Уопсастыба

Аам-даам тымныыга кроссовканан кыстааһын киһи доруобуйатыгар содулун туһунан Дьокуускай куорат 1№-дээх поликлиникатын ыарыыны сэрэтиигэ отделениетын сэбиэдиссэйин Ефросинья Дьячковскаяны кытары кэпсэтии билигин да суолтатын сүтэрбэт.  Бэчээттэммиккэ эргиллэн «Ил Түмэн» хаһыат 2017 с. сэтинньи 3 күнүнээҕи 43 No-гэр «Кыыдааннаах тымныы харыстыа суоҕа» диэн матырыйаалы таһаарабыт.

— Ефросинья Михайловна, кыһыммыт тымныы тыына биллэн эрэр. Сотору 40-50 кыраадыс тымныыбыт ааҥнаан тиийэн кэлиэҕэ. Кэлиҥҥи кэмҥэ үгүс эдэр дьон кыһынын кроссовканан, баайыы бэргэһэнэн сылдьалларын бэлиэтии көрөөччүбүн. Доруобуйаларыгар төһөлөөх охсуу ылалларын сэрэйэбин эрэ.

— Мин эмиэ кыһын оройугар чап-чараастык таҥныбыт уолаттары, кыргыттары көрөн ааһааччыбын. Мин санаабар, ордук устудьуоннар бу курдук таҥналлар. Төрөппүттэрин көрүүтүттэн тахсан, хайдах баҕарбыттарынан сылдьаллар. Төһө да ол күн кинилэр ыалдьыбатыннар, курдаттыы тоҥмуттара хас да сыл буолан баран доруобуйаларыгар охсуулаах буолуон сөп. “Автобуһунан сылдьабыт дии, тоҕо ыарахан ыйааһыннаах саҕынньахтары, тупсаҕайа суох этэрбэстэри кэтиэхпитий”, — диэн уоскутуналлар. Хайдах гынан кинилэргэ тиэрдиэххэ сөбө буолла... Билигин “киэбирэн” эбэтэр үптэрэ тиийбэккэ итинник чараастык сылдьыбыттара улахан кыһалҕаҕа кубулуйуон — доруобай оҕону төрөтөллөрө саарбах эбэтэр олох да сатаан оҕоломмот буолуохтарын сөп.

— Быраас быһыытынан маннык чараастык сылдьыы тугунан эргийэн тахсыаҕын кэпсиэҥ дуо?

— Бастатан туран, төбө тоҥуутугар тохтуом этэ. Киһи төбөтүн бүрүөһүнэ киһи этин ньууруттан 10% ылар. Тымныыга чараас бэргэһэнэн сылдьан этхаан сылааһын барытын төбөбүт нөҥүө таһаарабыт. Ол түмүгэр эт-хаан бүтүннүүтэ тымныйар уонна киһи иммунитетыгар охсор. Организм ыарыыларга утарылаһар күүһэ мөлтөөн, вирустары хаба сылдьар буолар. Оннооҕор кэбэҕэстик менингит ыарыытыгар ылларыахха сөп. Сылаас дьиэттэн чараас бэргэһэнэн тахсыбыт киһи сылаас уонна тымныы температура охсуһууларыгар түбэһэр. Ол түмүгэр мэйии тымырдара бобута туталлар. Тымныыттан аан маҥнай киһи кулгаахтара ыалдьаллар, отиттыахтарын сөп. Киһи кулгааҕар саамай кыра уҥуохтар бааллар. Өскөтүн бу уҥуохтар тымныыттан наар иһэр буоллахтарына, сымныыллар уонна киһи истибэт буолар. Итиэннэ мэйии тымырдарын бобута тутуута истэр ньиэрбэлэргэ дьайар, ол түмүгэр кулгааҕыҥ куугунаан тыаһыыр уонна мөлтөхтүк истэр буолар. Маны таһынан төбөнү тымнытыы мурун ньиэрбэлэригэр эмиэ охсуулаах – гайморитынан ыалдьаллар. Гайморит ириҥэтэ мэйиигэ бэриллэр кутталлаах.

 — Оттон киһи атаҕын тоҥордоҕуна эмиэ араас ыарыыттан эрэйдэнэр буолуохтаах?

— Биллэн турар. Ол гынан баран, эдэр дьон доруобуйатыгар көтүмэхтик сыһыаннаһан, чараас бачыыҥкаларынан кыстыыллар. Атахтара наар тоҥор дьон араас ыарыынан барытынан ыалдьаллар. Кутталлааҕынан бүөр ыарыыта буолар. Атаҕа тоҥмут киһи күөмэйэ ыалдьар, ириҥэлэнэр (ангина). Ангина — олус уодаһыннаах ыарыы. Инфекция атын уорганнарга киирэн, гломерулонефрикка кубулуйуон сөп. Ол түмүгэр киһи бүөрэ аккаастыыр. Маны таһынан ангина сүрэххэ эмиэ охсуон сөп. Инсультка тиэрдэр. Оттон сүһүөхтэргэ дьайыытын туһунан этэ да барыллыбат – ревматизм, артрит үөскүөхтэрин сөп. Эдэр дьон инникитин дьоллоох төрөппүт буолуохтарын баҕарар буоллахтарына, доруобуйаларын харыстыахтаахтар. Маннык тоҥуу оҕону төрөппөт буолууга тиэрдиэн эмиэ сөп.

— Хайдах таҥыннахпытына бытархан тымныыны доруобуйабытыгар охсуута суох туоруохпутун сөбүй?

— Сэбиэскэй кэм саҕана дьон сылаастык таҥналларын судаарыстыба таһымыгар хонтуруоллууллара. Билигин эмиэ бу дьаһалы олоххо киллэрэллэрэ буоллар диэн баҕа санаалаахпын. Төһө да бары биир интэринээт оҕолорун курдук таҥныбыппыт иһин, сылаастык таҥнан доруобуйабытын харыстыырбыт. 1990-с сыллартан ким муоданы сырсан, ким үбэ тиийэринэн таҥнар буолбуттара. Холобур, халыҥ кроссовкалары кыһыҥҥы тымныыны тулуйаллар диэн рекламалыыллар. Ол гынан баран, соҕурууттан кэлбит кроссовкалар, бачыыҥкалар, баайыы бэргэһэлэр, синтепон кууркалар биһи кыһыммытыгар сөбө суохтар. Бу курдук кроссовканан, баайыы бэргэһэнэн 40-50 кыраадыс тымныыга 5 мүнүүтэттэн уһуннук сылдьыбыт киһи организмыгар улахан охсуу ылар.

Киһи эрэ бары таба тыһа этэрбэһи, саҕынньаҕы атыылаһар кыаҕа суоҕун өйдүүбүн. Ол гынан баран, доруобай буолар туһугар хайдах кыалларынан сылаастык таҥна сатааҥ. Саамса этэрбэһи сылаас наскылаан кэтиэххэ сөп. Итиэннэ биири сүбэлиэхпин баҕарабын. Тымныыга синтетическай таҥаһы кэтимэҥ. Киһи көлөһүннүрэр, ол кэннэ түргэнник тымныйар. Холуопак таҥас таһынан түү таҥас кэтэр буоллахха, сылааһы харыстыыгын.