Уопсастыба

Дьон сынньалаҥын тэрийии, кинилэри тэрээһиннэргэ кытыннарыы, баазаны хаҥатыы үлэтэ, култуура дьиэтин салайааччытыттан быһаччы тутулуктаах. Томпо улууһун Мэҥэ Алдан нэһилиэгин олохтооҕо, Н.И. Колодезников аатынан култуура дьиэтэ улууска эрэ буолбака, өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастыҥ үлэлээҕинэн биллэр. Саҥаттан саҥа бырайыактарга үлэлиир, араас киэргэтиилэри оҥорор. Холобур, тиэргэнигэр Эйфель башнятын макетын туруоран, бөһүөлэк көстүүтүн биллэрдик киэргэттэ. Култуура дьиэтигэр 2006 сыллаахтан дириэктэрдиир, «Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна», «Арассыыйа култууратын бастыҥ үлэһитэ» үрдүк ааттары сүгэр Елена Геннадиевна  Степанова үлэтин-хамнаһын туһунан маннык сэһэргиир.

– Култуура үлэтэ бүппэт түбүктэн турар, бу балысханнык сайдар кэмҥэ дьон сынньалаҥын тэрийии уустугурда. Билигин дьон күнэ төлөпүөнтэн саҕаланар, төлөпүөҥҥэ киинэттэн саҕалаан, эгэлгэ кэнсиэрдэри, куонкурустары уо.д.а көрүөххэ сөп. Маннык “искусственнай интеллект” күүскэ сайдыыта чуолаан тыа сирин кулууптарын үлэтигэр охсор. Ол иһин, дьону түмэргэ, кинилэр интэриэстэрин табарга үлэлиибит, саастарынан арааран тэрээһиннэри ыытабыт.
– Ыытар дьаһалларгыт төрүт хатыламмат, үрдүк таһымҥа ааһар эбиттэр.
– Наар биир көстүү буоллаҕына, көрөөччүтэ суох хааларбытыгар тиийэбит, ол иһин сонунтан-сонуну толкуйдуубут, онуоха кэлэктиип бары үлэһитэ тус кылаатын киллэрэр. Барыта сэттэ үлэһиттээхпит. Салайааччы буоларбынан, кулууп ис-тас үлэтин быһаарабын, материальнай-техническай бааза хаҥыырыгар үлэлиибин. Баһаарынай, уот-күөс өттүгэр ирдэбил күүскэ турар.
Уҥа илиибинэн уус-уран салайааччы Роман Тырахинов буолар. Айылҕаттан култуура үлэтигэр ананан төрөөбүт талааннаах ыччат, ис сүрэҕиттэн тартаран, дууһатын ууран туран үлэлиир. Кини сабыдыалынан тэрээһиннэрбит үрдүк таһымҥа ыытыллаллар.

-- Култуура дьиэтэ Н.И. Колодезников аатын сүгэр эбит.
– Дириэктэринэн ананаат, Николай Иванович аатын иҥэрэргэ туруорсубутум. Кини анал култуура идэтэ суох эрээри, нэһилиэгин култууратын сайдыытыгар олоҕун анаабыт киэн туттар киһибит буолар. «Лоокут уонна Ньургуһун», «Ньургун Боотур», «Үчүгэй Үөдүйээн» испэктээхтэри туруоран, туруорааччы быһыытынан биллибитэ, олохтоохтор тапталларын ылбыта. Култура дьиэтигэр кини аата Бэрэсидьиэн Вячеслав Штыров уурааҕынан, 2007 с. иҥэриллибитэ.

– Бу күннэргэ эдэр исписэлиистэргэ аналлаах куонкурус буолан ааста.
– Нэһилиэккэ эдэр ыаллар олохсуйуулара сылтан сыл эбиллэр. Тыа сиригэр эдэр исписэлиистэри олохсутар, кинилэр идэлэрин баһылыылларыгар тирэх буолар, нэһилиэнньэ ахсаанын элбэтэр сыаллаах «Эдэр исписэлиис» куонкуруспут сыллата ыытыллан, номнуо үгэскэ кубулуйда. Быйылгы куонкуруска сэттэ эдэр исписэлиис: учууталлар, уһуйаан иитээччитэ, оскуола сэкирэтээрэ, ускуустуба оскуолатын преподавателэ уонна балыыһа бырааһа кытыннылар. Куонкурус «Мин уонна мин идэм» (видеовизитка), «Сөбүлүүр дьарыгым», П.А.Ойуунускай төрөөбүтэ 130 сылыгар аналлаах уус-уран ааҕыы, «Чөл олоҕу талабын», «Норуоттар доҕордоһуулара» түһүмэхтэринэн ыытылынна. Быйыл дьүүллүүр сүбэни Таатта улууһуттан ыҥыран, култуура үлэһитэ В.А.Канаева, муусука учуутала, ырыаһыт А.А.Канаева кэлэннэр уонна нэһилиэкпит баһылыга Ю.Ю.Комиссаровы кытары сыаналаатылар. Куонкурус түмүгүнэн кыттааччыларга анал ааттар туттарылынылар. Ол курдук, Павел Захаров «Спортивный парнас», Айыына Бурнашева «Бастыҥ хоһоону ааҕааччы», Валерия Софронова «Бастыҥ омук көстүүмэ», Айталина Мачаева «Бэйэни билиһиннэриигэ бастыҥ», Анна Спиридонова «Айар куттаах исписэлиис», Татьяна Попова «Дьүүллүүр сүбэ анал бирииһэ», Велена Степанова «Көрөөччү биһирэбилэ» номинацияларынан бэлиэтэннилэр. Түмүккэ учуутал Павел Захаров кылаан кыайыылааҕынан таҕыста. Хаһан баҕарар буоларын курдук спонсордарбытыгар: М.К.Аммосов аатын сүгэр ХИФУ Президенэ Е.И.Михайловаҕа, улуустааҕы физическэй култуура уонна спорт салаатын салайааччы М.А.Павловка, улуустааҕы үөрэх үлэһиттэрин идэлээх сойуустарын бэрэссэдээтэлигэр Е.К.Винокуроваҕа, култуура сайдыытын уонна норуот айымньытын киинин дириэктэрэ И.М.Бодругка, биир дойдулаахпытыгар К.И.Протопоповка, олохтоох дьаһалтабытыгар махтанабыт. Ону таһынан дириэктэр уонна худрук бэйэбит анал бириистэри эмиэ туруордубут.

– Дьиэҕит-уоккут сылааһа уонна библиотека, музей тэҥинэн үлэлииргит таһаарыылаах үлэҕит тирэҕэ буолара көстөр.
– Урукку кэмнэргэ тыа кулууптара тымныынан биллэллэрэ. Түүннэри үлэлээх култуура үлэһитэ доруобуйатыгар оҕустарара баара. Дириэктэринэн ананаат, кулууппут сылаас буоларыгар хас да сылбын анаабытым. Онон тостор тымныыга кулууп сылаас. 2017 с. Арчы дьиэтин туттарбыппыт, билигин мусуой буолан турар. Култуура эйгэтин тэрилтэлэрэ бары биир сүбэнэн, саҥаны-сонуну киллэрэн үлэлээтэхпитинэ, көрөөччүбүт биһигиттэн тэйиэ суоҕа. Билиҥҥи ирдэбилгэ эппиэттиир саҥа, таас култуура дьиэтин бырайыагар балтараа сыл сүүрэн, экспертизаны аһардан, дьэ бу ыйга бэрибиэркэни барыахтаахпыт. Биир дойдулаахтарбыт баҕаларын олоххо киллэрэн үөрдүөхпүт, бары бииргэ үлэлиэхпит турдаҕа. Норуот култуурата, үгэстэрэ, тыа сирэ тыыннаах хааларыгар туһуламмыт култуура эйгэтин үлэһиттэрэ үлэлииргэ, айарга-тутарга бэлэммит.