Түһүлгэ

- Үтүө күнүнэн! Ханна, хайдах билсэн ыал буолбуккутуттан кэпсэтиибитин саҕалыахха эрэ.

-  Дьокуускайга педагогическай училищеҕа үөрэнэ сылдьан, милиция оскуолатын кытта шевтэһэ барбыппыт. Бэйэм ол күн үйэбэр бастакыбын «танцылыы» сылдьабын. Олус элбэх кыыс аймах буолан, тоҕо кутуллан тиийбиппит бу баар курдук. Көрдөхпүнэ, курсаннар бары нуучча уолаттара эбит, арай биир эрэ саха уола баар.

Кэргэммин кытта онно билсибиппит. Нөҥүө күнүгэр уопсайбар киэһэ көрсө кэлэр буолла. Мин биир киилэ  дьаабылыка атыыласпытым. Саамай буспутун, тэтэркэйин талан туспа уурбутум. Киэһэ киһибэр кэһиилэниэм диэбитим. Онуоха кыргыттарым кимин-тугун таайа сатаан бөҕө буолбуттара. Кып-кыһыл дьаабылыканы ороон таһааран утары ууннум. Тута сиэн кэбиһиэ дии санаабытым, сиэбэтэ.  Ону-маны кэпсэтэрбит-ипсэтэрбит быыһыгар иккиэн икки өттүттэн ойо ыстаан сиэн кэбистибит. Ити түгэни өйдүүрэ дуу, суоҕа дуу? Баччааҥҥа диэри ыйыта илик эбиппин.

Кылгастык эттэххэ, кини мин бастакы уураһыым, бастакы уонна бүтэһик тапталым буолар. Кэргэммиттэн ураты кими да, хаһан да көрбөтөҕүм. Билигин да сылаас сыһыаммытын харыстыыбыт. Куруук сыллыы-ууруу, кууһа сылдьабын. Сааһырдахпыт аайы сыһыаммыт өссө тупсан иһэр курдук.

--Ыал буолар туһунан хайдах сүбэлэстигит?

--Таптыыбын дии-дии эккирэтэ сылдьыбатаҕа. Билиҥҥи курдук тапталга билинии диэн суоҕа. Биирдэ өйдөммүппүт ыал буолбут эбиппит, оҕолордоохпут. Сөбүлэһэр сүрэхтэр тэйсибэт буолар эбиттэр.

--Хас оҕолооххутуй? Оҕону иитиигэ-көрүүгэ тугу эмит этэрдээҕиҥ буолуо.

Түөрт оҕолоохпут. Икки уол, икки кыыс. Үс улахаммыт үлэһиттэр. Кыра кыыспыт устудьон. Биһиги дьиэ кэргэн оҕону үлэнэн иитэр. Оҕону кыра сааһыттан дьиэ ис-тас үлэтигэр кыралаан сыһыаран иһэр ордук. Сиэннэрбин эмиэ кыраларыттан иһит сууйарга, оҕуруокка уу таһарга, сыыс оту үргүүргэ, балык хатырыктыырга үөрэтэбит. Саамай сүрүнэ, ити үлэлэри бэйэбитин кытта тэҥҥэ илдьэ сылдьан көрдөрөн биэрэбит. Дьыбааҥҥа атаҕын өрө тэбэн баран, сытар киһи диэн суох. Бары хайаан да тугунан эмит дьарыктанабыт. Эһэбит хара сарсыардаттан сиэнин илдьэ балыктыы барар. Түөрт саастаах сиэммит кытылга өйүөтүн сии-сии эһэтэ тахсарын көһүтэр, илимнээһин ымпыгын-чымпыгын кыра эрдэҕиттэн көрө үөрэнэр. Аҕалбыт балыктарын бары саба түһэн хатырыктыыбыт, үөстүүбүт уонна миинниибит, ыһаарылыыбыт. Дьокуускайга  дьоммутугар кэһии гынан ыытарга бэлэмниибит.

--Ыал-ыал тус-туспа үгэстээх буолар. Эһиги үгэскит тугуй?

-- Биһиги ыал сахалыы сиэри-туому тутуһабыт. Хайаан да алаадьылаан сирбитин-уоппутун аһата, алгыы сылдьабыт. Саамай сөбүлүүр бырааһынньыктарбыт ыһыах, Саҥа дьыл, оҕо төрөөбүт күнэ. Маны сэргэ хотон диэн бырааһынньыктаахпыт. Ынах төрөөтөҕүнэ, бука бары хотоммутугар тахсан, уоһах алаадьытын сии-сии саҥа төрөөбүт ньирэйбитин көрөбүт-истэбит, хотоммутун алгыыбыт.

--Өр бииргэ олорбут кэргэнниилэр бэйэ-бэйэлэригэр майгыннаһар буолан иһэллэр дииллэр. Эһиги бэйэ-бэйэҕититтэн тугу ылынныгыт?

-- Кэргэнниилэр бэйэ-бэйэлэригэр майгыннаһар буолаллар дииллэрэ  саамай сөп. Сыл-хонук аастаҕын аайы тутта-хапта сылдьарбыт майгынныыр, бэл, тугу санаабыппытын кытта өтө таайар курдук буолабыт. Кэргэним аттыгар олордохпуна, үгүс киһи киниэхэ майгынната көрөөччү. Оннооҕор кэргэниҥ балтыларыгар кытта майгынныыгын диэччилэр.

-- Кыыһырсыбат ыал диэн суоҕа буолуо. Кыыһырсар да түгэн таҕыстаҕына, хайдах  эйэлэһэҕит?

-- Кини кыыһырдаҕына, мин чуумпуран хаалабын, били, күөх оту тосту үктээбэт, сытар ынаҕы туруорбат диэн өс хоһоонун курдук. Оттон мин биирдэ эмит тымтар түгэммэр аны кини чуумпуран хаалар. Ити курдук биллибэтинэн-көстүбэтинэн бэйэ-бэйэбитин өйдөһөр буола үөрэммиппит. Дьиэҕэ-уокка барыта эриэ-дэхси буолбат. Ол эрээри сүбэнэн-аманан барытын быһаарсан, өйдөһөн-өйөһөн аһарынабыт. Билигин санаатахха, биһиги дьиэ кэргэҥҥэ арааһынай буолан ааспыт. Саамай сүрүнэ, дьиэ кэргэҥҥэ таптал баар буоллаҕына, ол дьиэ кэргэни хайдахтаах да силлиэ-буурҕа ыспат, кыайбат. Таптал оннук күүстээх.

Олоххутугар буолбут биир эмит интэриэһинэй түгэни ахтан-санаан ааһыаҥ дуо? Эдэр сылдьан, кэргэмминээн матасыыкылынан хабыс-хараҥаҕа чугас ыаллыы сытар Төҥүлүгэ айаннаан истэхпитинэ, көлөһөбүт алдьанан хаалбыта. Ытыс таһынар ыас хараҥа. Кэргэним сиэбигэр испиискэлээх эбит. Матасыыкылын көрүнээри испиискэ хоруопкатын арыйбыта баара-суоҕа биир эрэ сото хаалбыт. Онон онтон-мантан саһаҕа, мас сыыһын булан, кутаа оттунуохха диэн сүбэлэстибит. Кутаабыт сырдык уотугар матасыыкылбыт көлөһөтүн оҥостубуппут. Мин онно уот тутааччы буолбутум. Ол туран, бу кутаа уота олохпут суолун курдук дии диэн санаан ылбытым. Ыарахан түгэннэргэ сүбэбитин-амабытын холбоон, барытын кыайыахпыт-хотуохпут диэн өйбөр хаалбыт.

Аны иккис түгэни санаан аһарыым. Биир оҕобут оһоллонон өлө сыспыта. Ыарахан түгэҥҥэ хайаан да үчүгэйи саныыр наада эбит. Этэҥҥэ буолуоҕа, ыарыыта үмүрүйүө, быыһаныа диэн эрэллээх буоллахха, ол туолар эбит. Дьиэ кэргэҥҥэ ыарахан түгэннэр элбэх буолаллар. Онтон чаҕыйбакка, куруук үчүгэйи эрэ сананыллыахтаах, онно эрэнэр буоллахха, ыарыыны, араас ыараханы барытын аһааһыахха  сөп эбит. Өйдөһүү, убаастабыл, таптал баар буолуохтаах. Кэргэммин кытта киҥир-хаҥыр саҥарсар да түгэммитигэр оҕолорбор аҕаҕытын ытыктааҥ, бу дьиэ тутаах киһитэ, аҕаҕытын утары көрүө, утары барыа суохтааххыт диэн этээччибин. Билигин аҕаларын олус ытыктыыллар, кининэн өрүү киэн тутталлар. Ити курдук, дойдубутугар сүөһү ииттэн, оҕуруот үүннэрэн, сиэннэрбитин көрсөн, эн-мин дэһэн олорбуппут быйыл 38 сыла буолар.

--Людмила Егоровна, олус истиҥ, сэргэх кэпсээниҥ иһин махтанабын. Дьиэ кэргэҥҥитигэр үгүс үөрүүнү, дьолу-соргуну баҕарабын!