Сүбэлэр

Хортуоппуй сымнаҕас буордаах сири сөбүлүүр. Саха сиригэр үүнээйи үүнэригэр сөптөөх сир дьапталҕата олус чараас. Холобур, күрдьэҕинэн сир кырсын алдьатан көрдөххө, иҥэмтиэлээх хара буора чараас буолар, онтон аллараатыгар үүнээйи үүнэригэр табыгаһа суох кытаанах буор кэлэр. Ол иһин, оҕуруот сирин олус дириҥник хорутуллубат. Дириҥник ыллахха, кытаанах буора үрдүгэр тахсар. Эбэтэр оҕуруот сирин иҥэмтиэлээх буорун элбэтээри хара буору эбии куттарыахха сөп. Итиэннэ кытаанах буордаах сири өрүс кумаҕын (туойа суох буолуохтаах) эбэн сымнаталлар. Сорох дьон кыһыл буорунан үлүһүйэллэр уонна кумахтаах кыһыл өҥнөөх хайа буорун куттараллар. Ол сыыһа. Хайа кумаҕар (кыһыл буоругар) туойдаах буолар. Бу буор көпсөркөйө суох, уу кутуллубатаҕына хатыччы хатан хаалар. Маннык буорга үүнээйи тыыммакка кэхтэн барар. Төһөнөн буор сымнаҕас, көпсөркөй, соччонон хортуоппуй тыынар, силистэрэ үүнэригэр чэпчэки, үүнүүтэ өлгөм буолар. Хортуоппуй сиригэр сүөһү сибиэһэй ноһуомун кутуллубат. Тоҕо диэтэххэ, сибиэһэй ноһуому кытары буорга үүнээйи ыарыыларын бактериялара киириэхтэрин сөп. Итиэннэ сыыс от сибиэһэй ноһуомнаах сиргэ сөбүлээн үүнэр. Сибиэһэй ноһуом олус итиини биэрэр хаачыстыбалаах, ол иһин хортуоппуй үүнэн иһэн умайан хаалыан сөп. Буору уоҕурдар туһуттан 5-6 сыл сыппыт эргэрбит ноһуому кутар үчүгэй. Ол эрээри миэрэни тутуһар ордук, олус эргэ ноһуомунан үлүһүйэр сыыһа. Билигин атыыга “Исполин картофельный”, “Исполин универсальный” диэн органическай уоҕурдуулар бааллар. Бу олус үчүгэй уоҕурдуулар. Хортуоппуйу олордорго хас биирдии лууҥкаҕа кутуохха сөп. Биһиги ирбэт тоҥ сирдээх буоламмыт оҕуруот аһын соҕуруу олордубуттарын кэннэ биир ый хойуутаан олордобут. Ол курдук, хортуоппуйу сир +10 - +15 С сылыйдаҕына, ыам ыйын бүтүүтэ олордобут. Сайыммыт сылаас уонна күнэ уһун буолан хортуоппуй кэмигэр ситэр сиэмэ хортуоппуй үчүгэй көрүҥнээх, хайыта барбатах буолуохтаах. Аҕыйах сыллааҕыта хортуоппуй ыарыытын туһунан билбэт этибит. Иһиттэн харааран сытыйар эбэтэр хара бээтинэлээх хортуоппуйдар элбээтилэр. Хортуоппуй саамай тарҕаммыт ыарыытынан фитофтора буолар, ол эбэтэр тэллэй бактериялара үүнээйини сииллэр. Сыстыганнаах ыарыы буолан, олус түргэнник тарҕанар. Өскөтүн, сиэмэ хортуоппуйгут хаачыстыбатын саарбахтыыр буоллаххытына, бактериялартан ыраастыыр бу курдук процедура оҥоруҥ. Репчатай луук хаҕын ууга оргутун (хойуу чэй өҥө буолуохтаах). Хортуоппуйу бу ууга 8 чаас сытыарыҥ. Куурдан баран олордуҥ. Сиэмэҕэ 2-3 араскылаах, сымыыт саҕа хортуоппуй барсар. Биир араскылаах хортуоппуй аһа мөлтөх буолар. Эбэтэр олус элбэх араскылаах буолара эмиэ табыллыбат.

Көмүү. Хортуоппуйу олордон баран умнан кэбистэххинэ, күһүн олордубут сиэмэ хортуоппуйгуттан элбэҕи ыларыҥ саарбах. Хортуоппуй төһө даҕаны судургу көрүүлээх үүнээйи буоллар, син биир кэмиттэн кэмигэр көрүүнү-истиини эрэйэр. Ол курдук, умнастар көһүннүлэр эрэ кирээдэлэр быыстарын көпсүтүөххэ уонна сэрэнэн умнастары көмүөххэ наада. Иккис көмүү хортуоппуй умнастара 15-20 см. быкпыттарын кэннэ оҥоһуллар. Манна хас биирдии умнаһы үчүгэйдик көмөр наада. Өскөтүн олордоргор ханнык даҕаны уоҕурдууну туттубатах буоллаххына, бастаан көмөргөр “Исполин картофельный” эбэтэр “Исполин универсальный” уоҕурдууну хас биирдии умнас тула кутуохха сөп. Оччоҕо уоҕурдуу сыыйа-баайа иҥэмтиэтин иҥэрэ сытыаҕа. Умнастара олус үүннэхтэринэ. Быһар көҥүллэнэр. Тоҕо диэтэххэ, буор иҥэмтиэлээх веществота хортуоппуйга тиийбэккэ, умнастарыгар эрэ бэриллэ туруон сөп. Онон хортуоппуй буорун үчүгэйдик көмтөххүнэ эрэ, силис салаата киэҥник тарҕанан, элбэх үүнүүнү биэрэр. Итэннэ үөһэ этиллибитин курдук, хортуоппуй тыыныан наада. Ол иһин буора көпсөркөй буолуохтаах. Ардах кэнниттэн көмөр үчүгэй. Өскөтүн уһун кэмҥэ ардах түспэтэҕинэ, уу кутуллуохтаах. Ууну үөһэттэн ыспакка, кирээдэлэр быыстарынан сүүрдэр ордук. Оччоҕуна икки өттүнэн тарҕанан, силискэ диэри тиийэр. Ууну кытта уоҕурдуу эмиэ кутуохха сөп. Сибиэһэй ноһуому ууга булкуйаҕын (1/4) уонна хаппахтаан баран туруораҕын. Уоҕурдуу көөнньөн бүппүтүн, ол эбэтэр хабахтар тахсан бүппүттэрин кэннэ биир биэдэрэ ууга булкуй (10 литр ууга 1 литр көөнньүбүт ноһуом). Ууну кутаргытыгар бу концентраты эбиҥ.