II-c Күүлэт нэһилиэгэ Саха Сиригэр аан бастаан космическай аракыата саахаллаабыт сиринэн биллэр. Ол курдук, 1958 с. Күүлэкээн үрдүгэр аракыата эстибитэ. Кэлин биһиги сирбитин-уоппутун олох да «полигон» оҥоһуннулар, Роскосмос «Восточнай» космодромуттан тахсар аракыаталар трассаларыгар кубулуттулар. Олохтоох дьон, бүтүн өрөспүүбүлүкэ, уопсастыбанньык-экологтар утары туруорсан, туох да туһаны ылбатылар, тоҕо диэтэххэ улууспут баһылыга С.Н. Винокуров улууһун дьонун санаатын улахаҥҥа уурбакка, Роскосмоһы кытта быһаччы сибээһи олохтообута ыраатта быһылаах. Тугу туһанара биллибэт.
Үрдүбүт космическай трассаҕа кубулуйуоҕуттан, ойуур баһаара үксээтэ, ити аракыата тобоҕун быраҕар сирдэриттэн тахсар быһылаах, о.д.а. сирдэринэн тарҕанар. Ааспыт сайын бөһүөлэкпитигэр ыкса кэлэн соһуппута. Нэһилиэкпит баһылыга С.Н. Игнатьева сөптөөх дьаһал ылынан, эрдэттэн биригээдэлэри тэрийэн көмүскэммиппит. Итиннэ улуус өттүттэн туох да дьаһал ылыллыбатаҕа, өйөбүл оҥоһуллубутаҕа.
Аракыата тобоҕо туох да буортута суоҕун туһунан, Роскосмос дьоно эрэ буолбакка, бэйэбит улууспут салалтата кытта мунньах ахсын сырдаталлара. Ордук улуус баһылыга С.Винокуров, урукку кылаабынай быраас Н.Матвеев итиннэ биир санаалаахтара – дьон туһугар кыһаллыбаттара сөхтөрөр. Кэлин кэмҥэ «Бүлүү» уопсастыбаннай кэмитиэт кытары болҕомтоҕо ылбат буолла. Бэрэссэдээтэлинэн бэйэбит киһибит, Е.Чиряев анаммытын истэбит да тугу үлэлиирэ, туруорсара күн бүгүнүгэр диэри иһиллибэт. Оччотугар биһигини дьэ кэлэн ким көмүскүөй?
Ааспыт 2022 сыл сэтинньитигэр көтүппүт аракыаталарын тобоҕо 40-ча сүөһүнү көрөн олорор учаастакка түспүтүн булбуппут. Сүһүөх арахсар тыаһын сарсыарда 5 чаас саҕана истибиппит. Мин сарсыарда 7 чаас саҕана аракыата кыра элэмтэтин олус куһаҕан, киһи тулуйбат сытыттан буламмын, тутатына миэстэтин бэлиэтээбитим. Ол кэмҥэ улууска СӨ Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар министиэристибэтин исписэлииһэ ылан барарыгар, чопчу анаалыска ыытарыгар көрдөспүтүм. Ону биэс ый буолан баран, быйыл саас эрэ кэлэн ыыппыттара. Сыппыт сирин хаарын анаалыстаабыттар, барыта салгыҥҥа көппүтүн, тарҕаммытын кэннэ. Элэмтэ кирин кыһыйан анаалыстыыллара буолуо диэн санаабыппыт даҕаны, оҥорботохтор. Экологтар дьоҥҥо-сэргэҕэ, айылҕаҕа хаҕыс сыһыаннара хомотор.
Нэһилиэкпитигэр күөл үгүс, ол иһигэр көһүнэн эргимтэлээх улуу Эбэлэр бааллар. Олорго төһөлөөх тобох түһэрэ биллибэт. Күөллэрбит уулара көстө, киһи хараҕар быраҕыллар гына дьүдэйдилэр. Сорох күөл балыга киһи сиэбэт гына ырда, муҥар илимҥэ туппут собону эмэн сиир туох эрэ үөн баар буолла. Урут ааттаах эмис соболоох күөлгэ муҥхалыы тиийэн баран, балыга дьүдэйбититтэн төннөн кэлбит түбэлтэтэ кытта баар. Тыабытыгар куобах баарын үрдүнэн, ыран (баҕар ыалдьан?) охтубут саһыллары булаттаатым да, ону ким кыһаллан анаалыска ыытыаҕай? Биир саһылы булан ыыппытым, эппиэт туппатым. Күөллэр да балыктарын үөрэтиэххэ, анаалыстыахха баара. Министиэристибэ кыһаллыбата сөхтөрөр.
Биһиги олох олоруохпутун баҕарабыт. Оҕолорбут, кэлэр көлүөнэ ыччаппыт этэҥҥэ буолалларыгар кыһалла сатыыбыт. Онуоха биһиги кыра бөһүөлэк аҕам саастаахтарын баҕалара да, күүстэрэ да тиийбэт. Онон биһигини харыстыах, көмүскүөх буолан андаҕар биэрбит СӨ Ил Дархана Айсен Николаев, СӨ Бырабыыталыстыбатын салалтата уонна Ил Түмэн дьокутааттара биһигини санаан ааһыҥ, көмүскээҥ, өрүһүйүҥ диэн өссө төгүл көрдөһөбүт!
Бу күн сиригэр көмүскэлэ суох хаалбыт кырыы сир дьонун умнумаҥ, аракыата дьааттаах тобоҕун үрдүбүтүгэр бырахтарымаҥ диибит.
Владимир Степанов, Бүлүү улууһун II-c Күүлэт нэһилиэгин олохтооҕо,
тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар үтүөлэрин иһин СӨ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата
Хаартыскалар аһаҕас интэриниэт ситимиттэн ылылыннылар
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
