Уопсастыба

Помидор

Тэпилииссэҕэ таһаарбыт кэнниттэн ууну нэдиэлэҕэ иккитэ халыччы кутуллар, оттон «ханна эрэ оннук гыналлар үһү» диэн икки нэдиэлэ устата куппакка гынан баран, биирдэ элбэҕи куттахха, «уулла сытыйыы» диэн ыарыы сутуйуон, аһа хайыта барыан сөп.

Умнаһа 25-30 см тиийэ уһаатаҕына ууну кутаат, буорун халыҥ соҕустук отунан сабан биэрдэххэ, сиигэ көппөт. От сытыйан-ымыйан уоҕурдуу буола сытар, сыыс от тахсыбат, ыарыы буулаабат. Бу ньыма помидорга эрэ буолбакка, оҕуруот аһыгар барытыгар көдьүүстээх.

Эбии аһатыы

Баччаларга ынах убаҕаһа үчүгэй. 10 л ууга 0,5 л суурайан, сэбирдэхтэрин ыстарыллар. Аһын кутуон иннинэ эбии аһатыыны тохтотуллар, тоҕо диэтэххэ, элбэх уоҕурдуу ас кутуутун бытаардар. Онтон ас кутан киирэн бардаҕына, дьэ уоҕурдуллар. Мин химиялаах эбиилиги туттубаппын, бэйэм оҥорбут бурдабын кутабын.

Баар буоллаҕына, куурусса сааҕынан сайын устатытыгар биирдэ аһатыахха сөп, куурусса хойуута ынах ноһуомунааҕар битэмиинэ элбэх. Ону маннык оҥоруллар: 10 лиитэрэ ууга биэдэрэ түгэҕэр 1,5-2 см куурусса сааҕын кутан, 5 күн устата көөнньөрүллэр. Күн аайы буккуйуллар. Биир ыстакаан суурадаһыны 10 лиитэрэ ууга суурайан, биир укка 0,5 лиитэрэнэн кутуллар.

Өйдөөҥ: Аһары «аһаабыт» помидор аһын куппакка, умнаһа эрэ үүнэр уонна фитофторозка бэринимтиэ буолар.

Оҕурсу

Арассаада төһөнөн кыра эбэтэр «эдэр» даҕаны, тэпилииссэҕэ дөбөҥнүк ылсан үүнэр. Тойон ыҥырыанан куоппаһырар суорду партенокарпиктары (куоппаһырдарга наадыйбат суортары) кытары бииргэ олортоххо, үүнүүлэрэ мөлтүүр. Аһын наһаа улаатыннарбакка быһан иһиллэр, улааппыт оҕурсу саҥа тахсан эрэр оҕурсулар астарын былдьыыр.

Эбии аһатыы

Оҕурсуну саамай чаастатык, нэдиэлэҕэ биирдэ аһатыллар, ол иннинэ ууну дэлэччи кутуллар. Бастаан ото элбиирин наадатыгар ынах сааҕын ууга суурайан кутар ордук, сайын ортотуттан атын эбиилигинэн аһатыллар, тоҕо диэтэххэ, күүһэ аһыгар буолбакка, сэбирдэҕэр баран хаалыа. Биллэн турар, Вертера-Гумин, эмбиота хайаан да туттуллар. Ол суох түбэлтэтигэр, биэдэрэлээх ууга 30 хааппыла дьуоту, 1 л үүтү уонна кыһыллыбыт 72 %-наах хаһаайыстыбаннай мыыланы булкуйан, суурадаһын оҥорон кутуллар. Мыылалаах буоллаҕына ыстарар араас көөнньөһүктэр үчүгэйдик сыстан, иҥэринэллэр.

Биир лиитэрэ ууга бухаанка килиэби илдьиритэн, 1 таммах дьуоту кутан хонноруллар, сарсыныгар биир биэдэрэ ууга суурайан, ыйга икки төгүл ыстардахха, оҕурсу да, биэрэс да күһүҥҥэ диэри күп-күөх чэлгийэн туруохтара.

Сиппэтэх сиэмэ үксүгэр кураанах сибэккилэнэр. Ону түөрэн ылан, саҥа угу олордорго бириэмэ күүппэт. Ол иһин 5-6 сэбирдэх кэнниттэн угун төбөтүн быһан кэбистэхэ, ойоҕос сэбирдэхтэр үүнэллэр, олорго астаах сибэккилэр тахсаллар.

Ууну адьас төрдүгэр буолбакка, арыый тэйэ түһэн уонна үүнээйилэр икки ардыларынан кутуллар. Аһары элбэх ууга эбэтэр халлаан тымныйан баран эмискэ итийдэҕинэ, хортуоппуй курдук «хара атах» ыарыыга ылларар.

Форточка

Улахан соҕуһа уонна тэпилииссэ оройунан буолара ордук. Тоҕо диэтэххэ, куйааска тэпилииссэ иһэ 40-50ºC тиийэ итийэр. Итинниккэ оҕурсу сайдара бытаарар, инньэ гынан, итии салгын тахсарын наадатыгар форточка үөһэнэн буолуохтаах, ол оннугар ааны аһыллыбат.

Оҕурсу бүтэй соҕус сиргэ үүнэр. Үөһэнэн форточка суох буоллаҕына, ааны астахха, салгын күүскэ киирэрин хааччахтаан, аан үөһэ өттүн аһаҕас хаалларан баран, аллараа өттүн фанеранан биитэр халыҥ таҥаһынан сабыллар, оччотугар киирэр итии салгын үөһээнэн тахсан барар.

Тэпилииссэ сылааһа 30ºC-тан үрдүө суохтаах. Күн тэһэ көрөр буоллаҕына, лутрасилынан хаххалыы сабан биэриҥ. Тэпилииссэ сииктээх салгыннаах, үөһэттэн уу таммахтара саккырыы турар буоллаҕына, оҕурсу үчүгэйдик үүнэр.

Бурда -- бэртээхэй эбиилик

Ынах сааҕар от-сэбирдэх тобоҕун-ибэҕин эбэн көөнньөрөн оҥорор уоҕурдуубун «бурда» диэн ааттыыбын. 100 лиитэрэлээх мас буочука ортотунан ууга түөрт-биэс «лэппиэскэ» сибиэһэй ынах сааҕын, 2 л аһыйбыт үүтү эбэтэр суораты, биир пачка түргэнник суураллар доруоһаны, 1 кг мас күлүн уонна тэпилииссэттэн быһыллар сэбирдэҕи, лабааны, сыыс оту кутан, 3 күн туруорабын. 1 л бурданы 10 л ууга суурайан, ук ахсын 0,5 лиитэрэнэн кутабын: сибэккилэргэ ыйга биирдэ, помидорга ыйга иккитэ, оҕурсууга 5 хоно-хоно.