Уопсастыба

Күн-дьыл туруга төһө да уустуктардааҕын үрдүнэн, тыа хаһаайыстыбата аныгы суолу тутуһан салгыы сайдар кыаҕын ыһыктыбат, оҥорон таһаарыы көрдөрүүлэрин тупсара турар. Өрөспүүбүлүкэ салалтатын өйөбүлүнэн, тыа хаһаайыстыбатын судаарыстыбаннай бырагырааматын толорууга ураты болҕомто ууруллар.

2023 сылга тыа хаһаайыстыбатын салаатын уонна АПК сайдыытын үбүлээһинэ хаһааҥҥытааҕар даҕаны улахан буолла – 15,8 млрд солк. көрүллүбүтэ. Ил Дархан А.С. Николаев дьаһалынан 2024 сыл тохсунньу 1 күнүттэн биир лиитэрэ үүт субсидията 65 солк. диэри улаатта, кэтэх хаһаайыстыбаларга ынаҕы иитиигэ 39 тыһ. солк., Аартыка улуустарыгар 45 тыһ. солк. буола улаатта. Бурдугу уонна оҕуруот аһын үүннэриигэ субсидия эмиэ эбилиннэ.

Кэлин ылыныллыбыт өссө биир үтүө дьаһалынан 2024 сыл бүддьүөтүгэр уонна былааннаах 2025-2026 сс. ороскуоттары толуйууга, тыа хаһаайыстыбатын, агропромышленнай комплекс сайдыыларыгар үбүлээһин 500 мөл. солкуобайынан эбиллибитэ буолар. Онон судаарыстыбаннай өйөбүлү түстүүр нуормаламмыт акталарга: министиэристибэттэн быһа үбүлэнэр 48 субсидия уонна грант, улуустар уонна куораттар дьаһалталарынан тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччуларыгар тириэрдиллэр 14 субвенция көрүҥнэригэр уларытыылары киллэриэхпит.

2023 сыл барыллаан ааҕыллыбыт түмүктэринэн, өрөспүүбүлүкэҕэ бурдук баалабай хомууругар халбаҥнаабат ситиһиилэннибит – былаан 20 % куоһарыллан, 12 тыһ. туоннанан элбэҕи хомуйдубут. Оҕуруот аһыгар былааннаммыты 17 % куоһаран, 30 тыһ. туоннанан элбэх үүнүүнү ситистибит. От былаана 20 % куоһарыллан, 470 тыһ. т оттоотубут. Сымыыты оҥорон таһаарыыга былааны 10 % куоһаран, 170 мөл. устуука сымыыт хомулунна. Үүт баалабай ыама 2,5 % куоһарыллан, 160 тыһ. т буолла. «Дьокуускайдааҕы көтөрү иитэр фабрика» АУо-ҕа кэмигэр өйөбүл оҥоһуллан күүстээх техническай саҥардыы ыытыллыбыта, онон былааннаммыт 120 мөлүйүөнү куоһаран, 162 мөлүйүөн устуука сымыыты ыллыбыт. Нэһилиэнньэни сымыытынан хааччыйыы таһыма 2018-2023 сс. 54%-тан 65 %-ҥа тиийэ улаатта.

Өрөспүүбүлүкэҕэ баар ыанар ынаҕын аҥаарын (36 тыһ. төбө) аныгы оҥоһуулаах сүөһүнү иитэр комплекстарга көһөрөр туһугар, эбии өссө 200-түү ынах киирэр 140 аныгы комплекстары тутуохпутун наада. Итинник дьаһаннахпытына, биир ынахтан сыллата ортотунан ыаныллар үүт кээмэйэ лаппа улаатыан сөп: тэриллиилээх хаһаайыстыбаларга 2,5 т, бааһынай хаһаайыстыбаларыгар 2,3 т тиийэ ыаныллара былааннаныан сөп.

АПК бөдөҥ тэрилтэлэрэ: «Туймаада» Агрохолдинг, Дьокуускайдааҕы килиэби астыыр собуот, Дьокуускайдаҕы көтөрү иитэр фабрика, Дьокуускайдааҕы үүт собуота «Үлэ оҥорумтуотун үрдэтии» национальнай бырайыагын чэрчитинэн ситиһиилээхтик үлэлииллэр.

«Алын уонна орто бизнес субъектарын үүннэрии» национальнай бырайыак чэрчитинэн, бааһынай хаһаайыстыбалар уонна тыа хаһаайыстыбатын потребительскай кэпэрэтииптэрэ өрөспүүбүлүкэттэн эбиилээх федеральнай граннары ылаллар. 2024 сылга бу национальнай бырайыакка уопсайа 190 мөл. солк. тахса харчы көрүлүннэ.

Барыллаан түмүктэринэн, 2023 сыллаахха бааһынай хаһаайыстыбалар, ТХПК-лар барыта 250 мөл. солк. суумалаах судаарыстыбаннай өйөбүлүнэн туһаннылар, ол иһигэр «Агростартап» бырагырааматынан – 100 мөл. солк. Тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтииптэрин ороскуоттарын толуйууга 80 мөл. солк. суумалаах өйөбүл оҥоһулунна, сүөһү иитэр комплекстарын уонна сайылыктары тутууга 60 мөл. солк. субсидия бэрилиннэ.

Өрөспүүбүлүкэ салалтата тыа хаһаайыстыбатын иннигэр туруорар тутаах соруктарынан аһынан-үөлүнэн хааччыллыыга куттал суох буолуутун тэрийии, көрүллэр үбү көдьүүстээхтик уонна таба туһанары хонтуруоллааһын, өрөспүүбүлүкэбит иһигэр тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарыыны уонна табаарын атыыланыытын үксэтии, саҥа үлэ миэстэлэрин тэрийии, эдэр исписэлиистэр үлэлэрин күүскэ өйөөһүн буолар.

2024 сылга Ил Дархан сорудаҕынан тыа сирин биир кэлимсэ сайыннарар үлэ салҕанан барыахтаах, Саха сирин Аартыкатааҕы түбэтин сайыннарыы Концепцията оҥоһуллуохтаах. Маны таhынан хас даҕаны министиэристибэ бииргэ үлэлээн биэс сыл иһигэр саҥа үлэ миэстэлэрдээх 15 олохтоох производствоны тэрийиэхтээхтэр.

Үүммүт дьылтан саҕалаан министиэристибэ үлэтигэр, тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар уларытыылары, үлэ саҥа көрүҥнэрин, ньымаларын уонна технологияларын, саҥа механизмнары киллэриэхпитин наада дии саныыбын. Тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар бу туһаайыыга АГАТУ-ну кытары бииргэ саҥа инженернэй быһаарыылары саҕалыыр эдэр исписэлиистэри өйүөхпүт.

2024 сыл өрөспүүбүлүкэҕэ Оҕо саас сылынан биллэрилиннэ. Кэскиллээх сылга биһиги Саха сирин 96 агрооскуолаларын үлэтин тэтимирдэр сыал-сорук күүскэ турда, 2030 сылга диэри үлэлиир Биир кэлим агротехнологическай үөрэхтээһин Концепциятын бигэргэтиэхпитин наада.

Былаас уонна уопсастыба үлэ киһитигэр, тыа хаһаайыстыбатын үлэһитигэр ураты болҕомтолорун уураллар. Ил Дархан Айсен Николаев көҕүлээһинэн, «Үлэ киһитэ» диэн ураты суолталаах бириэмийэ сылын аайы туттарыллар буолбута онно биир күүстээх өйөбүл буолар.

Бэрэсидьиэн Владимир Путин бу сылы Арассыыйаҕа Дьиэ кэргэн сылынан биллэрдэ: биһиги салаабытыгар үлэлиир элбэх оҕолоох тыа ыалын, үлэ династияларын өйүүбүт. Биллэн турар, тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлии сылдьан Аҕа дойдуну көмүскүү ыҥырыллыбыт биир дойдулаахтарбытын уонна кинилэр дьиэ кэргэннэрин иһирэхтик өйүөхпүт.

Эhиил 2025 сылга биһиги дойдубутугар сүдү суолталаах бырааһынньыгы – Аҕа дойду сэриитигэр Улуу Кыайыы 80 сылын бэлиэтиибит. Бу бырааһынньыгы өрө көтөҕүллүүлээхтик уонна дьоһун ситиһиилэрдээх көрсөргө быйыл күүскэ бэлэмнэниэхпитин наада. Саха АССР тыатын хаһаайыстыбата 1941-1945 сс. дьоһун үлэтинэн фроҥҥа улахан өйөбүл буолбута, сэрии кэнниттэн эйэлээх олох оҥкулун охсубута дириҥник ытыктанар. Бу сылга биһиги историческай чахчыны үйэтитиигэ күүскэ үлэлиэхпитин наада: тыылга дьоруойдуу үлэлээбит дьону, удьуор үлэһит ыаллары, кинилэр бүгүн үлэлии сылдьар сыдьааннарын, фроҥҥа уонна тыылга албан ааттаах үлэлээх дьоммутун, кинилэр үрдүк ааттарын, сырдык кэриэстэрин саныахтаахпыт, чиэстиэхтээхпит.

Эҕэрдэбит истиҥин, этэр тылбыт сылааһын биһиги тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар уһуннук уонна үтүө суобастаахтык, үлэлээбит, бэйэлэрин билиилэрин, баай уопуттарын үллэстэр ытык бэтэрээннэрбитигэр – аҕа көлүөнэ дьоҥҥо аныыбыт. Ытыктабыллаах аҕа дьоммут, эһиги истиҥ өйөбүлгүтүгэр тирэнэн күүстээх санаалаах, тыга сылдьар кыахтаах, чиҥ билиилээх эдэр специалистарбыт үүнэн-сириэдийэн тахсыахтарыгар, кинилэр тыа сирин, тыа хаһаайыстыбатын кэскилэ, тулхадыйбат тирэҕэ буолуохтарыгар эрэнэбит.

Баҕарабыт барыгытыгар: ытыктабыллаах бэтэрээннэрбитигэр, биир идэлээхтэрбитигэр, Сахабыт сирин бары олохтоохторугар чэгиэн-чэбдик кытаанах доруобуйаны, үлэҕитигэр үрдүк ситиһиилэри, баҕа санааҕыт барыта туоларыгар, дьиэ кэргэҥҥитигэр бары үтүөнү, дьолу-соргуну! Саҥа дьылынан!

Ытыктабылы кытта, Артем АЛЕКСАНДРОВ, тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин миниистирэ.

2024 сыл, тохсунньу 1 күнэ

Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтин саайтыттан.