Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -14 oC

Бүгүн ураты бэлиэ күн. 1922 сыл атырдьах ыйын 12 күнүгэр Саха АССР Норуодунай хамыһаардарын сэбиэтэ «Өрөс­пүүбүлүкэ бары оскуолаларыгар саха тылын киллэрэр туһунан» уурааҕы таһаарбыта. Ити күнтэн ыла саха норуота төрөөбүт тылынан үөрэххэ-сырдыкка тардыспыта. Саха оскуолата үөскээбитэ биир үйэ буолла.

Бүгүн ураты бэлиэ күн. 1922 сыл атырдьах ыйын 12 күнүгэр Саха АССР Норуодунай хамыһаардарын сэбиэтэ «Өрөс­пүүбүлүкэ бары оскуолаларыгар саха тылын киллэрэр туһунан» уурааҕы таһаарбыта. Ити күнтэн ыла саха норуота төрөөбүт тылынан үөрэххэ-сырдыкка тардыспыта. Саха оскуолата үөскээбитэ биир үйэ буолла.

 Саха автономиятын ситиһиитэ

1922 с. атырдьах ыйын 12 күнүгэр Саха АССР Норуодунай хамыһаардарын сэбиэтин «Өрөспүүбүлүкэ бары оскуолаларыгар саха тылын киллэрэр туһунан» уурааҕа тахсыбыта. Ол эбэтэр, саха тыла алын сүһүөх оскуола бастакы бөлөҕөр үөрэтэр тылынан буолбута. Торумнаммыт былаан быһыытынан нэһилиэнньэни сахатытыы былаа­на саҕаламмытынан ааҕыллар. Салгыы бу сыл балаҕан ыйыгар өрөспүүбүлүкэ былаастара, Саха Сирин кииннэммит толоруу­лаах кэмитиэтэ дьыаланы-куолуну сахалыы тылга көһөрөр туһунан дьаһалы таһаарбыта. Саха тылын билиигэ эксээмэн тутар хамыыһыйалар тэриллибиттэрэ, ол түмүгэр сулууспалаахтар үлэлиир дуоһунастарыгар төһө сөп түбэһэл­лэригэр аттестация ыытыл­лара. Үөрэнээччилэр наука төрүтүн дириҥник өйдүүллэригэр, нуучча уонна саха тылын, литературатын хаачыстыбалаахтык үөрэтэллэригэр бары күүс түмүллүбүтэ, саха тылын үөрэтии методикатын научнай төрүтүн оҥорор үлэ барбыта, алпаабыт уонна грамматика тупсарыллыбыта. Санаттахха, быйыл сахалартан маҥнайгы тыл үөрэхтээҕэ, саха суругун-бичигин түсчүтэ Семен Андреевич Новгородов 1917 сыллаахха бастакы букубаары оҥорбута 105 сылын бэлиэтиибит. Итини таһынан 30 сыллааҕыта, 1992 сыл муус устар 4 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Конституцията бигэргэммитэ. Сүрүн сокуоммут 46 ыстатыйатыгар саха тыла нуучча тылын кытта сэргэ судаа­рыстыбаннай тыл буолар диэн этиллибитэ. Онон бы­йыл Сахабыт Сиригэр эмиэ биир улахан историческай суолталаах даата.

 14 2 сайт

Сокуон хараҕынан

Арассыыйа Федерациятын үөрэҕин сокуонунан, хас биирдии киһи судаарыстыбаннай тылынан үөрэнэрэ, иитиллэрэ уонна үөрэх систиэмэтин кыаҕын иһинэн бэриллэр тылы талан ылара мэктиэ­лэнэр. Төрөөбүт тыл сайдыыта XXI үйэҕэ историятын сэгэтэн көрдөххө, 2007 сыл ахсынньытыгар үөрэхтээһиҥҥэ национальнай эрэгийиэннээҕи компонент суох буолбута. 10 сыл ааспытын кэннэ, 2017 сыллаахха дойду бэрэсидьиэ­нэ Владимир Путин Йошкар-Олаҕа буолбут мунньахха төрөөбүт тылы оскуолаҕа үөрэтии туһунан «киһини атын, бэйэтин төрөөбүт тыла буолбатах тылга күһэйэн үөрэтэр, ону тэҥэ нуучча тылын үөрэтиини бириэмэтин аҕыйатар уонна таһымын намтатар букатын сатаммат» диэн эппитин кэннэ, Генборокуратуура Рособрнадзору кытта дойду оскуолаларын бэрэбиэркэтин ыыппыттара. Татаардар, башкирдар, чуваштар бэйэлэрин оскуолаларыгар өрөспүүбүлүкэлэрин судаарыстыбаннай тылын үөрэтиини булгуччулаахтык ирдиир бэрээдэктэригэр борокуратуура турууласпыта, ол түмүгүнэн 2018 с. Госдума дьокутаата Алена Аршинова көҕүлээн, «РФ-ҕа Үөрэҕирии туһунан» сокуонугар уларытыылары киллэрбиттэрэ. Ити курдук, урут өрөспүүбүлүкэ бэйэтэ тылы үөрэтиигэ, сайыннарыыга судаарыстыбаннай сорудах быһыытынан ырытар, чинчийэр, методика оҥорор буоллаҕына, билигин федеральнай таһымҥа көрүллэр. Мантан сиэттэрэн, Саха Сиригэр оҕолору, ыччаты сахалыы тылынан үөрэтии боппуруоһа сытыытык турар. Ол курдук, билиҥҥи сокуон ирдэбилинэн төрөппүт сайабылыанньатынан көрөн «сахалыы үөрэтэр» уонна «саха тылын үөрэтэр» кылаастар ханнык баҕарар оскуолаҕа арыллыахтаахтар. Ол эбэтэр, төрөппүт бэйэтэ олорор оройуонугар турар оскуолаҕа тиийэн, оҕобун сахалыы үөрэтэр маҥнайгы кылааска ылыҥ диэн сайабылыанньа суруйдаҕына, ол төһө кыалларынан хааччыллыахтаах.  Үөрэтиини оскуола бэйэтин бырагырааматынан бэриллэр үп иһинэн олоххо киллэриэхтээх.

 Учуобунньугунан хааччыйыы

Оттон өрөспүүбүлүкэҕэ оҕо­ҕо тиийимтиэ сахалыы тыллаах-өстөөх учуобунньугунан хаач­чыйыы хайдаҕый? 2022 сыл балаҕан ыйын 1 күнүттэн оскуолаларга саҥа ФГОС-н үөрэтии саҕаланыаҕа. Саха Сирин бырабыыталыстыбата төрөөбүт тылынан үөрэтии учуобунньуктарынан хаач­чыйыы былаанын бигэргэттэ. Вице-премьер Сергей Местников эппитинэн, кэлэр икки сыл устата төрөөбүт тыл уонна литература учуобунньуктарын чычырбаһа тохтуохтаах. Ил Дархан Айсен Николаев сорудаҕынан, «2020-2024 сылларга Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр судаарыстыбаннай уонна официальнай тыллары харыстаа­һын уонна сайыннарыы» судаарыстыбаннай бырагыраама чэрчитинэн учуобунньуктары уонна үөрэтэр босуобуйалары оҥорууга үбүлээһин көрүллэн турар. Оскуолалары, оҕо уһуйааннарын «Кабинет якутского языка, литературы и культуры» уонна «Дидактические материалы к программе дошкольного образования «Кустук» комплектарынан хааччыйыахтара.

TX3A5833 300x200

 Сокуону, докумуону сахатытыы

Саха тылын сайыннарар, инникитин түстүүр, кэнчээри ыччакка тиэрдэр, судаарыстыбаннай статуһун көмүскүүр, кэлэр көлүөнэлэргэ чөл тиэрдиигэ Ил Түмэн үлэни ыытар. Ил Дархан этиитинэн, «Саха  Өрөспүүбүлүкэтин сорох конституционнай сокуоннарыгар уларытыылары киллэрэр туһунан» Конституционнай сокуон  2023 сыл тохсунньу 1 күнүттэн күүһүгэр киирдэҕинэ, Ил Түмэҥҥэ көрүллэр  сокуоннар барыллара, сокуону оҥоруу үлэтэ-хамнаһа икки судаарыстыбаннай тылынан ыытыллыаҕа: нууччалыы уонна сахалыы. Онон бу сыл бүтүүтүгэр диэри институттары сөргүтэргэ, тылбаасчыттары бэлэмнииргэ улахан үлэ барыахтаах. Официальнай докумуоннары тылбаастыыр исписэлиистэр судаарыстыба уонна бэйэни салайыныы бары уорганнарыгар, уопсастыбаннай тэрилтэлэргэ уонна бэлитиичэс­кэй баартыйаларга барыларыгар наада буолаллара ирдэнэр. Сокуоннар барыллара икки тылынан киирэллэрин Ил Түмэн дьокутаат­тара иккис  ыҥырыыттан ыла туруорсан, быйыл үбүлүөйдээх Саха АССР тэриллибитэ 100 сылыгар иннилэригэр туруоруллубут сыалларын-соруктарын ситис­тилэр. Салгыы Өрөспүүбүлүкэ наукаларын академиятын иһинэн Өрөспүүбүлүкэ тылларын институтун арыйарга үлэлиэхтэрэ. 

 fasad vesna 2022 e1653900212462 768x380

Арассыыйаҕа — Педагог уонна настаабынньык сыла

Аан дойду үрдүнэн тылга болҕомто күүһүрдэ. Иитэр-үөрэтэр үлэ­һиттэр, ол иһигэр настаабынньыктар, ураты статустарын билинэн, кэлэр 2023 сыл дойдуга Педагог уонна настаабынньык сылынан биллэриллибитэ. Итинэн сибээстээн, бырабыыталыстыба Педагог уонна Настаабынньык сылын ыытар тэрийэр кэмитиэт састаабын бигэргэтэргэ, сыл сүрүн дьаһалларын былааннарын ырытан оҥорорго, итиэннэ Арассыыйа Федерациятын субъектарын толоруулаах былааһын уорганнарыгар Педагог уонна Настаабынньык сылын чэрчитинэн тустаах дьаһаллары тэрийэллэригэр эбээһинэстиир.

img17 25

Манна даҕатан, норуот дьокутааттара  үүнэр 2023 сылы толору көдьүүстээхтик туһаналлара наадатын СӨ Ил Түмэнин наукаҕа, үөрэххэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар ситимнэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Фео­досия Габышева маннык бэлиэтиир:

– Тылы үөрэтиигэ аныгы технологиялар кыахтара биллэ үрдээтэ. Өссө порталлары барыларын түмэр биир улахан портал арыллара наада. Маннык саҥа ньыманы Ханты-Мансийскай автономнай уокурукка киллэрдилэр. Төрөөбүт тылын билбэт оҕону үөрэтэргэ учууталга эбии хамнастаах көмөлөһөөччү (тьютор, настаабынньык да диэххэ сөп) аныыллар. Бу үлэҕэ дойду үрдүнэн 2023 сылы Педагог уонна Настаабынньык сылынан биллэрии төһүү күүс буолуо. 

Түмүккэ, саха тылын, литературатын уонна култууратын үөрэтиигэ сыралаахтык үлэлиир, тыл туруктаах буолуутун, дьиэ кэргэҥҥэ оҕону төрөөбүт тылынан иитиини туруулаһар бар дьоммутун саха оскуолата үөскээбитэ, саха норуота төрөөбүт тылынан үөрэххэ-сырдыкка  дьулуспута 100 сыла туолбутунан эҕэрдэлиибит!

 

  • 2
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23