Бэлиитикэ

Сорук: олох хаачыстыбатын тупсарыы

-- Ытыктабыллаах дэлэгээттэр, дьокутааттар уонна баһылыктар, эһигини барыгытын бэрэстэбиитэллээх уорганнар дьокутааттарын иккис сийиэһинэн эҕэрдэлиибин. Үтүө соруктаах, дьону түмэр, олоҕу тупсарар үлэҕит иһин ис сүрэхпиттэн махтанабын, бу курдук биир сомоҕо күүс буоламмыт, өрөспүүбүлүкэбит, бүттүүн Ийэ дойдубут, Арассыыйа туһугар бэриниилээхтик үлэлиэҕиҥ, иннибит диэки баран иһиэҕиҥ, – диэтэ Ил Дархан Айсен Николаев.

Бу ааспыт сылларга сааҥсыйанан, пандемиятынан, ойуур баһаардарынан, анал байыаннай дьайыынан сибээстээн, төһө да уустуктар баалларын үрдүнэн, миэстэҕэ кэмигэр сөптөөх дьаһаллар ылылланнар, олох-дьаһах айгырааһына таһаарыллыбатаҕын, өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтэ бөҕөргөөбүтүн, бары хайысханан үлэ көрдөрүүлэрэ тупсарыллыбытын бэлиэтээтэ.  Бүгүн икки ыйаахха илии баттаабыт. Бастакыта – анал байыаннай дьайыылар кыттыылаахтарын өйөөһүн тирэх дьаһаллара (баайга-дуолга, сиргэ нолуоктан босхолооһун, уопсастыбаннай тырааныспарга босхо айаннааһын уо.д.а.). Онон дьокутааттар бэйэлэрин муниципалитеттарынан тустаах быраап аакталарын уталыппакка ылалларыгар сорудахтаата. Иккис ыйаах каадыр эрэсиэрбэтигэр анаммыт. Өрөспүүбүлүкэ тирээн турар соруктарын быһаарыы биир сүрүн усулуобуйатынан ситэриилээх уонна бэрэстэбиитэллээх былаас уорганнарын үлэһиттэрин идэлэрин үрдэтии, көдьүүстээх бырайыактары тобулан үлэлиир үрдүк таһымнаах исписэлиистэри бэлэмнээн таһаарыы буолар. Ити иһин судаарыстыбаннай, муниципальнай салалтаҕа хандьыдааттары сүүмэрдээн иитии-үөрэтии биир кэлим тиһигинэн тэриллэр буолбут.

– Судаарыстыбаннай уонна муниципальной былаас уорганнарын соруктара нэһилиэнньэ олоҕун хаачыстыбытын тупсарыы, дьон дохуота үрдүүр усулуобуйатын тэрийии буолар. Биһиэхэ онно сөптөөх кыах да, тирэх да баар, – диэтэ Ил Дархан, салгыы эрэгийиэннээҕи, федеральнай бырагыраамаларынан, бырайыактарынан ыытыллар үлэлэргэ тохтоото.

Олоҕу хамсатар сокуоннар

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев бэйэтин дакылаатыгар 2017 с. кулун тутар 29-30 күннэригэр буолбут муниципальнай тэриллиилэр бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын I сийиэһин Быһаарыыларын чэрчитинэн, дьокутааттар үлэлэрин ис хоһоонун тупсарарга, бэрэстэбиитэллээх уоргаҥҥа кинилэр боломуочуйаларын үрдэтэргэ ыытыллыбыт үлэни-хамнаһы сырдатта. Бу кэм устатыгар дойду олоҕор тахсыбыт уларыйыылар, Конституция реформатын тустарынан кэпсээтэ. Саҥа ылыллыбыт федеральнай сокуоннар биһиги усулуобуйабытын учуоттаабат өрүттэрин көннөрөргө ыытыллыбыт үлэни, Судаарыстыбаннай Дуумаҕа киллэриллибит көҕүлээһиннэри билиһиннэрдэ. Тыа дьонун долгуппут, «балбаах сокуона» диэн сүрэхтэммит сүөһү иитиитин ойоҕос бородуукталарын туһунан сокуон тэрээһиннээх хаһаайыстыбаларга сыһыаннааҕын, кэтэх ыаллары таарыйбатын ыйда, ону дьокутааттар нэһилиэнньэҕэ таба өйдөтөллөрүгэр эттэ.

Өрөспүүбүлүкэ сокуоннарын тумнубата. Билигин оҥоһулла сылдьар тыа сиригэр урбааны сайыннарарга, саҥа үлэ миэстэлэрин таһаарарга туһуламмыт «Олохтоох производствоны сайыннарыы территорияларын туһунан» саҥа сокуон барылыгар урбаанньыттары, үлэни-хамнаһы тэрийиэхтэрин баҕарар дьону кытары сүбэлэһэн, чопчу этиилэри киллэрэргэ ыҥырда.

Госдуумаҕа бастакы ааҕыыны ааспыт «Аһаҕас (публичнай) былаас кэлим тиһигэр олохтоох салайыныыны тэрийии уопсай принциптэрин туһунан» федеральнай сокуон барылыттан дьиксинэр сатамматын бэлиэтээтэ. Ил Түмэн бу сокуон барылыгар ханнык көннөрүүлэри киллэрбитин, ыстатыйаларынан чопчу ыйан, сиһилии быһааран биэрдэ.

– Олохтоох салайыныы уоргана аһаҕас былаас дьоҥҥо-сэргэҕэ саамай чугас, миэстэҕэ баар кыһалҕаны иһиттэн билэр түһүмэҕэ буолар. Кини үлэтин түмүгүнэн нэһилиэнньэ олохтоох салайыныы уонна судаарыстыбаннай былаас уорганнарын үлэлэрэ төһө көдьүүстээҕин сыаналыыр. Судаарыстыбаннай былаас, бэрэстэбиитэллээх былаас уонна олохтоох салайыныы уорганнара биир тиһиккэ киирдэхтэринэ, биһиги үлэбит көдьүүһэ өссө үрдүүрүгэр эрэнэбит, – диэн түмүктээтэ спикер этиитин.

Өрөспүүбүлүкэ – инники күөҥҥэ

Судаарыстыбаннай Дуума эрэгийиэн бэлиитикэтигэр уонна олохтоох салайыныыга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алексей Диденко атын эрэгийиэннэр бэрэстэбиитэллээх уорганнарын дьокутааттарын сийиэһин төрүт тэрийэ иликтэрин эттэ. Бу тэрээһин кинилэргэ холобур буолар диэтэ. Судаарыстыбаннай Дуума үлэтин туһунан сырдатарыгар, Ил Түмэн саҥа сокуоннарга көннөрүүлэри киллэриигэ, көҕүлээһиннэри оҥорууга көхтөөхтүк кыттарын бэлиэтээтэ.

РФ сенатора, Федерация Сэбиэтин федеративнай тутулга, эрэгийиэннээҕи бэлиитикэҕэ, олохтоох салайыныыга уонна Хотугу Сир дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Акимов 100 сыллаах үбүлүөй чэрчитинэн, 2022 с. ахсынньыга тэриллибит Саха Өрөспүүбүлүкэтин Күннэрин түмүгүнэн Федерация Сэбиэтэ өрөспүүбүлүкэ салалтатын үлэтин үрдүктүк сыаналаабытын иһитиннэрдэ. Федерация Сэбиэтин алта сис кэмитиэтигэр оскуолалар өрөмүөннэриттэн саҕалаан, муоста тутуутугар тиийэ элбэх боппуруоска кэпсэтии ыытыллыбыт, ол түмүгэр чугастааҕы сыллардаах үлэни торумнуур «Саха Өрөспүүбүлүкэтин сайдыытын туһунан» уураах ылыллыбыт. Өрөспүүбүлүкэ киллэрбит этиилэрин сенатордар өйөөбүттэр, Федерация Сэбиэтин Бэрэссэдээтэлэ Валентина Матвиенко уураахха киллэриллибит дьаһаллар толоруллуохтара диэн мэктиэлээбит.

Судаарыстыбаннай Дуума дьокутаата Галина Данчикова дойду салалтата Уһук Илини уонна Аартыканы сайыннарыыга улахан болҕомтотун уурарын, 71 федеральнай сокуон ылыллыбытын, национальнай бырайыактарынан, бырагыраамаларынан улахан үлэ ыытылларын эттэ. Ил Түмэн көҕүлээһининэн хотугу собуос туһунан, «Аартыка оҕолоро» уо.д.а. сокуоннар барыллара оҥоһуллубуттарын бэлиэтээтэ.

Этиилэр учуоттаннылар

Кулун тутар 28 күнүгэр дэлэгээттэр үс былаһаакканан тарҕаһан үлэлээбиттэрэ. Ол курдук, бастакы былаһааккаҕа – олохтоох салайыныы тирээн турар боппуруостарыгар, иккискэ – экология, сири туһаныы, тыа хаһаайыстыбатын, Аартыка, ОДьКХ, энергетика боппуруостарыгар, үһүскэ – үөрэх, култуура, наука, дьиэ кэргэн уонна оҕо аймах, патриотическай иитии боппуруостарыгар анаммыт төгүрүк остуоллар ыытыллыбыттара.

Хас биирдии былаһааккаҕа киирбит этиилэринэн ылыллыбыт Быһаарыылары модератордар ааҕан иһитиннэрбиттэрин дэлэгээттэр биһирээтилэр, сийиэс түмүк Быһаарыытыгар киллэрэргэ эттилэр. Онно эбии быһыытынан кэккэ этиилэри оҥордулар. Холобур, Прокопий Марков (Майа сэл.) үлэтэ суоҕунан учуокка турар киһи улуустааҕы Дьарыктаах буолуу киинигэр ыйга иккитэ регистрацияланара мөлтөх суоллаах-иистээх, ыраах сытар нэһилиэктэргэ төрүт табыгаһа суоҕун бэлиэтээтэ, бу кыһалҕа тустаах федеральнай сокуон барылыгар учуоттанарын ситис диэн Галина Данчиковаттан көрдөстө.

Хаартыскаҕа Василий Кононов (Ил Түмэн) түһэриилэрэ.