Уопсастыба

Уонча сыл чочуллубут докумуон

Экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Николай Додохов иһитиннэрбитинэн, 209 №-дээх федеральнай сокуон 39-с ыстатыйатыгар олоҕуран, өрөспүүбүлүкэҕэ бултааһыны былаанныыр, булт ресурсаларын харыстыыр, ол иһигэр бултуур сирдэр кыраныыссаларын, хабар иэннэрин чопчулуур сыалтан, 2012 сылтан саҕалаан охотустройство үлэтэ ыытыллыбыт. Итиэннэ бултуур сирдэри тыырыы, туһаныы уонна харыстааһын схемата оҥоһуллубут. Схемаҕа өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн, хас улуус ахсын төһө иэннээх бултуур сир, төһө кыыл-сүөл, көтөр кынаттаах баарын уонна ону хайдах көдьүүстээхтик туһаныахха сөбүн туһунан чахчылар киллэриллибиттэр, бултуур сирдэр кыраныыссаларын, саҥа былааннаммыт зоналары бэлиэтиир каарталар сыһыарыллыбыттар.

Билигин туһанылла сылдьар, 2009-2010 сс. оҥоһуллубут, бултуур сирдэр тутулларын быһыытынан, өрөспүүбүлүкэҕэ 337 булду туһанааччы (атыннык эттэххэ, сыһыарыллыбыт бултуур сирдээх юридическай сирэйдэр, Булчуттар уонна балыксыттар уопсастыбалара...) бааллар, ити иһиттэн 217 булду туһанааччы хотугу төрүт олохтоох, аҕыйах ахсааннаах омуктар холбоһуктара (общиналара) буолар. Бултуур сир барыта 209 №-дээх федеральнай сокуон чэрчитинэн, өрөспүүбүлүкэ Бырабыыталыстыбатын дьаһалынан бигэргэммит уһун болдьохтоох лицензияҕа тирэҕирэн, 25 сылга (2035 с. диэри) сыһыарыллыбыт. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 306 мөл. 700 тыһ. гектар бултуур сир баарыттан, булду туһанааччыларга 40 %-асыһыарыллыбыт, онтон атына уопсай бултуур сир (общедоступные охотничьи угодья -- ОДОУ) категориятыгар сылдьар.

Схеманы Ил Дархан бигэргэттэҕинэ, салааҕа саҥа технологиялары, ньымалары киллэрэр итиэннэ булт ресурсаларын, бултанар кыылы-көтөрү иитэргэ вольердары о.д.а. туһанар кыах үөскүөҕэ. Ону таһынан хаһаайыстыбаннай сөбүлэһиилэри түһэрсэргэ бултуур сир аукционунан сыһыарыллар буолуоҕа, онуоха уопсай бултуур сир (ОДОУ) туһаныллыаҕа. Федеральнай сокуон бултуур сир 20 %-ын уопсай бултуур сиргэ киллэрэргэ этэр буоллаҕына, биһиэхэ бу 30 %-ҥа тиэрдиллиэхтээх. Ити эрээри улуустарынан көрдөрүү араас, холобур, Дьааҥыга ОДОУ бултуур сир 63 %-ын, Булуҥҥа 47 %-ын, Аммаҕа 31 %-ын, Горнайга 20 %-ын ылар эбит.

Ыйытыы да, этии да элбэх

Дакылаатчыкка элбэх ыйытыы бэрилиннэ, этии даҕаны онтон итэҕэһэ суох буолла. «Төгүрүк остуол» кыттыылаахтара аукцион хайдах быһыылаахтык, төһө болдьоххо ыытылларын, кыараҕас сирдээх-уоттаах улуустарга боппуруос хайдах быһаарылларын чопчуластылар. Норуот дьокутаата Павел Ксенофонов аукциоҥҥа атын сиртэн кыттаннар, бултуур сирбитин ылыахтара диэн дьон дьиксинэрин биллэрдэ. Норуот дьокутаата Елена Голомарева хотугу төрүт олохтоох, аҕыйах ахсааннаах омуктар түөлбэлээн олорор сирдэригэр аукциону ыытар наадата суох диэтэ. Киниэхэ Уус Маайа улууһуттан төлөпүөннээннэр, биир аҕа ууһун общинатын сирэ уопсай бултуур сиргэ түбэһэриттэн куттаммыттарын эппиттэрин кэпсээбитигэр, бу кыһалҕаны тустаах улуус сиргэ кэмитиэтэ быһаарар кыахтааҕа санатылынна. Булду туһанааччыларга эрдэ сыһыарыллыбыт бултуур учаастактар итиэннэ ураты харыстанар айылҕа территорияларын (ООПТ) сирдэрэ аукциоҥҥа хабыллыбаттара быһаарылынна.

Хотугу төрүт олохтоох, аҕыйах ахсааннаах омуктар бырааптарыгар боломуочунай Василий Роббек аукциоҥҥа төрүт олохтоох хотугу омуктарга бултуур сири бастакынан биэрэргэ туруорсубутугар, федеральнай сокуоҥҥа ол туһунан билиҥҥитэ туох да суоҕа, ол эрээри Судаарыстыбаннай Дуумаҕа тустаах сурук ыытыллыбыта этилиннэ.

Норуот дьокутаата Юрий Николаев сорох улуустар сирдэрэ-уоттара кыараҕаһын учуоттаан, ОДОУ-га «бултуур сир 30 %-ыттан кырата суоҕу сыһыарарга» диэн чопчу ыйарга, атын эрэгийиэннэр уопуттарын үөрэтэргэ сүбэлээтэ. Амма улууһун баһылыгын солбуйааччы Василий Климентов кинини өйүүрүн биллэрдэ итиэннэ Болугурга, Өнньүөскэ уопсай бултуур сир суох буолан, булчуттар хаһаайыстыбаларга («Сахабултка» о.д.а.) сысталлар диэтэ.

Сири ким араҥаччылыырый?

– Аукционнары ыытыы ырычааҕын үчүгэйдик толкуйдаан оҥоруохха наада, сыыһа дьаһаннахпытына, сирэ суох хаалар кутталлаахпыт, – диэтэ Булчуттар уонна балыксыттар уопсастыбаларын сойууһун бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ Закира Иванова. – Булт ресусаларын, бултуур сирдэри көдьүүстээхтик туһанар инниттэн Булчуттар уонна балыксыттар уопсастыбаларын өрө тутуохха. Бу – улуустар, нэһилиэктэр олохтоохторо баҕа өттүлэринэн тэриммит, бэйэтэ үбүлэнэр, сири-уоту уонна онно үөскүүр булду көрөр-истэр, хонтуруоллуур, араҥаччылыыр холбоһуктара буолар. Онон, ОДОУ босхоломмут сирдэрин аукциоҥҥа таһаарбакка, кинилэргэ сыһыарыахха итиэннэ булт сэрэбиэйигэр лот оҥорорго олохтоохтор сайаапкаларын бастакынан көрүөххэ. Сири-уоту кинилэртэн ордук ким да араҥаччылыа суоҕа.

Уопсастыбаларынан сыһыарыныаҕыҥ

Мэҥэ Хаҥалас улууһун баһылыгын бастакы солбуйааччы Семен Потапов Мэҥэ Хаҥаласка икки тыһыынчаттан тахса булчут баарын, олор  Булчуттар уонна балыксыттар уопсастыбаларын тула түмсэллэрин кэпсээтэ итиэннэ аукциоҥҥа биир лотунан тахсан баран, уопсай бултуур сири бу уопсастыбаҕа сыһыарар көдьүүстээх буолуоҕун эттэ.

– Биһиги уопсастыбаны өссө 2010 сыллаахха, бултуур сирдэри сыһыарыы саҥа олохтонон эрдэҕинэ, тэриммиппит, – диир Нам улууһугар Булчуттар уонна балыксыттар уопсастыбаларын салайааччы Иван Яковлев. – Бултуур сирбит 13 %-ын сыһыарынан олоробут. Анал кормушкалары оҥорон, кулааһайдары, туртастары аһатабыт, кубуота ылан бөрөлөрү бултаһабыт, сири-уоту көрөбүт-истэбит. Арай, Дьокуускайтан наһаа чугас буоламмыт, күһүн-саас куорат дьоно үксэ биһиэхэ тахсан бултуура олус ноҕуруускалаах, олохтоохтор уопсай бултуур сиргэ тиксиилэрэ намыһах. Норуот дьокутааттара итини учуоттааннар, биһиги интэриэспитин көмүскүүллэригэр эрэнэбин.

Таатта баһылыга Михаил Соров Схема сайтка тахсыаҕыттан дьүүллэһии киэҥник барбытын, баһылык отчуотугар элбэх ыйытыы, этии киирэрин этэн туран, уопсай бултуур сири дьаһайыы боломуочуйатын улууска хаалларарга эттэ.

Элбэх киһи бултуур кыахтанар

Сахамин Афанасьев, Ил Түмэн сиргэ сыһыаннаһыыга, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ:

– Өрөспүүбүлүкэ сирин-уотун, булдун-алдын харыстыырга, кэнэҕэски ыччакка хаалларарга тирэх докумуоннаах буолуохтаахпыт. Оннук докумуонунан «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр бултуур сирдэри тыырыы, туһаныы уонна харыстааһын схемата» буолар. Бу Схема уонча сыл устата оҥоһуллан, үбүлээһинин Ил Түмэн көрөн, Экология, айылҕаны туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын министиэристибэтин итиэннэ «Сахагипрозем» АУо сыралаах үлэлэрин түмүгэр ситэн-хотон, министиэристибэ сайтыгар таҕыста. Ким интэриэһиргээбит онно киирэн көрөр-истэр.

Схеманы Ил Дархан бигэргэтиэхтээх, оччотугар Экология уонна айылҕа ресурсаларын федеральнай министиэристибэтин дьаһалынан, биһиги туйахтаах кыылларга уонна кубуоталанар кыылларга ылар кубуотабыт, лиссиэнсийэбит кээмэйэ улаатыаҕа. Билигин лиссиэнсийэни кыһыҥҥы маршрутунан учуоттааһын түмүгүнэн ылабыт. Дьиҥинэн, ис кыахпыт киэҥ.

Маннык дьоһун суолталаах докумуону нэһилиэнньэни кытары дьүүллэһиитэ суох ылынар сатаммат. Ол иһин Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин, Алексей Еремеев, сорудаҕынан улуустарынан санаа атастаһыытын тэрийбиппит, бүгүн «төгүрүк остуолу» ыыттыбыт. Элбэх этии киирбититтэн сүрүннэрэ – федеральнай сокуон бултуур сир 20 %-ын уопсай бултуур сиргэ хаалларарга этэр буоллаҕына, биһиэхэ 30 %-ҥа тиэрдиллиэхтээх диэн. Уопсай бултуур сири улаатыннардахха, булду туһанааччылар эрэ буолбакка, нэһилиэк, улуус атын даҕаны олохтоохторо бултуур-алтыыр кыахтаныахтара. Аччаттахха, дьон бултуур сирэ эмиэ аччыаҕа. Онон «Булт туһунан сокуоҥҥа» кэккэ уларытыылары киллэриэхпит.