Култууралар идэлээх сойуустарыгар 2022 с. ааҕан көрбүттэринэн, 9057 киһи киирэр, үлэлиир дьонтон 78% профсойууһунан хабыллар. Бу Уһук Илин саамай элбэх ахсааннаах түмсүү, оттон Арассыыйа үрдүнэн 7 миэстэҕэ турар.
Устуоруйа кэрчиктэрэ
Дойдуга култуура үлэһиттэрин идэлээх сойууһун аан бастаан бэчээт үлэһиттэрэ төрүттээбиттэрэ. 19 үйэ бүтүүтүгэр кыһалҕалаах кэмҥэ бэйэ-бэйэҕэ хардарыта көмөлөсүһүү каассата баара. Итиниэхэ олоҕуран, 1905 с. үлэһит киһи интэриэһин көмүскээри идэлээх сойууһу тэрийэн, тэрилтэлэргэ кэлэктиип дуогабарын оҥорбуттара. 1906 с. ыам ыйын 1 күнүгэр бэчээт үлэһиттэрэ өрөбүл күнү биллэрэн, бар дьону аан бастаан үлэ, эйэ, маай бырааһынньыгар параакка тахсарга ыҥырбыттара.
СӨ култууратын үлэһиттэрин идэлээх сойуустарын бэрэссэдээтэлэ Анастасия Самсонова Саха Сиригэр култуура үлэһиттэрин түмэр идэлээх сойуус 70 сыллаах устуоруйатын кэрчиктэрин билиһиннэрдэ.
1953 с. Саха АССР култуураҕа министиэристибэтэ төрүттэммитин кэнниттэн ол сылга идэлээх сойуус тэриллэн, бастакы кэмпириэнсийэ ыытыллыбыта. Ити кэмтэн ыла профсойуус Дьокуускай куоракка уонна улуустарга үүнэн-сайдан, кэҥээн-тэнийэн барбыта.
Ааспыт үйэ 1960 -ус сылларыгар кулууптар, библиотекалар тутуллан, кыһыл муннуктар баар буолбуттара. Сэбиэскэй былаас кэмигэр идэлээх сойуус хас биирдии үлэһит сиэрдээх быһыытын-майгытын көрөрө, дьиэ-уот кыһалҕатын быһаарара, үлэ усулуобуйатын тупсарара, култуура, успуорт үлэтин сайыннарара. Ону таһынан, социалистическай күрэх түмүктэрин таһаараллара, үлэһит дьон доруобуйатын чэбдигирдэргэ болҕомто ууруллара.
1990-ус сылларга хамнас кэмигэр төлөммөккө, идэлээх сойуус чилиэттэрэ миитиҥҥэ тахсыбыттара. Маннык уустук кэмҥэ аска социальнай толуон, санаторийга босхо путевка биэрэллэрэ, үбүнэн-харчынан көмө оҥороллоро. Дьону түмэргэ култуура үлэһиттэрин спартакиадата, ыһыах тэриллибитэ.
Санаторийга эмтэнэргэ сылга 4 мөл. солк.
2002 с. РФ саҥа үлэ кодексатын ирдэбилинэн, социальнай страхование салаата идэлээх сойуустан тахсан, профсойуустар судаарыстыбаттан үп-харчы өттүнэн өйөбүлэ суох хаалбыттара. Түмсүүттэн элбэх киһи тахсарын тохтотоору идэлээх сойуус үтүө өрүттэрин үксэппиттэрэ, 2005 с. «Идэлээх сойуус куолаһа» диэн хаһыат бэчээттэнэн тахсар.
Оччоттон баччааҥҥа диэри уопсастыбаннай түмсүү култуура, библиотека, архыып, типография, көрдөрөр-иһитиннэрэр ситим үлэһиттэрин интэриэһин көмүскүүр. Кинилэр доруобуйаларын чэбдигирдэргэ, холобур, бассейнҥа сылдьарга чэпчэтиинэн туһаналлар. Санаторийга эмтэнэллэригэр, омук сиригэр сынньаналларыгар путевка сороҕун төлүүллэр, ити сыалга сылга 4 мөл. солк. үп көрүллэр.
Тыа сиригэр олорор култуура үлэһиттэрин хомунаалынай төлөбүрдэригэр толуйуу харчыта бэриллэн, кэккэ чэпчэтиинэн туһаналлар. Ону таһынан, элбэх оҕолоох ыал оҕолоро оскуолаҕа баралларыгар, доруобуйаларынан хааччахтаах дьоҥҥо араас көмө оҥоһуллар.
Ууратыллыбыт киһини үлэтигэр төнүннэрэргэ
Тэрилтэ салайааччыта үлэһит быраабын күөмчүлээбэтин туһугар идэлээх сойууска 28 инспектор, үлэ харыстабылын 88 боломуочуйалаах үлэһитэ кэтээн көрөллөр. Туох даҕаны олоҕо суох 80 киһини үлэлэриттэн уураппыттарын, тэрилтэ салайааччытын кытта кэпсэтэн, үлэлэригэр төнүннэрбиттэр. Оттон 20 ууратыллыбыт киһи интэриэһин суут нөҥүө көмүскээбиттэр.
Саха Сиригэр аутсорсинг киирэр кэмигэр 700 киһи үлэтиттэн сарбыйыллыахтааҕын идэлээх сойуус туруулаһан, ону тохтоппут. Сороҕор салалта да өттүттэн өйдөммөт түгэн, үлэ сокуонун кэһии, өрөбүлгэ күһэйэн туран төлөбүрэ суох үлэлэтии тахсар, онон идэлээх сойуус үлэһит киһи быраабын харыстыыр уонна көмүскүүр сыаллаах-соруктаах.
Үлэ сокуонугар ыйылларынан, киһи үлэ чааһын таһынан үлэлиир кэмэ хайаан да төлөнүөхтээх. Өскөтүн, тэрилтэҕэ уустук балаһыанньа бүрүүкээн, үп-харчы кырыымчык түгэнигэр, эбии сынньалаҥ күн бэриллиэхтээх.
Хамнастан 1% тутуллар
Үлэһиттэр хамнастан биир бырыһыаны идэлээх сойууска төлүүллэр, сорох тэрилтэлэр ол хомуйбут харчыларынан Саҥа Дьыллааҕы корпоратив тэрийэн ыыталлар, дьиҥэр, бу үп идэлээх сойуус чилиэнэ кыһалҕалаах кэмигэр күүс-көмө буолуохтаах. Корпоративнай тэрээһиннэри тэрилтэ бэйэтэ үбүлээн оҥоруохтаах.
Кэлэктиип дуогабарыгар идэлээх сойуус уонна тэрилтэ аатыттан, холобур, үлэһит уруу тэринэр дьоро киэһэтигэр, оҕо төрөөтөҕүнэ, чугас дьоҥҥун сүтэрэр кэмҥэр, үбүлүөйгэ, корпоративнай тэрээһиннэргэ төһө харчы көрүллэрэ ыйылла сылдьыахтаах.
Идэлээх сойуус туруорсарынан, инфляция үрдээтэ да, хамнас ону ситэн иһиэхтээх. Биллэрин курдук, билигин ас-таҥас, туттар тэрил сыаната 40-50% үрдээтэ, ону хамнас кыайан сиппэт.
СӨ култууратын үлэһиттэрин идэлээх сойуустарын бэрэссэдээтэлэ Анастасия Самсонова дьон туһугар үлэлии-хамсыы сылдьар идэлээх сойуус саамай көхтөөх уопсастыбанньыктарыгар Бочуоттаах грамоталары туттартаата.
Айар үлэһиттэр биэнсийэҕэ эрдэ тахсыахтаахтар
Ил Түмэн култуураҕа уонна маассабай информация сириэстибэлэригэр сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Виктор Губарев култуура үлэһиттэрин идэлээх сойуустарын үбүлүөйүнэн эҕэрдэлээтэ.
«Маннык уустук кэмҥэ Саха Сиригэр биир даҕаны үөрэх кыһата, кулууп, хаһыат сабыллыбытаҕа хайҕаллаах. Өрөспүүбүлүкэ кэлэр сыллааҕы бүддьүөтүн ылынарга култуура салаатыгар биир даҕаны пууну көҕүрэппэтибит, ону ааһан, сороҕун элбэттибит. Хамнас үрдээһинин, улуус хаһыаттарын өйөөтүбүт. Ону таһынан, айар үлэһиттэр биэнсийэҕэ эрдэ тахсалларын хааччыйарга өссө дьаныардаахтык үлэлиэхтээхпит», — диэтэ Виктор Губарев. Кини култуура бастыҥ үлэһиттэригэр Бочуоттаах грамоталары туттартаата.
Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, байыаннай сулууспалаахтар, байыаннай дьайыы бэтэрээннэрин, патриотическай иитиигэ уонна уопсастыбаннай түмсүүлэр боппуруостарыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Александр Подголов ис сүрэхтэн эҕэрдэлээн туран, култуура бастыҥ үлэһиттэрин Бочуоттаах грамотанан наҕараадалаата.
Саха өс хоһооно этэрин курдук ойуурдаах куобах охтубат, дьонноох-сэргэлээх киһи тутайбат. Арҕаа дойдулар сааҥсыйанан ыган, ас-таҥас, туттар тэрил сыаната үүнэ-тэһиинэ суох үрдээбит, оттон хамнас ырааҕынан хаалбыт уустук кэмигэр идэлээх сойуус боростуой үлэһит киһи интэриэһин көмүскүүрэ, инфляцияны, сыана үрдүүрүн сырыһыннара хамнас эбиллэн иһэрин ситиһии билигин хаһааҥҥытааҕар даҕаны суолтата үрдээтэ.
Дьон үөрэ иһиттэ
Ил Түмэн култуураҕа уонна маассабай информация сириэстибэлэригэр сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Виктор Губарев айар үлэһиттэр биэнсийэҕэ эрдэ тахсалларын ситиһиэхтээхпит диэн эппит этиитин бу эйгэҕэ үлэлиир дьон үөрэ иһиттилэр.
Билигин 50-чаларыгар чугаһаабыт икки оҕото суох дьахталлар саҥа сокуонунан биэнсийэҕэ биэс сыл хойут, 55-гэр тахсаллар. Кинилэр эдэр саастарыгар билиҥҥи курдук ийэ хапытаалын, оҕо харчытын, сир учаастагын биэрбэт этилэр. 1990-ус сылларга хамнас кэмигэр төлөммөккө, хас даҕаны оҕону төрөтөн, барыларын атаҕар туруорар уустук этэ.
Элбэх оҕолонуу дьол эрээри, ким эрэ доруобуйата ону уйбатах буолуон сөп. Онон кинилэр саатар айар үлэлэринэн олохторун орто омурҕаныгар биэнсийэҕэ тахсаллара оруннаах. Биллэн турар, ким даҕаны биэнсийэҕэ таҕыстым диэн олорунан кэбиспэт, сорох дьоҥҥо кыра хамнаска биэнсийэ да эбиискэ буолара баҕалаах.
Хаартыска: СӨ Идэлээх сойуустарын Федерациятын пресс-сулууспата
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
