Уопсастыба

Биир сайыҥҥы киэһэ халлаан сөрүүкээбитин кэннэ куорат “бомжтара” уйаланан олорор сирдэригэр – автовокзал – диэки хаамтым. Сыалым диэн биир: ускул-тэскил олохтоох дьону кытта сирэй көрсөн кэпсэтии.

 “Биһиги кыратык сэргэхсийэ сылдьар дьоммут”

Дьонум өр көрдөппөтүлэр, автовокзал бэтэрээ өттүгэр алтыа буолан күлүк сиргэ олороллор. Күө-дьаа буолбуттар, саҥа-иҥэ бөҕө. Биир буоккалаахтарын илииттэн илиигэ бэрсэн ууну иһэр курдук ыймахтыыллар. Түөрт дьахтар утарыта көрсөн олороллор, ортолоругар соҕотох эр киһилээхтэр. Биир дьахтардара охтубут. “Астаах” олорор буоланнар быһыылаах, үөрүү-көтүү бөҕөлөр. Туораттан көрдөххө, кинилэр саҕа дьоллоох дьон бу орто дойдуга суохха дылы. Түгэн көстүбүччэ дьылҕаларын сэгэтэн көрөргө быһаарынным. Эр киһи бу курдук кэпсээтэ:

– Биһиги бары үлэлээх-хамнастаах дьоммут. Хас да ыйы быһа күннэри-түүннэри үлэлээн баран Дьокуускайга кыратык сэргэхсийэ киирэбит. Холобур, бу икки кыыспыт Улахан Ааҥҥа пиэрмэҕэ ынах ыыллар (сирэйдэрэ-харахтара буорайбыт, киһилии олоҕунан олорботохторо ырааппыта тута биллэр). Бу кыыс маҕаһыыҥҥа үлэлиир. Хармааммытыгар 50-60 тыһ. солк. уктан киирэбит. Бу! (Хармаанын охсунар. Хармаана хаптаҕай. Кумааҕы харчытааҕар буолуох, кэппиэйкэ да сыыһа суох быһыылаах). Талбыт гостиницабытыгар киирэн хонуохпутун, сөбүлүүр эрэстэрээммитигэр аһыахпытын сөп. Ол эрээри биһиги көҥүл олоҕу ордоробут. Биһиги – көҥүл дьоммут!

Аттыгар олорор дьахтар (атыттарга холоотоххо таҥаһа-саба сэнэх, сирэйэ-хараҕа да бэтэрэнэн): – Мин ааһан иһэр киһибин. Кыратык сэргэхсийэн ылаары кинилэргэ кэллим. Соторутааҕыта оҕоломмутум. Билигин эбэтэ көрөн олорор, – диэн кэпсээтэ.

“Оҕо” диэн тылы истэн бары үөрэн сэксэс гына түстүлэр, эр киһи мэктиэтигэр ытыһын таһынан ылла. “Алтынньыга биир кыыспыт А. оҕолонуохтаах”, – диэн олус үөрэн туран сонуннарын үллэһиннилэр. “Кини оҕото” диэбэккэ, бары хамаанданан оҕолорун курдук кэпсииллэр. Ускул-тэскил сылдьан дьахталлар хайдах хат буолбуттарын бэйэлэрэ да билбэттэр быһыылаах. Онон, оҕо барахсан уопсай “хамаанда оҕото” буолан хаалаахтыыр эбит.

Биир эдэрчи дьахтар: “Икки оҕолоохпун, иккиэн устудьуоннар”, – диэн кэпсээтэ. Иккис дьахтар биир уоллаах, номнуо эбэ үһү. Кинилэргэ утары олорор дьахтар: “А у меня всё ещё впереди”, – диэтэ, санаатын төрүт түһэрбэт киһи буолан биэрдэ. Кэргэннэрин ыйыталаспыппар үс дьахтар: “Баар этэ...”, – дэстилэр, илиилэринэн сапсыйан кэбистилэр. Эр киһи чочума саҥата суох олорон баран: “Миэхэ баар этэ дуу, суох этэ дуу?” – диэн бэйэбиттэн хардары ыйытта. Күлсэн тоҕо бардылар.

         Утары олорор дьахтар табаарыстарыгар кыра соҕустук: “Кини хараҕыҥ көрүҥ эрэ. Олус соһуйбут курдук көрөн турар”, – диэтэ. Онуоха сэнэх таҥастааҕа: “Кини биһигини “бомжтар” диэн көрбүт. Харчылаахпытын, баҕарбыт гостиницабытыгар хонон тахсарбытын, короче, “бомжтар” буолбатахпытын билэн соһуйан турар”, – диэн ылыннарыылаах баҕайытык лоп-бааччы быһааран биэрдэ. Туора хааман баран истэхпинэ, эр киһи: “Эн арыгыны төрүт иһимэ. Арыгы куһаҕан”, – дии хаалла...

 “Лишь бы водка была...”

Арыгы атыылыыр маҕаһыын таһыгар эдэрчи дьахтар ааһар дьонтон 10 солкуобай көрдөһө турар, “только 10 рублей не хватает”, – диир. Чугаһаан туохха көрдүүрүн ыйыттым.

– Чиэһинэйдик эппиэттиибин дуо? – диэтэ. -- Буокка атыылаһарбар тиийбэт.

О. диэн ааттаах, баара-суоҕа 42 саастаах эбит. Күп-күөх харахтаах. Покровскайтан төрүттээх. Икки уол оҕолоох: улахана – 22 саастах, кырата 11-дээх. Оҕолорун кэргэнин ийэтэ көрөр үһү. “Биэс күн үлэлиибин. Икки күн сынньанабын”, – диэн кэпсээтэ. Ханна үлэлиирин эппэтэ. Хамнаһын сыыһын арыгыга тэбээбит үһү.

– Халлаан курдук күп-күөх харахтааххын. Эдэргин. Олоҕун өссө да иннигэр. Тоҕо арыгыны иһэҕиний? –  диэн сэмээр ыйыттым.

– У меня большое горе, моя мама умерла... Очень хочу пить водку... – диэтэ. Хас саҥардаҕын ахсын “буодка” диэн тылы хайаан да кыбытар. Өйө-санаата бүтүннүү арыгы буолан хаалаахтаабыт. “Арыгыны иһиэхпин наһаа баҕарабын. Арыгыта суох өлөбүн” диэн билинэр.  “Лишь бы водка была...” диэн сирэйин илиитинэн саба туттан баран ытыыр икки, ыллыыр икки ынчыктыы-ынчыктыы олорон хаалла.  

Чороҥ соҕотох туран хаалбыт дьон дуо?

“Дьокуускайга дьиэтэ-уота суох, ускул-тэскил сылдьар төһө киһи баарый?” диэн ыйыталаһан көрдүм да, “бачча баар” диэн хайа да тэрилтэ чопчу эппэтэ. Аны туран бу дьон кыһалҕаларын кытта сир-халлаан икки ардыгар чороҥ соҕотох туран хаалбыт буолбатахтар. Холобур, “Тирэх” диэн социальнай адаптация киинэ баар. Манна ускул-тэскил сылдьааччыларга, хаайыыттан тахсыбыттарга суһал социальнай көмөнү оҥороллор. Алта ыйга диэри сытыахтарын сөп. Күҥҥэ үстэ аһыыллар, докумуоннарын оҥоттороллор. Маҥнай киирбиттэри туспа сытыаран анаалыс ылаллар, доруобуйаларын туругун көрөллөр. Ыарыылаах буоллахтарына, балыыһаҕа ыыталлар. Чугас дьонун кытта сибээһи олохтуурга көмөлөһөллөр. Бу кииҥҥэ 2019 сылга 645, 2020 с. – 241, 2021 с. – 265 киһи сытан тахсыбыт. Алтынньыттан кулун тутарга диэри приют тобус-толору буолар, сайыҥҥы өттүгэр киһи аҕыйыыр. Тоҕото биллэр, үгүстэрэ төттөрү “уулусса олоҕор” төннөллөр үһү.

Киһи быраабын көмүскүүр боломуочунайалаах тэрилтэ уонна ИДЬМ “Путь к дому” аахсыйаны тэрийэллэр. Аахсыйа 9 түһүмэхтээх: доруобуйаларын көрөллөр, докумуоннарын оҥороллор, үлэ буларга көмөлөһөллөр... 2018-2021 сс. 700 кэриҥэ киһи аахсыйаҕа кыттыбыт. Олортон баара-суоҕа 98 эрэ киһи реабилатацияланарга, киһилии олоххо төннөргө баҕатын биллэрбит.

-- Бу кыһалҕаны быһаарарга судаарыстыба механизма наада. Дьиэтэ-уота суох, ускул-тэскил сылдьар, хаайыыттан тахсыбыт дьону чөлүгэр түһэрэргэ туһааннаах сокуон бырайыага оҥоһуллара наадалаах диэн Ил Түмэҥҥэ этии киллэрбиппит, – киһи быраабын көмүскүүр боломуочунайалаах Сардаана Гурьева этэр.

Сыл аайы “бомжтар” саастара эдэримсийэн иһэрин бэлиэтээтилэр. Ону кытта буруйу оҥороллоро, сокуону кэһэллэрэ эмиэ сыл аайы элбээн иһэр эбит. ИДьМ Саха сирин учаскуобайдарын үлэтин тэрийэр отделение начаалынньыга Филипп Гаврильев иһитиннэрбитинэн, ускул-тэскил сылдьар хас сүүрбэһис киһи быраабы кэһэр. Бу сылга алта ый иһигэр 13 холуобунай буруйу оҥорбуттар. Уорбуттар-талаабыттар, сүүлүктээбиттэр, дьону кырбаабыттар уо.д.а.

***

Ускул-тэскил олохтоох дьону кытта кэпсэтэ турдахпына, миигин сорохтор олус соһуйбут харахтарынан, сорохтор сиилиирдии көрөллөр. Биир эр киһи ааһан иһэн: “Кинилэр син биир өйдөммөттөр, онон бириэмэҕин бараама”, – диэтэ.

Дьон туохтан маннык олоххо тиийэрий? Манна араас төрүөт баар. Олортон саамай сытыы кыһалҕа – арыгы, норкуотук содула. Сорохтор тус олохторо табыллыбат, олох охсуутун кыайан уйбаттар, дьиэтэ-уота суох турар бэйэлэринэн хаалаллар. Бүдүгүрүйбүт көнөр дуо? Уустук. Баһыйар үгүстэрэ киһилии олоххо кыайан төннүбэттэр. Баара-суоҕа 7 %-нара эрэ бэттэх кэлиэхтэрин сөп үһү.