Уопсастыба

ЭРГИЭНТЭН – ХОТОҤҤО

Нэһилиэккэ биир саамай элбэх сүөһүлээҕинэн Любовь Антипина бааһынай хаһаайыстыбата буолар. Кини сайын күн аайы сүүстэн тахса киилэ үүтү туттарар, өссө онтон ордорон, кыра оҕолоох ыаллары сибиэһэй үүтүнэн, сүөгэйинэн, от кэмигэр биир эмит сүөһүнү сүүскэ биэрэн этинэн хааччыйар. Любовь Владимировна Бордоҥ төрүт-уус олохтооҕо. Төрөппүттэрэ эдэр эрдэхтэринэ холкуоска, сопхуоска үтүө суобастаахтык үлэлээбиттэрэ, сааһыран баран аҕата баай хара тыаны көрөөччү лесник буолбута, ийэтэ оскуола интэринээтигэр ньээҥкэлээбитэ. Тыа ыалын сиэринэн сүөһү ииттэллэрэ, сайын ахсын дьиэ кэргэнинэн оттууллара, инньэ гынан оҕолор тыа үлэтигэр кыра саастарыттан сыстан улааппыттара. Орто оскуола кэнниттэн Люба эргиэн анал үөрэҕин бүтэрэн, сүүрбэ сыл олохтоох потребуопсастыбаҕа, салгыы уон сыл «Татыйыына» маҕаһыыҥҥа атыылааччынан таһаарыылаахтык үлэлээбитэ.

Онон лоп курдук отут сылы атыы-эргиэн эйгэтигэр анаан баран, олоҕун ортоку омурҕаныгар биэнсийэҕэ тахсыбыта. Кини төрөппүттэрин үгэстэрин салҕаан, оҕолоро кыра эрдэхтэриттэн сүөһү ииттэрэ. Бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсан, чааһынан сылдьар үлэттэн босхоломмут хаһаайка быһыытынан, кэтэх хаһаайыстыбатынан дьарыктанарга быһаарыммыта. Ону таба көрөн, оччолорго нэһилиэк дьаһалтатын баһылыга Наталья Михайловна Егорова киниэхэ бааһынай хаһаайыстыба тэринэн, олохтоохтук оҥостон үлэлииргэ сүбэлээбитэ. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин чэрчитинэн үлэ-хамнас тэрээһинигэр төһүү буолар туох бырагыраамалар баалларын туһунан сиһилии быһааран биэрбитэ. Дьэ, онон, Любовь Владимировна ынах сүөһүнү иитиигэ идэтийэр бааһынай хаһаайыстыба быһыытынан регистрацияламмыта. Ити 2015 сыллаахха этэ.

КӨДЬҮҮСТЭЭХ БЫРАГЫРААМАЛАР

Дьокуускайга кэлэн, Тыа хаһаайыстыбатын академиятын иһинэн тэриллибит АПК үлэһиттэрин идэлэрин үрдэтэр оскуолаҕа уон түөрт хонуктаах анал кууруска үөрэммитэ. Бизнес-былаан оҥостон, саҥа саҕалыыр бааһынай хаһаайыстыбалары сайыннарыыга анаммыт федеральнай бырагыраама куонкуруһугар киирсэн, 1,5 мөл. солк. суумалаах грант хаһаайката буолбута. Харытын ньыппарынан күүстээх үлэҕэ туруммута, гранын харчытыгар тирэҕирэн, 50 ынах турар хотонун туттубута, итиэннэ «Кириэстээх» кэпэрэтииптэн уон биир борооскуну атыыласпыта.

Онон ити сыл бэйэтин сэттэ сүөһүтүгэр эбэн, 18 сүөһүлэммитэ. – Биһиги улууспутугар сүөһүтэ суох ыаллары сүөһүлүүргэ ананан оҥоһуллубут «Үйэлээх ынах» диэн бэрт табыгастаах бырагыраама, сыыспат буоллахпына, 2010 сыллаахтан үлэлиир, – диэн кэпсиир Любовь Владимировна. – Мин бу бырагырааманан 2016 сыллаахха Кириэстээх уонна Дьаархан нэһилиэктэриттэн уон уулаах бургунаһы ыламмын, олору төрөтөн-ууһатан, үс сылынан улууска уон уулаах бургунаһы биэрбитим, ону хаһаайыстыба тэринэр ыалларга түҥэппиттэрэ. Ити курдук Любовь Владимировна үлэлээбит үһүс сылыгар туҥуй бургунастара төрөөннөр, номнуо 40 сүөһүлэммитэ. Төрдүс сылыгар сүөһүтүн ахсаана 50 буолбута, ол иһигэр 18 ыанар ынахтаммыта. Бэһис сылыгар кыралыын-улаханныын 60 сүөһүлэммитэ, итинтэн ыанньыга 19 буолбута. Грант ирдэбилинэн үлэтин биэс сыл устата министиэристибэҕэ отчуоттаан испитэ, бизнес-былааныгар туруорбут сыалын-соругун толорбута. Кини хайдах үлэлиирин көрө-билэ сылдьаннар, Бордоҥтон икки киһи эмиэ бааһынай хаһаайыстыба тэринэннэр, саҥа саҕалааччыларга көрүллэр граны ылбыттара.

ХАЛААН ТЭБИИТЭ

Быйыл Любовь Владимировна бааһынай хаһаайыстыба быһыытынан ахсыс сылын үлэлиир. – Ынахтарым үчүгэйдэр, үүттээхтэр, – диир кини. – Сайын саамай үүттүгэннээх кэмҥэ күн аайы хас биирдиилэриттэн 10-12 киилэни ыыбын. Ааспыт 2022 сылга «Кириэстээх» кэпэрэтиип астыыр сыаҕын тутар пуунугар 8 туонна үүтү туттарар былааннаах этим да, ону эрдэ толорон, эбии кубуота көрдөрөн, 12 туоннаны туттардым. Ынахтарым бары уулаах буоланнар, билигин ыабаппын, сынньатабын, олунньуттан төрүөхтэрэ. «Саҥа саҕалыыр бааһынай хаһаайыстыбаны сайыннарыы» бырагырааманан биэс сыллаах үлэбин этэҥҥэ отчуоттаан бүтэн, үөрэ сылдьабын. Бу кэлин сүөһүм ахсаанын сыыйа көҕүрэтэн эрэбин, ол сүрүн биричиинэтинэн бэйэм да сааһырдым уонна огдообо буоламмын, сүрүн көмөлөһөөччүм кыыһым Лера эрэ. Кини нэһилиэк дьаһалтатыгар исписэлиистиир, үлэтин быыһыгар эрэ көмөлөһөр кыахтаах. Сайын окко быраатым кыыһа, балтым Аэлита көмөлөһөр. Көрөрүҥ курдук, барыта дьахталларбыт, инньэ гынан, сүөһүнү элбэтэр кыах суох да курдук.

Любовь Владимировна иккис кыһалҕатынан оттуур сирэ кырата буолар, Улгумдаҕа баара-суоҕа 13,5 гектар ходуһалаах. Андылаахха эбии сир биэрбиттэрэ ырааҕа бэрдин ааһан, суола да мөлтөх уонна өр сылларга оттоммокко дулҕаҕа былдьаппыт. Ол иһин аккаастаммыт. Бэйэтин ходуһатыттан бэркэ гыннар, 20 туонна оту ылар. Ону тиэхиньикэлээх дьону кэпсэтэн, оҕустарар уонна мустарар идэлээх. 50-60 сүөһүнү кыстатар сылларыгар 40 туонна оту эбии атыылаһарга күһэллэр эбит. Биллэрин курдук, ааспыт сайын нэһилиэк сирэ үксэ, ол иһигэр Любовь Владимировна ходуһата олорчу, ууга былдьаммыта. Онон билигин барыта сүүрбэ сүөһүнү, ити иһиттэн 13 ыанар ынаҕы уонна солбук буолуохтаах тыһы тыһаҕастары кыстатан турар. Атыттарын эккэ «туттубут», ол атыытыттан киирбит үпкэ үүтүн харчытын эбэн, кыстыыр отун атыылаһан олорор.

БЭЙЭ АҺА ДИЭН БЭЙЭ АҺА

Төһө да итинник ыарахаттары көрүстэр, Любовь Владимировна сүөһүтүн эһэр санаата суох. Ол туһунан маннык этэр: – Оо, бэйэ аһа диэн бэйэ аһа буоллаҕа эбээт. Иҥэмтиэлээх эттиктэринэн баай, бэйэ сибиэһэй үүтүгэр, эмис этигэр ама, туох тэҥнэһиэй? Тыа сиригэр олорор ыал аһын-үөлүн бэйэтэ хааччыныахтаах. Онон мин сүөһүлэрим барахсаттары ходуһам төһө оту биэрэринэн, күүһүм төһөнү кыайарынан, бэйэм холум иһинэн илдьэ сылдьыам диэн баҕа санаалаахпын. Ханна да буоларын курдук, билигин сүөһүнү бу мин саастыылаахтарым көрө-истэ сылдьаллар. Дьиҥинэн эдэрдэр, кыра оҕолордоох ыаллар ылсаллара наада этэ.

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһинэн бэртээхэй бырайыактар бааллар, үүт харчыта үрдээтэ. Бааһынай хаһаайыстыба баазатыгар дьиэ кэргэн пиэрмэтин тэрийии бырагыраамата урукку сыллартан үлэлиир, саҥа саҕалыыр бааһынайдарга анаммыт бырагырааманы «Агростартап» грана солбуйбута түөрт сыл буолла. Үлэни-хамнаһы кыайар, саҥаны-сонуну дөбөҥнүк тобулар, тиэхиньэкэни дэгиттэр баһылаабыт эдэр дьоннор дьэ итилэргэ кыттан иһэллэрэ наада. Бэл мин, биэнсийэҕэ тахсан бараммын, граҥҥа киирсэн биэс сыл үлэлээтим дии. Арыый эдэрим буоллар, иккистээн төхтүрүйэн анньыһыа этим.

ҮЛЭ СЫЛЫНАН

Кэлэр өттүгэр нэһилиэккэ сүөһү ахсаанын аччаппат, эти-үүтү быспат туһугар, сааһыран биитэр үлэҕэ ыктаран хотоннорун көрөллөрүн ыарырҕатар дьон сүөһүтүн биир сиргэ түмэн көрөр потребительскэй кэпэрэтииби тэрийдэххэ сатаныах курдук.

Манна биһиэхэ үгүс киһи итинник саныыр, өссө Күндэйэ нэһилиэгэр Розалия Алимпиевна Иванова тэрийбит «Сырдык аартык» потребительскэй кэпэрэтиибэ сүөһүнү көрүү өҥөтүн төлөтөр уонна үлэһиттэр хамнастарын хааччыйар мэхэньиисимин үөрэтэ сатыыбыт. Ол эрээри, билиҥҥитэ туох да быһаарыыга кэлэ иликпит, хайдах эрэр хардарыта кэтэсиһэр курдукпут. Бу боппуруос быйылгы Үлэ сылынан быһаарылларыгар баҕарабын. Үүммүт Үлэ сыла дьолу-соргуну, или-эйэни аҕаллын. Дьон барыта үлэлээх-хамнастаах, бас билэр дьиэлээх-уоттаах, хаһаайыстыбалаах буолуохтун. Үлэ диэн дьол.