Уопсастыба

Кини «Фотомастер» диэн ааттаан хаартыска эйгэтин кэрэхсээччилэр түмсүүлэрин 2014 сыл ыам ыйыгар тэрийбитигэр сонно булан киирбитим. Үлэбитин саҕалыырбыт саҕана, хаартыскаҕа сыһыаннаах бассаап бөлөхтөр суохтар этэ. Учууталбыт «Үөрэнэргит-сайдаргыт бэйэҕититтэн эрэ тутулуктаах» диэбитэ. Ол этииттэн кынаттанан, ону сорук оҥостон, бу күҥҥэ диэри тапталлаах бөлөхпүтүгэр Саха Сирин араас муннуктарыттан, араас идэлээх дьон бииргэ мустан олоробут.
Айар куттаах дьон буолан элбэх талааннаах, ураты дьарыктаах киһи элбэх. Хаартыскаҕа түһэрэллэрин таһынан хоһоон суруйаллар, уһаналлар, иистэнэллэр, уруһуйдууллар. Мэлдьи бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөһө, күн ахсын алтыһа олоробут. Холобур, талааннаах, эдэр дьоҥҥо фотоаппарат кытта ылан биэрбит түгэннэрдээхпит. Маны барытын Александр уонна кини көмөлөһөөччүтэ Айаана сүрүннүүллэр.
Киһи олоҕор араас түбэлтэ күүп­пэтэх өттүгүттэн эмискэ кэлэн соһутар идэлээх. Ол курдук, «Сарсыҥҥыттан уоппускабын ылан, сиргэ барабын» – диэн суруйан баран, Сашабыт барахсан бу олохтон эмискэ баран хаалбыт сураҕын истэн олус хомойдубут, харааһынныбыт. Онон убаастыыр, таптыыр киһибит туһунан кылгас өйдөбүлбүтүн эһиги болҕомтоҕутугар таһаарабыт.

Доҕорбутун мэлдьи ахта-саныы сылдьыахпыт

Ольга Мыреева, Мииринэй:
- Кыра эрдэхпититтэн бииргэ улааппыппыт. Оскуоланы тэҥҥэ бүтэрбиппит. Санек олус үчүгэйдик үҥкүүлүүр, спортсмен бэрдэ этэ. Талааннаах киһи барытыгар  талааннаах дииллэрэ кырдьык эбит. Саня оҕо эрдэҕиттэн уруһуйдуур, кэрэни-үчүгэйи таба көрөн ылар кыраҕы харахтаах этэ. Уол оҕо буолан, бастакы видеокамералары, фотоаппараттары баһылаан, ити талаанын онно туһаммыта. Янис, Алеша, Олеся, Танчора, Санек буолан мунньустан кыра  киинэ да устар буола сылдьыбыппыт, клип да оҥорорбут. Биир идеянан умайбыт дьон, ол идеябытын олоххо киллэрэ сатаан хас эмэ нэдиэлэни быһа үлэлээччибит, үҥкүү туруорааччыбыт, көстүүм, грим толкуйдааччыбыт, сценарий суруйааччыбыт. Оо, дьоллоох да кэм эбит...
Кэлин уолбут улаатан ити талаанын сүтэрбэккэ өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр фотограф буолбутуттан мин наһаа киэн туттааччыбын, үөрээччибин. «Быыстапка оҥорор киһи буолбуккун дии, тоҕо дьоҥҥо быыстапка тэрийэн көрдөрбөккүн?», - диир этим. Атаспыт сэмэй буолан: «Ээ, Оля, бүт эрэ», – диэн мичик гынан күлэрэ бу баар. Киһим «миэхэ өссө эрдэ, үөрэнэ түһүөхпүн наада» диирэ. Онтон уолбут хаартыскалара  тупсан, ис-иһиттэн сырдык, уратылаах буолар буолан дьон сэргээн, сөбүлээн, туспа буочардаах фотограф быһыытынан Саха Сиригэр биллэн барбыта. 2022 с. Мииринэй куоракка анал быыстапката тэриллэн турбутугар бары үөрбүппүт.
Дьэ, ити курдук, уолбут барахсан оҕо эрдэҕиттэн чаҕылхай да киһи этэ. Туох да  тыл биһиги сүтүкпүтүн төннөрбөт, дууһабыт ыарыытын үтүөрдүбэт. Доҕорбутун мэлдьи ахта-саныы сылдьыахпыт. 

Учууталбар Сашаҕа махталым муҥура суох

Зямбеда Аянитова-Айаана, Мэҥэ Хаҥалас:
– Мин бөлөххө 2014 күһүнүгэр киирбитим. Киирээт да цифровой Sony, онтон зеркальнай Canon ылыммытым. Киһи сүргэтэ көтөҕүллэр Сахабыт Сирин айылҕатын дьүһүйэр хаартыскалар, ол тула кэпсэтиилэр, үөрэхтэр саҕаламмыттара. Бастаан 3 бөлөх толору этибит, киирэргэ миэстэ суох буолааччы. Элбэх дьон үөрэммитэ, элбэх дьон киирбитэ-тахсыбыта. Учууталбыт киһиэхэ тиийимтиэ гына холкутук быһаарар талааннааҕа болҕомтону тардара. Барыны бары үөрэппитэ – улахан дьону, оҕону хайдах түһэрэртэн саҕалаан, хаар кыырпаҕын түһэрэргэ тиийэ. Дьокуускайга кэлэн фотошоп, ретушь панель компьютердарбытыгар туруорбута уонна портреты обработкалыырга маастар-кылаас биэрбитэ.
Салгыы үөрэх батсаабынан барара. Ситиһиилэннэхпитинэ олус үөрэрэ, хайҕыыра – ыарырҕаттахпытана сүбэлиирэ, үөрэтэн, көрдөрөн биэрэрэ. Бөлөххө элбэх куонкурустар ыытыллаллар этэ, ол кэнниттэн үлэлэри ырытыы буолара. Бөлөх отой оргуйан олороро. Куйаар ситимигэр информация ааҕа-көрө олорон, «маны Саша үөрэппитэ дии, маннык этэр этэ ээ» диэн санааччыбын.
Олоҕум хаалбыт кэрчигин таптыыр дьарыкпар – хаартыскаҕа аныыр былааннанан экэнэмиистии олорон үлэбиттэн тохтоотум. Айылҕабыт барахсан кэрэ көстүүтүн көрөртөн, түһэрэртэн дьоллонобун. Учууталбар Сашаҕа махталым муҥура суох, мэлдьи сырдык мөссүөнүн өйдүү-саныы сылдьыам.

Айылҕаттан уһуйааччы этэ

Семен Сивцев-Өймөкөөн Сэмэнэ:
— Бу бөлөххө бастаан киирэрим саҕана, хаартыскаҕа автомат эрэ эрэсиимҥэ түһэрэ сылдьыбытым. Манна киирэн баран олус элбэххэ үөрэнним. Ол курдук, Александр уонна бөлөх фотографтара сүрдээх үчүгэйдик сүбэлээн, үөрэтэн, итэҕэһи-быһаҕаһы ыйан, билиҥҥи сатабылбар уһуйуллубутум. Ол олус туһалаах үөрэх буолла. Киһи ханнык да идэҕэ буоллун, сатабылын хаҥаттаҕына, сатыыра биллэ тупсар. Хаартыскаҕа түһэриигэ эмиэ оннук. Олус интириэһинэй айымньылаах үлэ буолар.
Александр, аҕыйах саҥалаах буолан, олус наадалааҕы бэрт судургутук этэр талааннааҕын бэлиэтии көрбүтүм. Настаабынньык быһыытынан сүрдээх кичэллээх уонна ирдэбиллээх учуутал этэ. Ол курдук, ,салгыбакка билиититтэн үллэстэн, сүбэлээн иһэрэ. Киниттэн хаартыскаҕа түһэрии сүрүн быраабылаларыгар үөрэммитим билигин миэхэ тирэх буолар.
Дьокуускай куоракка «Үргэл» арт-галереяҕа буолбут бастакы быыстапкабар туруоруохтаах хаартыскаларбын барытын бэйэтэ буор-босхо обработкалаан биэрбитэ. Өймөкөөн улууһун 100 сылыгар анаан хаартыскаларбынан үбүлүөйдээх фото-альбом улууһум таһааттарбыта. Ол онно обработкаҕа эмиэ Александр үлэлэспитэ. Киниэхэ махталым муҥура суох. Аны онно фотограф доҕотторум бары харчынан бэлэх оҥороннор, саҥа аппарат ыларбар сүрдээх улахан көмө оҥорбуттара. Оруобуна ол кэмҥэ бастакы фотоаппаратым оҥоһуллубат гына алдьанан хаалбыт кэмэ этэ. Олус да онно үөрбүтүм. Билигин даҕаны үөрэ, өрүү махтана саныыбын.
Элбэх дьон быыһыгар хайаатар да биир эмэ айылҕаттан анаммыт тэрийээччи уонна уһуйааччы дьон баар буолар. Александр эмиэ оннук айылҕаттан уһуйааччы этэ. Бэйэтин баҕа өттүнэн билиититтэн дьоҥҥо үллэстэ сылдьар үтүөкээн киһи. Арыйбыт группатыгар баар үөрэнээччилэригэр уонна үөлээннээхтэригэр эмиэ оннук санааны ииппитэ, иҥэрбитэ олус үчүгэй. Бары бэйэ-бэйэбитигэр ким тугу сатыырынан, билэринэн өрүү көмөлөсүһэ сылдьабыт. Оннук даҕаны хаартыскаҕа түһэрии эйгэтигэр өйөһө сылдьыахпыт дии саныыбын. Александрга өрүү махтанабын!

Кини ыраах да олордор...

Галина Давыдова, Таатта:
— Бассаап саҥа үөдүйэн истэҕинэ бу бөлөҕү арыйбыта. Бөлөхпүт бэйэтэ туспа балаһыанньалаах, ирдэбиллээх этэ. Сотору-сотору тест туттарар, эксээмэн буолара. Оччоҕо мин курдуктар паарта кэннигэр саһар этибит. Онно, дьэ, ким хайдах түһэрбитин ырытарбыт, сыаналыырбыт. Өйдөнүмтүө гына үөрэтэрэ. Ол иһин фотоаппарат сорох кнопкаларын да билбэт дьон элбэххэ үөрэммиппит. Атыттартан да холобур көрөр, идея бырахсар этибит. Бөлөххө олус элбэх куонкурустар буолаллара. Онтон холобурданан, биһиги, таатталар туспа бөлөх арыммыппыт уонна бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөсүһэн-өйөнсөн баччаҕа дылы бииргэ сылдьабыт. Бу бөлөх нөҥүө элбэх дьону кытта билистибит, алтыстыбыт, табаарыстастыбыт. Элбэх айаннарга, сырыыларга сырыттыбыт.
Кини ыраах да олордор өрөс­пүүбүлүкэ араас муннуктарыгар үөрэнээччилэрэ элбэхтэр. Сорохтор идэ оҥостон, айар үлэ умсулҕаныгар түстүлэр. Саамай бэлиэтээн этэрим диэн бу дьону үөрэтэрин тухары биир да солкуобайы кимтэн да көрдөөбөккө, барыта босхо, ис-сүрэҕиттэн тахсара. Учууталбытын, настаабынньыкпытын, саастаах дьон оҕобутун, куруук махтал тылынан ахтыахпыт.

Үөрэҕэ таах хаалбакка түмүктээх

Надежда Андреева, Хаҥалас:
– «Фотомастер» бөлөххө 2016 сыллаахха киирбитим. Бэйэм курдук хаартыскаҕа саҥа түһэрэр дьону кытта билсэн, үлэлэрбин көрдөрөн, сыыһаларбын быһаартаран, элбэххэ-саҥаҕа үөрэнним. Саша олус ирдэбиллээх админ этэ. Ирдэбиллэрин кытаанахтык тутуһуннарара. Ол да иһин, бөлөхпүт баччаҕа диэри кэлтэ буолуо. Оҕобут кэриэтэ саастаах эдэр уол фотоаппараты, араас тупсарар ньымалары, бырагыраамалары олус үчүгэйдик билэрэ. Саастаах дьон өйдөөн быстыбаппытын тулуйан үөрэтэрин сөҕөбүн. Онно көстөр кини дьоҥҥо сыһыана, атын дьону сайыннарыан баҕарара. Олус да сирин-уотун, дойдутун таптыыра. Дьиэ кэргэнин туһунан ыһа-тоҕо кэпсээбэтэр да, хайдах курдук кинилэри таптыыра, кинилэринэн киэн туттара хаартыскаларыттан көстөрө. Онон убаастабыллаах аҕа, бэриниилээх кэргэн, төрөппүттэригэр тапталлаах уол диэн билэрбит.
Бөлөхпүт хас биирдии киһитэ «Олохпун киэргэппит хаартыска эйгэтэ» диир кыахтаах. Хаартыска нөҥүө биһиги олохпут атын өттүнэн хайысхаланан сырдыгы-ырааһы, кэрэни туойар, киэҥ эйгэҕэ таһаарар кыахтаах. Быйыл саас дьүөгэм Мария Решетниковалыын кини хоһоонноругар «Саһарҕа хоптото» диэн фото-альбом оҥорон «Смарт» бибилэтиэкэҕэ Дьокуускай куоракка сүрэхтээтибит. Александр үөрэҕэ таах хаалбакка түмүктээх буолбутуттан үөрэбин. Бөлөхпүт дьонун кытта Үс Хатыҥҥа түүҥҥү устуулары, Өймөкөөн хайаларыгар айаны умнубаппын.
«Маннык кыраһыабай дойдуга олорон, кэрэ сири, көстүүлэри хаартыскаҕа сыыһа түһэрэрбит, буорту гынарбыт сатаммат, онон кытаатан үөрэниҥ, быраабылалары тутуһуҥ» – диэн учууталбыт Александр Петров эппитин умнубакка мэлдьи туһаныахха. Киһи олорорун тухары үөрэнэр.