Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -11 oC

Аныгы Арассыыйаҕа биир сүрүн кыһалҕанан – дьадайыы буолар. Росстат дааннайынан, 2020 сыл I кыбаарталыгар дойду үрдүнэн 18,6 мөлүйүөн киһи тииһинэн олоруу алын кээмэйиттэн намыһах дохуоттааҕа көстөр. Ити Арассыыйа нэһилиэнньэтин 12,6 %-нын ылар. Ол эбэтэр хас биирдии уулуссаҕа көрсүбүт ахсыс киһибит “дьадаҥы” дэнэр араҥаҕа киирэр буолуон сөп. 

Аныгы Арассыыйаҕа биир сүрүн кыһалҕанан – дьадайыы буолар. Росстат дааннайынан, 2020 сыл I кыбаарталыгар дойду үрдүнэн 18,6 мөлүйүөн киһи тииһинэн олоруу алын кээмэйиттэн намыһах дохуоттааҕа көстөр. Ити Арассыыйа нэһилиэнньэтин 12,6 %-нын ылар. Ол эбэтэр хас биирдии уулуссаҕа көрсүбүт ахсыс киһибит “дьадаҥы” дэнэр араҥаҕа киирэр буолуон сөп. 

2020 сыл от ыйын 21 күнүгэр Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин “РФ 2030 сылга диэри сайдыытын национальнай сыаллара” диэн Ыйааҕа тахсыбыта. Онно аны 10 сылынан дойду үрдүнэн дьадайыы таһымын 2017 сыллааҕы көрдөрүүттэн икки бүк түһэрэр туһунан сорук туруорар. Санатан эттэххэ, 2017 сыллаахха Арассыыйаҕа тииһинэн олоруу алын кээмэйиттэн намыһах дохуоттаах 19,3 мөлүйүөн киһи баара. Онон 2030 сылга ити сыыппара 9,65 мөлүйүөн киһиэхэ тэҥнэһиэхтээх. Билигин дойдуга тииһинэн олоруу алын кээмэйэ үлэлиир кыахтаах улахан киһиэхэ 11 510 солк., оҕоҕо – 10 383 солк. буолан турар. Киһи хомойоро диэн, итиччэ да кыра суумаҕа тиийбэт дохуоттаах бүтүн сүүрбэччэ мөлүйүөн киһи Арассыыйаҕа олорор.

Саха сиригэр дьадайыы боппуруоһа эмиэ олус сытыытык турар. Росстат Саха сиринээҕи салаатын дааннайынан, 2020 сыл I кыбаарталын түмүгүнэн Саха сиригэр тииһинэн олоруу алын кээмэйэ улахан киһиэхэ 18 579 солк тэҥнэспит. Хомойуох иһин, хас биирдии бэһис биир дойдулаахпыт ыйга итиччэ суумаҕа тиийбэт дохуоту аахсар. Атыннык эттэххэ, Саха сиригэр дьадаҥы араҥаҕа киирэр киһи ахсаана сүүрбэччэ бырыһыаҥҥа тиийэр. 

rdPBz1SEdd копия

Дьадаҥылар өссө дьадайдылар

Коронавирус дьаҥа бүтүн аан дойду кириисиһин күөртээтэ. Ол содула кэлин мөлүйүөнүнэн дьон олоҕун таһымыгар биллэр кутталлаах. Холобур, Арассыыйаҕа номнуо балтараа мөлүйүөн кэриҥэ киһи үлэтэ уонна дохуота суох сир-халлаан икки ардыгар олорон хаалбыт. Билигин судаарыстыба оҕолоох ыаллары кэмигэр өйөөн, иэдээн дириҥии илик. Ол гынан баран, көмө оҥоһуллан бүттэҕинэ, балаһыанньа дьиҥнээх сирэйэ көстүөн сөп. Тоҕо диэтэххэ, кыра дохуоттаах дьон уурунуу харчылара суох, итиэннэ экэнэмиичэскэй балаһыанньа көнөрүн күүтэр кыахтара эмиэ суох.

Аныгы Арассыыйа устуоруйатыгар дьадайыы таһыма 2012 сыллаахха түһэ сылдьыбыта бэлиэтэнэр. Онно нэһилиэнньэ 10,8 %-на тииһинэн олоруу алын кээмэйиттэн намыһах дохуоттааҕа. Ол эбэтэр 15,5 мөлүйүөн дьадаҥы киһи баара. Билигин балаһыанньа эрэгийиэннэргэ тус туһунан, майгыннаспат. Ол курдук, “дьадаҥы” уонна “баай” эрэгийиэннэр икки ардыларыгар олох таһыма 3-4 төгүл араастаһар. Холобур, Ямало-Ненецкай автономнай уокурук саамай аҕыйах дьадаҥылаах. Нэһилиэнньэ уопсай ахсааныттан 5,6 -нын ылар. Оттон Тываҕа дьадаҥы дьон ахсаана 35 %-ҥа тиийэр.

Бастакылар уонна бүтэһиктэр

“Дьадаҥы” уонна “баай” эрэгийиэннэр рейтиннэрин таһааралларыгар, нэһилиэнньэ ыйдааҕы орто медианнай дохуотун (нэһилиэнньэ дохуотун таһыма) табаар уонна өҥө чопчуламмыт нобуорун сыанатыгар үллэрэллэр. Оччоҕуна, судургутук эттэххэ, дохуот сыананы хас төгүл баһыйарын көрдөрөр кэписийиэн тахсан кэлэр. Хас биирдии эрэгийиэҥҥэ сыана уонна дохуот тус туһунан буоларынан, ол барыта суокка учуоттаныллар.

90edb1520bed63af2f32b8eec6808608 копия

Экэнэмиистэр итинник ньыманан аахпыттарыгар, Ямало-Ненецкай автономнай уокурук нэһилиэнньэтин медианнай дохуота сыананы 3,11 төгүл баһыйара көстүбүт. Атыннык эттэххэ, бу эрэгийиэҥҥэ олох таһыма Арҕаа Дьобуруопа дойдуларын кытта араа-бараа сылдьар эбит.

Инники күөҥҥэ иһэр элбэх дохуоттаах эрэгийиэннэр ахсааннарыгар өссө Ненецкэй автономнай уокурук, Москуба куорат, Чукотка уонна Магадан уобалаһа киирбиттэр.

Саамай дьадаҥы эрэгийиэн аатын Тыва Өрөспүүбүлүкэтэ сүгэр. Кини бүтэһик 85-с миэстэҕэ турар. Манна нэһилиэнньэ медианнай дохуота сыананы баара-суоҕа 0,97 төгүл баһыйар.

Омос көрдөххө, Саха сиригэр дохуот үрдүк курдук. Ол гынан баран, өрөспүүбүлүкэ биир саамай элбэх дьадаҥы нэһилиэнньэлээх эрэгийиэннэр ахсааннарыгар киирэр. Дохуотун кээмэйинэн 15-с миэстэҕэ сылдьар. Ол эрээри хас төрдүс эбэтэр бэһис олохтооҕо тииһинэн олоруу алын кээмэйиттэн намыһах дохуоттаах. Онон дьадаҥы араҥа ахсаана 17,9 % тэҥнэһэр. Ити нэһилиэнньэ икки ардыгар дохуот кээмэйэ улаханнык араастаһарын туоһулуур. Ким эрэ сиэрэ суох үрдүк хамнастаах, оттон ким эрэ нэһиилэ айаҕын ииттинэн олорор.

bednost 800x429 20e копия

Умнаһыттар кимнээҕий?

Арассыыйаҕа дьадаҥы араҥа өссө арыый чэпчэки олохтоох диэххэ дуу... Хомойуох иһин, дойду нэһилиэнньэтин 1,9 %-на тииһинэн олоруу алын кээмэйин аҥаарыгар да кыайан тиийбэт быстар намыһах дохуоттаах. Маннык араҥаны “умнаһыттар” араҥалара (крайняя нищета) диэн ааттыыллар. Ол эрээри умнаһыттар Арассыыйа субъектарыгар барытыгар биир тэҥ элбэх буолбатахтар. Ортотунан нэһилиэнньэ 1,6 %-нын ылаллар. Үксүгэр маннык уустук олохтоох дьон олох түгэҕэр түспүттэригэр, бүдүрүйбүттэригэр бэйэлэрэ буруйдаахтар. Холобур, куһаҕан дьаллыкка, наркотикка ылларан, арыгыга убанан өрүттүбэт турукка киирэн хаалаллар. Ол гынан баран, сорох эрэгийиэннэргэ экэнэмиичэскэй балаһыанньа мөлтөҕө умнаһыт кэккэтин хаҥатарга күһэйэр. Холобур, Тыва Өрөспүүбүлүкэтигэр күттүөннээх үлэ-хамнас суох. Ол түмүгэр нэһилиэнньэтин 6,6 %-на умнаһыт олоҕунан олорор. 2020 сыллааҕы дааннайынан өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтин ахсаана 327 383 киһи, онтон 21 607 киһи быстар дьадаҥы олохтоох буолан тахсар. Ингушетия эмиэ умнаһыттарын ахсаанынан инники күөҥҥэ иһэр. Манна 24 338 (4,8 %) киһи быстар дьадаҥы. Алтай Өрөспүүбүлүкэтин нэһилиэнньэтин 4,2 %-на умнаһыт араҥатын толорор.

Дьадайыы төрдө тугуй?

Соторутааҕыта эспиэрдэр Арассыыйа араас эрэгийиэннэригэр олорор дьонтон дьадайыы төрдүн быһаарар ыйытык оҥорбуттар. Барыта араас социальнай статустаах 1500 киһи кыттыыны ылбыт. Ол түмүгүнэн, 32 % кыттааччы дьадайыы сүрүн биричиинэлэринэн үлэтэ суох буолууну уонна намыһах дохуоту ааттаабыттар. 17 % – сүрэҕэ суох буолуу, 9 % – былаастар мөлтөх бэлиитикэлэрэ, 5 % – сыана ыараханын, 4 % – арыгы уонна наркотик диэн ыйбыттар. 10 % киһи чопчу биричиинэни кыайан быһаарбатах.

Өссө биир социальнай ыйытыкка үлэтэ суох буолуу (57 %), куһаҕан дьаллык (45 %), дойду уустук экэнэмиичэскэй балаһыанньата (25 %) диэн хоруйдаабыттар.

“Сиэрдээх Арассыыйа” дьадайыыны утары оҥорбут  бырагыраамата

От ыйын 30 күнүгэр РФ Госдууматын дьокутаата Федот Тумусов суруналыыстары кытта көрсүһүүтүгэр “Сиэрдээх Арассыыйа” дойдуга дьадайыы кыһалҕатын быһаарарга туһуламмыт бырагырааматын бырайыагын билиһиннэрдэ.

3jddI8iGKw копия

Дьокутаат “Сиэрдээх Арассыыйа” баартыйа киһи хапытаалын харыстыырга уонна сайыннарарга анаммыт бүддьүөт үбүн-харчытын анал дьиэ кэргэн счеттарын арыйан, онно быһаччы уган мунньар бырайыактааҕын кэпсээтэ. Кини быйыл өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн социальнай эйгэҕэ көрүллүбүт 32 млрд. солк. дьадаҥы дьиэ кэргэттэр кыһалҕаларын кыайан баһаарбатын туһунан санаатын үллэһиннэ.

Федот Тумусов аадырыстаах эрэ көмө дойдуга уонна өрөспүүбүлүкэҕэ дьадайыы боппуруоһун быһаарарга көдьүүстээх буолуоҕа диэн бэлиэтээтэ.

Түмүккэ

Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыытылыстыбата 2024 сылга диэри дьадайыы таһымын түһэрэргэ 137 млрд. солк. ыытарга былааннанар. Ол түмүгэр дьадаҥы дьон ахсаана икки төгүл кыччыахтаах.

Социальнай ыйытыктар көрдө­рөллөрүнэн, дьадайыы биир сүрүн биричиинэтинэн күттүөннээх үлэ-хамнас суоҕа буолар. Онон дьону дьарыктаах оҥоруу өрөспүүбүлүкэ салалтатын үлэтин биир сүрүн соруга. Этэргэ дылы, киһиэхэ балык биэрдэххинэ кини биир күн тот буолуоҕа, оттон күөгү биэрдэххинэ, олоҕун устата өлүөр олоруоҕа.

Билигин дьону дьарыктаах оҥоруу биир көдьүүстээх миэрэтинэн социальнай хантыраактары түһэрсии буолар. Быйыл ити сыалга бүддьүөттэн 330 мөл. солк. көрүллүбүтэ биллэр. Ити суума былырыыҥҥыттан 11,2 %-нан элбэх. Былырыыҥҥы дааннайынан, 3500 дьиэ кэргэн социальнай хантараакка илии баттаспыт. Билигин ол дьон бары бэйэ дьыалатын тэринэн, быр-бааччы үлэлии-хамсыы олороллор. Ити курдук, дьону дьарыктаах, үлэлээх-хамнастаах оҥорон дьадайыы боппуруоһун көдьүүстээхтик быһаарыахха сөп.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением
Лента новостей

Суоппар буолар уустугурда

Муус устар 1 күнүттэн байаҥкамаат бэбиэскэтиттэн куотунар дьону тырааныспары ыытар…
28.03.24 17:19
Лента новостей

Интерактивнай быыстапка

«Арассыыйа – Мин устуоруйам» мультимедийнай устуоруйа пааркатыгар кулун тутар 20 күнүттэн…
28.03.24 16:23