Уопсастыба

ХАППЫЫСТА

Бу култуура арассаадатын кирээдэҕэ мин маннык олордобун: лууҥкаҕа биир ытыс күлү, хаппыыста анал уо­ҕурдуутун, үлтү мэлиллибит сымыыт хаҕын уонна, үчүгэй буор аҕыйах түбэлтэтигэр, балачча кунуһу кутабын. Онтон фитоспориннаах уунан бадараан хааһы курдук оҥоробун, онно арас­саадабын иһититтэн таҥнары тутан баран, семидольнай сэбирдэҕэр диэри көмөн олордобун. Кураанах буорунан дьиппинитэбин.

Тулатыгар хатыыкай курдук, алыс бороһуок оҥорбокко, сымыыт хаҕын халыҥ соҕус гына тэлгэтэбин (даҕатан эттэххэ, сымыыт хаҕын торт оҥорор дьоҥҥо уонна кулинарнай сыахтарга сакаастаан ылабын. Кинилэр сы­мыыты мэлдьи уонна элбэҕи туттар буоланнар, сымыыт хаҕа бөҕөтүн бөххө таһааран быраҕаллар). Фитоспоринна­ах, экоуоҕурдуулаах ууну кутабын. Ууну наһаа сөбүлүүр. Кутуллубут уу сүүрэн хаалбатын туһугар, куоллаҕас иһигэр олордобун.

ҮӨНҮ УТАРЫ

Хаппыыста үөҥҥэ наһаа ыста­рымтыа. Үөн ыспыт буоллаҕына, норуодунай ньыманан кыайтарбат. Билигин биир нэдиэлэнэн «көтөн» хаалар биопрепарат эмтэр баар буо­ллулар. Олортон мин саамай билэрим уонна туттарым – фитоверм. Хап­пыыстабын бүтүннүүтүн фитоверм биопрепаратынан ыстарабын. Ол күһүн хаһан ситэн сиэниэр диэри элбэхтик уу кутуллан ааһар, ырааһырар. Атын хи­мическай препараттары туттубаппын. Фитовермы барыларыттан ордоробун, үүнээйибэр барытыгар туттабын.

Үөн ыспатын туһугар мэлдьи көрө-истэ сырыттахха табыллар. Үөҥҥэ ыстарбатах хаппыысталарбын норуодунай ньыманан эмтиибин: дьүөкэттээх мыыланы теркалаан баран, онно «Зеленое мыло» диэни эбэммин, харах холооһунунан сылаас ууга суурадаһын оҥоробун. Итиэннэ хаппыыстам сэбирдэҕин истэри-таста­ры ыстарабын. Күлгэ бороһуок табаҕы («табачная пыль» диэн саад-оҕуруот тэриллэрин маҕаһыынын аайы атыы­ланар) булкуйабын, ол суох түбэлтэ­тигэр аҥардас күл да барсар уонна хаппыыстам инчэҕэй сэбирдэхтэригэр табыгынабын.

Онтон үөн сиэбит хаппыыстатын илиибинэн ыраастыыбын, үөнүн ичи­гэстиибин, фитовермы инструкция быһыытынан оҥоробун, үчүгэйдик умньаннын диэн 2 остолобуой ньуоска бороһуок үүтү эбэбин уонна ыста­рабын, эмиэ ис-тас өттүттэн. Маны уоннуу хоно-хоно оҥоробун, ардах түһэн аастаҕына, эмиэ хатылыыбын. Өйдөөҥ:

1. Тэпилииссэҕэ да, таһырдьа да үүнэр үүнээйилэр хос хоннохторун кэ­миттэн кэмигэр быһан биэрэ сылдьар олус туһалаах. Кэмин куоттардыҥ да сиппэккин, аны мунньан баран элбэҕи биирдэ хоннохтоотоххо ыарытыйал­лар.

2. Үүнээйи сырдыгы силиһинэн ыллаҕына үчүгэйдик үүнэр, оҕурсу да, помидор да, биэрэс да буоллун, умна­старыгар күн тыгарын хааччыйан ал­лараа сэбирдэхтэрин тууруохха наада.

Үс-түөрт хонноҕу ыыппакка, би­ир-икки хонноҕу ыыттахха, быдан элбэх ас кэлиэҕэ. Мин бастаан элбэх аһы ылаары, элбэх угу ыытар этим, онтукаларым иҥэмтиэлээх эттиктэрин былдьасыһаннар, бэрт аҕыйах аһы биэрэллэрэ.

БӨДӨҤ АСТААХ ДЬЭДЬЭН

Билигин бөдөҥ астаах дьэдьэни дьиэҕэ анал иһиккэ олордуу тэнийэн эрэр. Мин хас да сыл «Московский деликатес» диэн суорду үүннэрби­тим. Кэлин Италия ремонтантнай суортарын («Сан Андреас», «Капри», «Виваро», «Джоли», «Альбион») олор­дон, сүрдээҕин биһирээтим. Көрүүтүн таптахха, бэркэ үүнэр, сэтинньи бүтүөр диэри аһатар эбит. Тиһэх астарын хомуйаат, төрдүлэригэр диэри сарбы­йталаатахха, ый кэриҥэ сынньаналлар уонна тохсунньуттан саҥаттан үүнэн киирэн бараллар.

ОЛОРДУУ

Бөдөҥ астаах дьэдьэн таһырдьа эмиэ бэркэ үүнэр. Буоругар хаппы­рыыһа суох гынан баран, таҥара сэрэҕи таптыыр, олордуох иннинэ буору араас ыарыыттан сэрэтэн, эрдэттэн эмтиир көдьүүстээх. Үчүгэйдик көпсөтүллэр, анныгар аммиак селитратын кутуллар. Ити силис уон аҥы арбайбатыгар, туо­ра-маары барбатыгар көмөлөөх.

Сиппит арассааданы иһититтэн сэрэнэн ороон, алларааҥы сэбирдэҕин ылан, ыстакаан түгэҕэр баар дьапталҕа буолбут силистэрин бэркэ сэрэнэн тарбаҕынан бигээн кыратык арбатан биэрэн олордуллар. Силис өрө хантай­ыа суохтаах, барыта умса көрө сыл­дьыахтаах. Сүрэҕин көмүллүбэт. Сүрэх буор үрдүнэн сытыахтаах, көмүлүннэ да, клубника сытыйар, оттон аһары үөһэ турдаҕына, хатан хаалар.

Ити курдук олордоот, лутраси­лынан бүрүйүллэр. Оччотугар сиигэ көппөт, сытыйбат, отоно буорга тохту­бат, сыыс от үүммэт, буорун көпсөтөр да наадата суох буолар. Лутрасил суох түбэлтэтигэр, клубника үнүгэстэрин аннынан хаппыт күөх оту уонча санти­метр халыҥынан тэлгэтиллэр. Манны­кка эмиэ сиик көппөт, сыыс от үүммэт, тэллэх от уоҕурдуу буола сытар, буор көпсөтүллүбэт. Ууну дэлэччи соҕустук кутуллар, бааһырбыт, саһарбыт сэ­бирдэхтэри ылан кэбиһиллэр.

КҮНҮ ТАПТЫЫР

Ордук сөбүлээн күн көрөр сиригэр үүнэр эрээри, кыра күлүгү тулуйар. Бастакы сибэккитин тууруллар, ити үүнээйи салгыы сайдарыгар, ситэригэр олус көмөлөһөр.

Ууну аһын хомуйан баран кутул­лар. Уу куппут кэнниттэн хомуйдахха, аһа уу амтаннаах, сымсах, минньигэһэ суох буолар.

Лутрасилынан да, отунан да са­быллыбатах дьэдьэн буорун сэрэнэн көбүтүллэр, силиһэ алдьаныан эбэтэр хайа тардыллыан сөп. Кирээдэлэр икки ардыларыгар аммиак селитра­тын эбэтэр мочевинаны ыһан баран, кыратык буорунан тарыйыллар. Уу куттахха, суураллан, уоҕурдуу буолан киириэхтэрэ. Икки нэдиэлэ буолан баран, ол эбэтэр бэс ыйын бүтэһигин диэки, күлүнэн аһатыллар. Биир ква­дратнай миэтэрэ иэннээх сиргэ биир лиитэрэлээх иһиккэ кутуллубут күл сөп, итиэннэ эмиэ ууну өлгөм соҕустук кутуллар. Уопсайынан, клубника ууну сөбүлүүр.

УУҺАТЫЫ

Ийэтиттэн тахсар бытыктарынан төрүүр-ууһуур. Бастакы бытык үчүгэй­дик үүнэр эрээри, бытыктан үүннэрэр буоллахха, ийэ дьэдьэн аһы биэрэрэ бытаарар. Онон элбэх аһы ылыаҕы баҕарар буоллахха, бытыгы ууһаппат ордук.

Арай, ас ылбакка, ууһатар сыал­лаах буоллахха, бытыктары ийэттэн араарбакка, атын иһиккэ олордуллар. «НВ-101» препарат суурадаһыныгар 20 мүнүүтэ устата тута түһэн баран, ыста­кааннарга олордуллар эбэтэр үүнээйи аттыгар сиргэ баттаат, баттаҕы тутта­рар шпильканан туттарыллар. Онон саҥа үнүгэстэр тахсаллар.

ЭБИИ АҺАТЫЫ

Бастаан үнүгэһи олордуох иннинэ буору уоҕурдуллар. Онтон үс сэбирдэх быкта да, азоттаах эбиилиги (холобур, күлү суурайбыт ууну) дозатын икки төгүл аччатан кутуллар. Ону клубника сүрэҕэр буолбакка, кирээдэлэр икки ардыларыгар оҥоһуллубут хорууга ку­туллар, оччоҕуна силиһи быһа сиэбэт.

Иккис аһатыыны отоннонон эрдэҕинэ оҥоруллар. Анал эбиилик суох түбэлтэтигэр, банан хаҕынан уоҕурдуллар. Буоругар күлү табыгына­тахха, кутуллар ууга суураллан, силис сайдарыгар наадалаах аһылык буолар.

Аһыйбыт үүт, суорат бэртээхэй эбииликтэр. Аһыйбыт үүт бактерияла­ра силискэ киирэн, араас тэллэйдэри үтүрүйэн таһаараллар.

Иккис туһалаах ас – доруоһалаах саахар. Биир паачка түргэнник суурай­ыллар доруоһаҕа ыстакаан аҥаара саахары үс чаас устата көөнньөрөн, би­эдэрэлээх ууга суурайан ыстарыллар. Биир атахха лиитэрэ аҥаара сөп, ити гынан баран, сүрэҕэр төрүт кутуллубат.

Ити курдук, эбии аһылыгы уларыта сылдьан киллэриллэр, арай, бурданы туттуллубат. Мин алҕаска бурданан аһатан кэбиһэммин, ыйы быһа ыары­тыннарбытым.

ХАРЫСТАБЫЛ ДЬАҺАЛА

Тулатыгар кур мас көөбүлүн уо­нна сымыыт хаҕын үлүрүтэн кут­тахха, сыыллар кыракый көйүүрдэр өрөҕөлөрүн хайа тартаралларыттан кэһэйэннэр, үүнээйигэ төрүт чугаһа­абаттар.

Ыарыыттан уонна үөнтэн сэрэтэн, уончалыы хонугунан быысаһыннаран, анал препараттарынан ыстара сыл­дьыллар.