Уопсастыбаҕа тыллара ыйааһыннаахтык иһиллэр, норуот ытыктыыр дьоно баһаар тиэмэтигэр бэйэлэрин санааларын социальнай ситимнэргэ үллэстибит буолаллар. Сороҕор кинилэр быһа бааччы этэн кэбиспит саҥалара дьону бутуйар, муннарар. Холобура, бу соторутааҕыта норуодунай суруйааччы Наталья Михалева-Сайа инстаграмыгар Ойуур кодексын туһунан боппуруоһу көтөхпүт этэ.
Онон биһиги ааҕааччыларбытыгар баай хара тыаны сокуонунан харыстааһын үлэтин, чуолаан Наталья Михалева көтөхпүт боппуруоһун – Ойуур кодексын – туһунан Ил Түмэн сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьевтыын кэпсэтэбит.
Чуолкайдааһын
«Биллэн турар, дьон үксэ араас федеральнай уонна эрэгийиэннээҕи таһымҥа баар боломуочуйалары, субвенциялары тыырыыны, нормативнай аахталар, сокуоннар бэрээдэктэрин билбэтэ оруннаах. Сокуону оҥорор уорган ис үлэтин билбэккэ сылдьан, таһыттан саба быраҕан, сыана быһалларын түмүгэр, сыыһа-халты өйдөбүллэр үөскүүллэр. Холобур, “Ил Түмэн дьокутааттара РФ Ойуурун кодексатыгар уларытыы киллэрбэккэ, бу баһаардар тураллар” диэн саныахтарын сөп. Дьиҥэр, букатын оннук буолбатах.
Бастатан туран, Ойуур кодекса, бу дойду ойуур хаһаайыстыбатын үлэтин сүрүннүүр федеральнай докумуон буоларын быһыытынан, бэйэтэ сиппит-хоппут докумуон буолар. Ол онно, бу баһаардарынан сибээстээн, уларытыылары киллэрэрбит ирдэммэт. Билигин атын суолталаах боппуруос
турар. Ол – Арассыыйа Бырабыыталыстыбатын таһымыгар ылыллар уураахтарга, РФ Айылҕатын ресурсатын уонна экологиятын министиэристибэтин, Рослесхоз таһымыгар ылыллар дьаһалларга алҕастар, итэҕэстэр баалларын туоратыы. Ол итэҕэстэри туоратыыга кэлиҥҥи сылларга Ил Дархан уонна Ил Түмэн элбэхтик үлэлээтэ, туруоруста. Ол иһигэр мин салайар кэмитиэтим, тус бэйэм араас федеральнай таһымнаах мунньахтарга, көрсүһүүлэргэ этиилэри киллэрбиппит. Ол этиилэрбит дойду субъектарыгар ойуур хаһаайыстыбатын салаатыгар бэриллэр субвенцияны тыырыы ньыматын уларытыыны кытта сибээстээх».
Ил Түмэн дьокутаата Владимир Прокопьев.
Ойуур кодекса – дойду тутаах докумуона
--Владимир Михайлович, Ойуур кодексын ис хоһоонун сүрүнэ тугуй? Сыала-соруга?
--Ойуур кодекса -- дойдубут биир сүрүн, үрдүк таһымнаах докумуона. Ол иһин дойду үрдүнэн биир кэлимник тэҥҥэ үлэлиир. Докумуон улахан суолталаах. Онно ойуур хаһаайыстыбата хайдах салайыллара, дьаһайыллара суруллар, боломуочуйалар чуолкайдаммыттар. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит боломуочуйата эмиэ онно суруллар. Манна биири тоһоҕолоон этиэххэ наада: дойду субъектара Ойуур кодексын быһалыы сайыннарар бырааптара суох. Ойуур кодексын сайыннарар элбэх федеральнай сокуоннар, нормативнай аахталар, ол эбэтэр РФ уураахтара, РФ Айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа министиэристибэтэ, Рослесхоз дьаһаллара бааллар. Бу нормативнай аахталарга бэйэбит сокуоннарбытын сөп түбэһиннэрэбит, ситэрэн биэрэбит, сайыннарабыт. Айылҕа харыстабылын мэктиэлиир өрөспүүбүлүкэ сокуонуттан уонна Сир кодексатыттан саҕалаан, ойуурга сыһыаннаах элбэх нуорма докумуоннара бааллар. Онон ойуур хаһаайыстыбатыгар сыһыаннаан, өрөспүүбүлүкэ сүрүн сокуоннара да, докумуоннара да дойдуга, субъектарга үлэлииллэр.
Судаарыстыба бас билиитэ
--Ойуур пуондатын ким бас билэрий?
--Ойуур пуондата судаарыстыба бас билиитэ, ол аата норуот бас билиитинэн буолар. Чуолкайдыыбын. Ойуур пуондата, ол эбэтэр хара тыа, үүнээйилэр, от-мас -- барыта судаарыстыбаннай федеральнай бас билии. Ол соторутааҕыта киирбит дьаһал буолбатах. Ыраахтааҕы былааһын саҕана ойуур Арассыыйа империятын бас билиитэ уонна баайа этэ. Сэбиэскэй Сойуус саҕана ойуур эмиэ судаарыстыба баайынан буолара. Онон үйэлэр тухары ойуур уонна уу ресурсалара (өрүстэр, күөллэр, үрэхтэр) -- барыта судаарыстыба бас билиитэ. Ол эрээри, Ойуур кодексын уонна 184-с №-дээх федеральнай сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн, ойууру, уу ресурсаларын дьаһайыы боломуочуйаларын дойду эрэгийиэннэригэр биэрбиттэрэ.
Этиибит, дьэ, иһилиннэ
--Баһаарга ананар үбү-харчыны дьон ааҕар-суоттуур… Саха сиригэр бу салааҕа төһө харчы-үп көрүллэрий?
--Дьон-сэргэ: «Бүтэһик сылларга тоҕо ойуур баһаарын кытары охсуһуу кыайтарбатый? Тоҕо күүс-кыах тиийбэтий?» -- диэн сөпкө ыйытар. Маныаха маннык быһаарыам этэ. Федеральнай киин субъектарга ойуур хаһаайыстыбатын салайарга субвенция биэрэр. Субвенция олохтоммут ньыманан (методика) ааҕыллан тыырыллар. Ол бэриллибит үбүнэн субъектар ойуур баһаарын сэрэтэр үлэлэрин ыытыахтаахтар – сиринэн уот тарҕамматын курдук ыраастааһыны, минерализованнай балаһалары оҥорууну, ойууру эмтээһини. Бу субвенция үбүгэр ойуур хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин штаттарын тутуу эмиэ ааҕыллар – лесниктэри, ойуур баһаарын умуруорар “Якутлесресурс”, Росавиация үлэһиттэрин, тиэхиньикэнэн, уматыгынан хааччыллыы. Субвенция кээмэйигэр тохтуур буоллахха, Саха сиригэр биир гектар сиргэ 6 солкуобай 10 кэппиэйкэни биэрэллэр. Ол аата, саба быраҕан холобурдуур буоллахха, тыһыынча гектардаах баһаары 6 тыһ. солк. үбүнэн умулларарга күһэллэрбит курдук. Биһигиттэн кыра субвенцияны Чукотка уонна Ямал-Ненец уокуруктара ылаллар. Атыттарга улахан суумалары көрөллөр. Уһук Илиҥҥэ ортотунан 25 солк., Арассыыйаҕа ортотунан 200 солк. буолар. Сорох субъектарга биир гектар сирдэригэр 1200 солк., 900 солк. анаабыттар. Биһиги салалтабыт оннук балаһыанньаны кытары сөпсөһөн олорботоҕо. Субвенцияны ааҕыы ньыматын, Саха сиригэр сыһыаннаан, олох сөбө суоҕун дакаастаан, “Субвенцияны ааҕыы ньыматын хаттаан көрүөххэ наада” диэн, Өрөспүүбүлүкэ баһылыга, ситэриилээх былаас бэрэстэбиитэллэрэ, Ил Түмэн дьокутааттара төһөлөөх туруорсубуттара буолуой?! Саха сирин усулуобуйата, тырааныспар исхиэмэтэ уустуга, килиимэтин уратыта ааҕыы ньыматыгар учуоттамматаҕа ырылхайдык көстө сылдьарын, киэҥ сиринэн тайаан сытар тайҕабытыгар уот турдаҕына, умуруорар кыахпыт суоҕун төһөлөөх этиммиппит буолуой? “Саатар, Уһук Илин эрэгийиэн орто көрдөрүүтүн – 25 солк. анааҥ”, -- диирбит. Хомойуох иһин, бу сылга диэри ол этиибит РФ Бырабыыталыстыбатын таһымыгар иһиллибэтэҕэ. Оттон бу сайын алдьархай ааҥнаабытын кэннэ, сирбит-уоппут куруҥҥа кубулуйар куттала үөскээбитигэр, дойду Бэрэсидьиэнэ болҕомтотун уурбутун эрэ кэннэ, РФ Бырабыыталыстыбатын таһымыгар хамсааһынтахсан эрэр... Бу хамсааһын тахсыбытыгар, Ил Дархан Айсен Николаев өҥөтө улахан. Кини боппуруостары сөптөөхтүк – субвенция кээмэйэ кыччыгыйын, үлэһит, тиэхиньикэ, сэбилэнии тиийбэтин кыһалҕаларын -- үрдүк таһымҥа көтөҕөн, Владимир Путин субвенцияны анааһын ньыматын хаттаан көрөр туһунан сорудах биэрдэ. Оттон ол ааҕар ньымаларыгар итэҕэс үгүс. Холобур, эрэгийиэн нэһилиэнньэтин ахсаанын сиригэр сыһыаннаан ааҕаллар. Ол иһин биһиэхэ көрүллэр үптэрэ 6 эрэ солкуобай буоларыгар тиэрдибитэ. Биһиги кэмитиэппит эмиэ өр сылларга ити сыыһа ааҕыыны уларытарга туруорсубута. Ойуур национальнай форумун биир түһүмэҕэ икки сыллааҕыта Дьокуускайга ыытыллыбыта. Онно Саха сиригэр баар кыһалҕалары көтөхпүппүт. Онон ойуурбут көрүүтэ-истиитэ суох хаһан да хаалбатаҕа.
Ил Түмэн сокуонугар тирэҕирэн
--Владимир Михайлович, эн көҕүлээн киллэрбит “Саха Өрөс-пүүбүлүкэтигэр ирбэт тоҥу харыстыыр туһунан” өрөспүүбүлүкэ сокуонун барылын 2018 сыллаахха ылыммыттара. Билигин буола турар балаһыанньаҕа сокуон суолталааҕа билиннэ. Хайдах үлэлиирий?
--Ирбэт тоҥу харыстыыр сокуону Саха сирэ биир бастакынан ылыммыта. Биһиги эрэгийиэммит килиимэт балысханнык сылыйарын түмүгэ тугунан охсон тахсарын билэр. Баһаардар, халаан уулара … Ил Түмэн көҕүлээбит сокуонунан дойдуга хамсааһын таҕыста. Кэккэ федеральнай сокуоннар киирэн эрэллэр. Кэлэр сылга ирбэт тоҥу чинчийии үлэтигэр федеральнай киин үп көрдө. Ыстаансыйалар тутуллуохтара, учуонайдар үлэлиэхтэрэ. Маныаха биһиги сокуоммут тирэх буолбута.
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
