Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

La langue française qui chante et qui pleure, qui bouleverse et qui console!

Француз тыла – эн дууһаҥ сорҕото, сүрэҕиҥ таптала,

Эн музаҥ алыбын уон араас өҥнөрдөөх кустуга!

Француз тылынан аан дойдуга 200 мөлүйүөнтэн тахса киһи саҥарар. Сүүрбэ тоҕус дойдуга официальнай, ону таһынан ХНТ уонна ЮНЕСКО оробуочай тылларынан буолар.

La langue française qui chante et qui pleure, qui bouleverse et qui console!

Француз тыла – эн дууһаҥ сорҕото, сүрэҕиҥ таптала,

Эн музаҥ алыбын уон араас өҥнөрдөөх кустуга!

Француз тылынан аан дойдуга 200 мөлүйүөнтэн тахса киһи саҥарар. Сүүрбэ тоҕус дойдуга официальнай, ону таһынан ХНТ уонна ЮНЕСКО оробуочай тылларынан буолар.

Учуутал уопутугар тирэҕирэн

 Саха-француз оскуолата Хамаҕаттаҕа 1994 сыллаахха  бастаан оскуола иһинэн тэриллибитэ. Бу кыһа үлэтэ-хамнаһа француз тылын учуутала Надежда Николаевна Макарова үлэтин уопутугар тирэҕирэн саҕаламмыта.

Макарова Надежда Николаевна 1 1

Надежда Николаевна 6-7 саастаах кырачааннары омуктуу саҥарарга үөрэтэр ньыматын ол саҕанааҕы үөрэх миниистирэ Егор Жирков, Франция бырабыыталыстыбатын тыл үөрэхтээһинин салаатын атташета мадам Сильви Дуано, уруокка сылдьан, олус сэҥээрбиттэрэ уонна, төрөөбүт тылга олоҕуран, французтуу тылы дириҥэтэн үөрэтэргэ этии киллэрбиттэрэ.

Ол күнтэн ыла үлэ күөстүү оргуйбута, саҥаттан саҥа көрүүлэр, технологиялар, методикалар күүстээхтик олоххо киирэн барбыттара. 1994 сыллаахха Еколь де Рош диэн Францияҕа биллэр чааһынай оскуола дириэктэрэ господин Марк Клод Каминскайы кытта бииргэ үлэлэһии туһунан дуогабар түһэрсиллибитэ.

Үлэ түмүгүнэн, бастакы хараҥаччылар 1996 с. стажировкаҕа айаннаабыттара. Ыраах Саха сиригэр олорон, сөбүлээн үөрэтэр француз тылларын дойдутугар тиийэн, Францияны илэ харахтарынан көрбүттэрэ. Аатырбыт минньигэс багеттарын, круассаннарын амсайбыттара, Сена өрүс устун “Bateau mouche” хараабылынан хатааһылаабыттара, номох буолбут Нотр-дам-де-Пари (Собор Парижской Богоматери) сылдьыбыттара, хартыынаҕа эрэ көрөр Эйфель башнятыгар тахсыбыттара, Париж куораты үөһэттэн көрөн сөхпүттэрэ...

Саҥа тэриллибит оскуолаҕа Надежда Николаевна Макарова дириэктэри тас сибээскэ солбуйааччынан анаммыта. Василий Иннокентьевич Эверстов салайааччылаах учууталлар кэлэктиибэ, үөрэнээччилэр, төрөппүттэр билии дойдутугар эрэллээхтик, өрө көтөҕүллэн, бииргэ чиҥник хардыылаабыттара.

Саҥа сүүрээн -- омук уһуйааччылара

1997 с. ЮНЕСКО оскуолаларын ситимигэр киирэн, өрөспүүбүлүкэҕэ бастакынан Хамаҕатта саха-француз ассоциированнай оскуолатын аатын сүкпүтэ. Оскуолаҕа элбэх саҥа сүүрээн киирбитэ. Олортон биирдэстэрэ -- омук преподавателин ыҥыран үлэлэтии этэ.

8 4

Оччолорго көмпүүтэр саҥа үөдүйэн эрэр кэмигэр, Интэриниэт диэн өйдөбүл киирэ илигинэ, Надежда Николаевна почта нөҥүө Франция посольствотын кытта утумнаахтык суруйсан, Саха сирин кыра дэриэбинэтигэр үлэлии кэлиэн баҕалаах учуутал үөрэхтээх дьону көрдөөн булан, Швейцарияттан Корнелия Мейл диэн эдэр кыыс үс ыйга Хамаҕаттаҕа үлэлии кэлбитэ. Корнелия нууччалыы билбэт да буоллар, кэпсэтинньэҥ, олус үөрүнньэҥ, ис киирбэх этэ. Олохтоохтору кытта түргэнник бодоруспута, өссө нэһилиэк хамаандатыгар киирэн, волейбол улуустааҕы күрэҕэр, Саҥа дьыллааҕы тэрээһиҥҥэ кыттыыны ылбыта. Саха сирин тымныытын, олоҕун-дьаһаҕын, Хамаҕатта дьонун-сэргэтин туһунан олус үчүгэй өйдөбүллээх дойдутугар төннүбүтэ.

Оччоттон баччаҕа диэри оскуолаҕа, ону тэҥэ “Лингва” сайыҥҥы алтыһыы киинигэр аҕыс уонча омук преподавателэ ыраах Францияттан, Бельгияттан, Мароккоттан, Швейцарияттан кэлэн үлэлээтилэр, бэйэлэрин кылааттарын саха оҕото тыл-өс, өй-санаа, билии-көрүү өттүнэн сайдыытыгар киллэрдилэр. Кинилэр   адаптацияны чэпчэкитик ааһалларыгар сыаллаан-соруктаан, ”Партнер” (ааптар Л.Д.Ушницкая) анал бырагыраама оҥоһуллан үлэлиир. Омук быһыытынан уратыбытын, олорор усулуобуйабыт укулаатын билиһиннэрэн, нэһилиэк ураты дьарыктаах ыалларыгар, улуус, өрөспүүбүлүкэ түмэллэригэр, айылҕалыын алтыһыы, о.д.а. атын тэрээһиннэр анаан тэриллэллэр.

Түгэнинэн туһанан, Хамаҕаттаҕа хас да төгүллээн кэлэн үлэлээбит кэллиэгэлэрбит тустарынан билиһиннэриэхпин баҕарабын. Ол курдук, Бельгияттан төрүттээх, алын кылаас учуутала идэлээх месье Пьер Брэ саха-француз оскуолаҕа икки төгүллээн 2004, 2008 сс., биир сыл ХИФУ омук тылын факультетыгар үлэлээбитэ. Месье Пьер олус киэҥ билиилээх, элбэҕи аахпыт, педагог быһыытынан улахан уопуттаах киһи этэ. Кини француз тылынан “Ньургун Боотур” олоҥхону ааҕан сөхпүтүн кэпсиирэ. 2004 c. Пьер оҕолору кытта испэктээк бэлэмнээн, Иркутскай куоракка француз тылынан саҥарар тыйаатырдар Бүтүн Арассыыйатааҕы фестивалларыгар бириистээх миэстэҕэ тиксибиттэрэ. Онно сүрүн оруолу оонньообут, Өймөкөөн улууһуттан кэлэн үөрэммит Лина Неустроева бастыҥ артыыс аатын ылбыта. Пьер оскуолабыт оҕолорун икки төгүл дойдутугар Бельгияҕа стажировкаҕа сырытыннарбыта. Киэҥ култуурунай экскурсиялаах бырагырааманы бэйэтэ оҥорбута, икки нэдиэлэ устата оҕолорбутун күүлэйдэппитэ. Аатырар бельгийскэй сүөһүлэр фермаларыттан саҕалаан, аан дойдуга биллэр “Мишлен” хампаанньа тэрилтэтигэр тиийэ сылдьан, олохтоох тэлэбиидэнньэҕэ уһуллан, сүрдээҕин сайдан, харахтара аһыллан кэлбиттэрэ. Хамаҕаттаҕа үлэлиир сылларыгар Пьер улуус, өрөспүүбүлүкэ, Дьокуускай куорат француз тылын учууталларыгар элбэх туһалаах сэминээрдэри ыыппыта, саҥа методикаларга үөрэппитэ. Месье Пьер Брэ айылҕабытын сөбүлээн, элбэх доҕордонон, хойукка диэри дойдутуттан билсэ-суруйса олорбута.

13 1

2004 с. Францияҕа баар “Обжектив Монд” диэн тэрилтэни кытта бииргэ үлэлэһэргэ дуогабар баттаммыта. Бу тэрилтэ салайааччыта мадам Франсин Обри Хамаҕаттаҕа хас да төгүл кэлэн үлэлээн барбыта. Мадам Франсин 2005 с. оскуола саҥа дьиэтэ, 2017 с. спорт саалата тутууларыгар, 2020 с. “Лингва” лааҕыр өрөмүөнүгэр тэрилтэтин аатыттан үбүнэн быһаччы көмөлөрү оҥорбута. Франсин Обри биир улахан бырайыага “Аан дойду оҕолоро килиимэт уларыйыытын туһунан өйдөбүллэрэ” диэн этэ. Дьокуускайга, Болгарияҕа, Страсбург куоракка Франция, Бельгия, Румыния, Камерун, Марокко уонна Саха сирин оҕолорун уруһуйдарын быыстапкатын тэрийбитэ. Саха оҕолоро бу проблеманы хайдах көрөллөрүн, килиимэт уларыйыыта кинилэртэн туох тутулуктааҕын туһунан элбэхтэ кэпсэтэн, быһааран, иитэр-үөрэтэр үлэни ыыппыта. Франсин Саха сирин кыһынын ордук сөбүлүүр буолан, үксүн ити бириэмэҕэ кэлэрэ. 2015 с. француз тылынан “Хаар остуоруйата” диэн бэртээхэй кинигэни бэчээккэ таһаарбыта. Кинигэ иллюстрациятын лиссиэй үөрэнээччилэрэ ойуулаабыттара. 2019 с. Франсин Обрига Хамаҕатта, Нам улууһун оҕолорун сайдыыларыгар, иитии, үөрэтии боппуруһуогар үлэтин сыаналаан, нэһилиэк баһылыга И.Н. Максимов “Нэһилиэк сайдыытыгар кылаатын иһин” бэлиэни туттарбыта.

2017, 2019, 2020 сс. күүстээх методист Арольд Можер үс сыл утумнаахтык үлэлээбитэ. Арольд нууччалыы көҥүллүк саҥарар буолан, лиссиэй нэһилиэк, өрөспүүбүлүкэ олоҕор актыыбынайдык, сэргэхтик кыттыбыта. Кини учууталын таһынан, өссө мусукаан идэлээх буолан, элбэх оҕону муусукаҕа уһуйбута. Иккис сылыгар Арольд, саха тылын дьаныһан үөрэтэн, холкутук саҥарар буолан соһуппута. Лиссиэй эр дьонун кытта күһүҥҥү булка, муус ылыыга тэбис-тэҥҥэ сылдьыһара. Арассыыйаҕа биллэр Евразийскай лингвистическэй олимпиадаҕа оҕолору бэлэмнээн, икки үөрэнээччибит Иркутскай куоракка ыытыллыбыт түмүктүүр түһүмэххэ ситиһиилээхтик кыттыбыттара. Франция посольствота ыыппыт “Единство в различии” диэн эссе суруйуутун куонкуруһугар үс үөрэнээччи кыайыылаах тахсан, оҕолор сыаналаах бэлэхтэри туппуттара. Арольд ыытар уруоктара куруук ураты, араас технологиялары туһанар буолан, сүрдээх интэриэһинэй буолара.

Лингва3 11

Оҕолор дьоллоругар

 Быйылгы үбүлүөйдээх сылга (1996-2021) Франция Нормандия эрэгийиэниттэн Морган ле Поэзард диэн эдэр учуутал кыыс кэлэн үлэтин саҕалаата. Лиссиэйгэ француз тылын учууталларынан Е.И. Аммосова, О.Д. Новгородова, В.Е. Лукина үлэлииллэр, аангылыйа тылыгар А.З. Герасимова уһуйар. Тас сибээскэ боломуочунай эппиэтинэһин Е.И. Аммосова толорор.

DJ6B8308 1

Үлэбит сүрүн сыала -- оҕо омук тылын чэпчэкитик ылынарын ситиһии, баҕаран туран үөрэнэргэ интэриэһин тардыы. Бу үлэбит көдьүүстээх буоларын туһуттан уруогу таһынан эбии дьарыктары тэрийэбит. “Оҕо омук тылын нөҥүө саҥаны билэр, толкуйдуур дьоҕура сайдар, айылҕаттан бэриллибит ис кыаҕын арыйарыгар олук буолар” диэн санаанан салайтараммыт, сыл устата араас күрэхтэһиилэргэ дьаныһан туран бэлэмнэнэн, наадалаах матырыйааллары тэҥҥэ көрдөөн булан, төрөппүтү кытта үлэлэһэн, элбэх үлэни ыытабыт. Үгэскэ кубулуйбут Франкофония күнүн бэлиэтиибит. “Эһиги полиглоттаргыт”, -- диэтэхпитинэ, оҕолорбут үөрэллэр.

 Үөрэнээччилэр биир улахан миссиялара -- лиссиэйгэ омук сириттэн кэлбит ыалдьыттары француз тылынан “төгүрүк остуол” тэрийэн көрсүөхтээхтэр. Оҕолор омук ыалдьыттарыгар төрөөбүт дойдуларын, үөрэнэр кыһаларын, ситиһиилэрин, стажировкаларын туһунан сиһилии французтуу кэпсииллэр.

1 64

Оскуола тэриллиэҕиттэн 150-тан тахса оҕо франкофоннай дойдуларга тыл стажировкатын ааста. Үөрэнээччилэрбит «Мин өрөспүүбүлүкэм» бырайыагы уонна «Дьырыбына Дьырылыатта» олоҥхону французтуу бэлэмнээн, саха фольклорун омук сирдэригэр билиһиннэрэн, улахан биhирэбили уонна хайҕалы ылбыттара. 50-ча үөрэнээччи олоҕун омук тылын кытта сибээстээх идэни баһылаан, өрөспүүбүлүкэ, дойду араас муннуктарыгар үлэлии, айа-тута сылдьалларыттан үөрэбит. Уонча оҕо Франция туризм, экэниэмикэ, архитектура уонна дизайн бастыҥ университеттарыгар үөрэнэн, иккис үрдүк үөрэх дипломын ылан, үлэ үөһүгэр сылдьаллар. Бу сыл кулун тутарыгар Хатырыктан төрүттээх выпускницабыт Любомира Романова Франция Тулуза куоратыгар баар Поль Сабатье аатынан университет антропобиологияҕа уонна геномикаҕа салаатыгар докторскай диссертациятын үрдүк ситиһиилээхтик көмүскээтэ.

Биһиги лиссиэйбитигэр үөрэнээччилэр саха, нуучча, ангылычаан, француз тылларын тэҥинэн үөрэтэллэрэ -- кинилэр дьоллоро дии саныыбын. Төһөнөн элбэх тылы билэллэр — соччонон аан дойду аана аһыллан иһэр аналлаах.

Араас сылларга оскуолаҕа үөрэммит, омук тылын таптаан үөрэппит, ханнык да түгэҥҥэ биһиги бырайыактарбытын өйүүр, көмөлөһөр оҕолорбутугар истиҥ махтанабыт.

Ольга Новгородова,

саха-француз лиссиэйин учуутала,

Хамаҕатта, Нам.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (1)

This comment was minimized by the moderator on the site

Дьэ кырдьык утуе тумуктээх улэ!!! Педколлективка истин Эгэрдэ!!! Ессе да ситиьиилэр сиэттистиннэр, Кыайыылар кыттыстыннар!!!

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением