҥа сайылык баар буолбута. Кыһыҥҥы даҕаны пиэрмэлэргэ, сайылыктарга сүөһү көрөөччүлэр олорор типовой дьиэлэрэ тутуллубуттара.

Иван Васильевич бөһүөлэги сайыннарарга, дьон олорор усулуобуйатын тупсарарга ураты кыһамньытын уурара. Социальнай эбийиэктэри тутууга күүскэ ылсыбыта. Амбулатория, култуура киинин дьиэтэ тутуллубуттара. Ыччат сынньалаҥын тэрийиигэ анаан, аныгылыы спорт саалата дьэндэйбитэ -- эдэр дьон түмсэр, физкультуранан, спордунан дьарыктанар миэстэтэ буолбута. Сүөһү иитиитин култууратын үрдэтиигэ ураты болҕомтону уурбута. Сири тупсаран оҥорууну ылсан, ходуһалар кэҥээбиттэрэ, үүнүүлэрэ үрдээбитэ. Нүөлсүтэр систиэмэни бырайыак быһыытынан ситэттэрэн оҥорбута. Элбэх сыллаах оттору ыстарбыта. Сайын аайы оттооһуҥҥа 4-5 толору механизированнай звенолары, сиилэстээһиҥҥэ анал биригээдэлэри тэрийэн үлэлэтэрэ. Сүөһү аһылыгын бөҕө баҕайытык тэрийэн, эти, үүтү оҥорууга бастыҥнар кэккэлэригэр киирбиттэрэ.

Мин 1985-88 сылларга Госагрокэмитиэккэ үлэлиир кэммэр элбэхтик сылдьан, боппуруостары туруорсара. Киирдэҕинэ, өр ыаһахтаспакка, сып-сап туттан, туруорсар боппуруоһун чөкө сааһылаан, чуолкайдык быһаарсар буолара. Ол кини бэйэтин ис култууратын эрэ буолбакка, үлэһит киһи бириэмэтин сыаналыырын, үлэ кэмэ киниэхэ даҕаны суолталааҕын, таһаарыылаах буолуохтааҕын үгэс оҥосторо. Туохха барытыгар саҥа сүүрээни, саҥа толкуйу өрө тутара. Ол кини туруорсар боппуруостарыттан даҕаны көстөрө. Үрдүк таһаарыылаах тиэхиньикэлэри, саҥалыы ирдэбилгэ эппиэттиир араас тутуулары туруорсара. Ону кини тылынан эрэ буолбакка, типовой бырайыактарынан, оттон тиэхиньикэни оҥорон таһаарыыларынан, эрдэттэн бэлэмнэммит докумуоннарга олоҕуран дакаастыыра, туруорсара. Онон кини туруорсар боппуруостара Госагропром кэмитиэтин отделларыгар даҕаны, салалтаҕа даҕаны ылыннарыылаах буолара.

“Ааннарынан киллэрбэтэхтэринэ, түннүгүнэн да киириэм”

Бириэмэ түргэнник ааһар. Дойдуга уларыта тутуу кэмигэр Иван Васильевич тохтоон хаалбатаҕа. Үлэҕэ, уопсастыбаҕа уларыйыылар киирбиттэригэр, тэҥҥэ хардыыласпыта.

Үрдүкү Сэбиэт XII ыҥырыылаах быыбарыгар күрэстэһээччитин кыайан, дьокутаат буолбута. Ол куоталаһыылаах быыбардарга хандьыдааттар киирсиилэрин туһунан Ньурбаҕа биир көрдөөх кэпсээн баара: нэһилиэк киинигэр быыбардааччылары кытары көрсүһүү мунньаҕар эмиэ норуокка биллэр хандьыдааты кытары И.В.Николаев тыҥааһыннаах киирсиилэрэ буолбут. Утарсааччыта инники уоттаах-төлөөннөөх тылы этэн, быыбардааччылар сүргэлэрин көтөхпүт. Онтон трибунаҕа Иван Васильевич тахсан: «Тыа сирин боппуруоһун быһаартарар уустук. Үп-харчы тиийбэт. Ону быһаарарга сатабыл наада. Холобура, мин туруорсар боппуруостаргытын, ханнык даҕаны бүрүкүрээтийэни силэйэн, дьоһуннаахтык туруорсан быһаартарыам. Улахан сололоохтор кэбиниэттэрни атахпынан аһыаҕым. Ааннарынан киллэрбэтэхтэринэ, түннүгүнэн да киирэммин быһаартарыам», -- диэн дьээбэлээхтик этэн, дьону күллэртээбит уонна быыбарга эрэллээхтик кыайбыт. Кини трибунаттан саҥардаҕына, тыла-өһө ылыннарыылаах буолара. Уустук түбэлтэлэргэ дьээбэлээн, көр-көрүдьүөс тылларынан даҕаны сатабыллаахтык туттан, истээччилэрин болҕомтотун тардара, тылын ылыннарара.

Уларыта тутууну ис сүрэҕиттэн ылыммыта

1992 сыл олунньу ыйыттан Үрдүкү Сэбиэт XII ыҥырыытын бэрэссэдээтэлинэн талыллан үлэлээбитим. Альтернативнай төрүккэ олоҕуран талыллыбыт 165 дьокутаат олус актыыбынайдар этэ. Көрүллэр сокуоннар бырайыактарыгар араас мөккүөрдэр тахсаллара. Ону биир сүрүҥҥэ киллэрэн, сокуону ылыннарыы уустук дьыала буолара. Онно миэхэ биир тирэх буолар дьокутаат И.В.Николаев этэ. Кини дойдуга демократическай уларыта тутуулар буолалларын ис сүрэҕиттэн ылынара. Урукку өттүгэр аҥаардастыы биир хомуньуус баартыйа эрэ дьаһалынан олорбуппутун, үлэлээбиппитин сөбүлээбэтэ. Тыл, бэчээт көҥүлүн сөбүлүүрэ. Уонна бастакы Бэрэсидьиэн М.Е.Николаев ыытар бэлиитикэтин биһириирэ. Суверенитет туһунан Декларацияны сөптөөҕүнэн ааҕара. Саҥа Конституцияны дьүүллэһиигэ актыыбынайдык кыттыбыта, күүскэ өйөөбүтэ.

1991 сыл кулун тутарга ылыллыбыт «Саха ССР бас билиитин» туһунан сокуону дьүүллэһиигэ көхтөөхтүк кыттыбыта. Утарсааччылары сэмэлээн, сокуону ылынарга ыҥырбыта. Саха сирин символларыгар элбэх мөккүһүү баара. Онно кини гербэбит, былаахпыт билигин туттуллар барыйааннарын көмүскээбитэ. Ол эрээри Иван Васильевич, бэйэтин санаатын аһаҕастык этэн, сири чааһынай бас билиигэ биэриини утарбыта. Ол өйдөнөр буоллаҕа дии. Кини ол кэмҥэ 20-тэн тахса сыл устатыгар сопхуостар дириэктэрдэринэн сүрэхтиин, ис дууһатыттан бэринэн туран үлэлээбит киһи буоллаҕа эбээт. Ити үйэлээх сааһыгар бэриниилээхтик үлэлээбит судаарыстыбатын бас билиитигэр сылдьыбыт сопхуостарыттан аккаастанар киниэхэ уустуга өйдөнөр.

Кэлин Иван Васильевич тэрийбит «Күндээдэ» сопхуоһун ыспакка, агрофирмаҕа кубулутан үлэлээбитэ. Ол эмиэ үчүгэй түмүктэри биэрбитэ. Туох даҕаны бэлэмэ суох, дьоҥҥо өйдөтөр үлэни ыыппакка, ыһыллыы бэрээдэгинэн реформа ыыппыт салайааччылар улахан алҕаһы таһаарбыттара. Иван Васильевич сир реформатын, сопхуостары уларыта тутууну сөптөөх суолунан ыыппыта.

Төһөлөөх элбэх бириэмэ ааста?!

1992 сыллаахха күһүн Ньурбаҕа командировкаҕа баран, Күндээдэҕэ тиийэн, киэһэ быыбардааччылары кытары көрсүһүүгэ сырыттым. Култуура киинин саалатыгар толору дьон муһунна. Иван Васильевич кылгастык, чуолкайдык тыл эттэ, дьокутаат быһыытынан ыытар үлэтин кэпсээтэ. Саха сирэ сайдыытыгар суверенитет улахан суолталааҕын, саҥа Конституция аныгы үйэҕэ уруккуттан атыннык, саҥалыы олорорго суол арыйарын ыйда. “Сир баайа бэйэбит бас билиибитигэр киирдэ, онтон элбэх дохуоту ылыахпыт. Тыа сиригэр үөһэттэн ыйыыны кэтэспэккэ, бэйэбит өйбүтүнэн, баҕабытынан олоруохпут. Онно бары бэйэбитигэр интэриэстээхтик күүскэ үлэлиэх тустаахпыт”, -- диэн дьонун ыҥырда. «Өр кэтэспит, нэһилиэкпитигэр биир тыын боппуруоспутун быһаартаран эрэбин: аныгылыы типовой оскуола дьиэтин бырайыага оҥоһулунна, билигин туруорсаммын, өрөспүүбүлүкэ эһиилги бүддьүөтүгэр киллэттэрэргэ кэпсэтэн, Үөрэх министиэристибэтин сөбүлэҥин ыллым», -- диэбитигэр, саала иһэ ытыс тыаһынан хабылла түстэ.

Киэһэ Иван Васильевичтыын бөһүөлэк көрө сылдьан, 39 сыл анараа өттүгэр Бүлүү училищетыгар үөрэнэр кэммэр, өрүс уута олус намтаан, Ньурбаҕа диэри суос-соҕотоҕун сатыы айаннаабыппын санаатым. Онно бу Күндээдэҕэ кыракый биир дьиэ эрэ баара, бөрөгүөсчүт эр киһи соҕотоҕун олорор эбит этэ. Оттон билигин? Бүлүү кытылын үрдүгэр тэнийэн, аныгылыы тутуулаах чааһынай дьиэлэр, нэһилиэнньэни социальнай өттүнэн толору хааччыйар тэрилтэлэр хонтуоралара, бөһүөлэк кыстыырыгар күөнтээн турар баараҕай производственнай тутуулар -- киһи дуоһуйа көрөр бөһүөлэгэ дьэндэйбит. Дьэ, ол кэннэ миэхэ өйбөр көтөн түстэ: бириэмэ ааһар, олох сайдар. Ону кынаттыыр, түргэтитэр үтүө дьонноохпутуттан киһи астынар. Ити мин кэпсиир «Күндээдэ» сопхуоһум бөһүөлэгэ аҕыйах сылга күүскэ сайдыытыгар сүрүн оруолу саха килбиэннээх киһитэ Иван Васильевич Николаев ылбыта мэлдьэҕэ суох.

Арай киһи хомойоро, били Иван Васильевич: «Күндээдэҕэ оскуола тутуутун туруорса сылдьабын, бырайыактааһына бүттэ», -- диэбитин кэннэ, төһөлөөх элбэх бириэмэ ааста?! Бүрүкүрээтийэ диэн өйдөбүл билигин даҕаны тыыннааҕын көрөбүт. Оскуола тутуута араас буолар-буолбат биричиинэнэн билиҥҥэ диэри бүтэ илик. Туох үлүгэрэй? “И.В.Николаев уонна Күндээдэ бары олохтоохторо 30 сыл анараа өттүгэр эрэммит эрэллэрэ, баҕарбыт баҕа санаалара сотору кэминэн туолар ини...” диэн баҕа санаа этиллэр.

Таатта Харбалааҕын уонна Ньурба Күндээдэтин үтүөнү үчүгэйдик саныыр, кэрэни кэрэһилиир үлэһит дьоно Николаев Иван Васильевич-Бытык Уйбаан күүрээннээхтик, таһаарыылаахтык үлэлээн ааспыт кэмнэрин умнубаттар, уос номоҕо гынан, кини аатын үйэтитэллэр. Дьон баҕатынан, кини сырдык аатын кэриэстээн, стелалары оҥорбуттара кэрэхсибиллээх.

Аныгы салайар көлүөнэ дьонугар И.В.Николаев курдук сатабыллаах салайааччылар холобурдара салҕаннын! Кинилэр чаҕылхайдык үлэлээн ааспыт кэмнэрэ умнуллубатын, килбиэннээх ааттара сүппэтин!

Климент Иванов,

СӨ Бочуоттаах гражданина.

2021 сыл.