Издательский дом Редакция Подписка
Погода в Якутске: . -12 oC

«Билиҥҥи усулуобуйаҕа биисинэс уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар социальнай алтыһыылара» диэн тиэмэҕэ парламентскай истиилэр буолан аастылар.

«Билиҥҥи усулуобуйаҕа биисинэс уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар социальнай алтыһыылара» диэн тиэмэҕэ парламентскай истиилэр буолан аастылар.

 Мунньаҕы Ил Түмэн хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар боппуруостарыгар уонна Аартыка дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева иилээн-саҕалаан ыытта.

Кэнники сылларга сир баайын хостуур тэрилтэлэр федеральнай, өрөспүүбүлүкэтээҕи сокуоннары төһө тутуһалларын уонна хотугу төрүт олохтоох омуктары кытта сыһыаннаһыыларыгар туох үлэ ыытылларын туһунан дьокутааттар, толоруулаах былаас бэрэстэбиитэллэрэ, улуус, нэһилиэк дьаһалталарын баһылыктара, аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар ассоциацияларын чилиэннэрэ кэпсэттилэр, дакылааттары иһиттилэр.

СнимокГЕХ.JPG

Мин бэйэм илин эҥээртэн төрүттээх, онно улааппыт буоламмын, Сахабыт сирин хоту олорор нэһилиэнньэтин кыһалҕатын, артыаллар туох үлэни ыытан кэлбиттэрин үчүгэйдик билбэппин билинэн, бу туһунан сиһилии тустаах кэмитиэт бэрэссэдээтэлин кытта кэпсэтэргэ сананным.

Саха сирин артыаллар сайыннараллар

– Сахабыт сирэ инники сайдыыта сир баайын хостуур бырамыысыланнас тэрилтэлэрин, итиэннэ кыра артыаллары кытта сибээстээх. Дьэ, бу артыаллар «Сир баайын туһунан» диэн федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран, аукцион ыытаат, тута хостообутунан барыахтарын сөп. Ону биһиги билбэккэ да олорор түгэннэрбит баар этилэр, – диэн Елена Голомарева кэпсэтиини саҕалыыр.

Бу тэрилтэлэри бырамыысыланнас министиэристибэтэ көрөр-истэр, испииһэк оҥорон сурунар эбит. Урут аукцион ыытылларыгар, быраабыла быһыытынан, артыал салайааччыта олохтоох дьаһалтаны кытта сөбүлэҥ түһэрсиэхтээх эбит. Ол ыстатыйаны 2000 сылларга сотон кэбиспиттэрин парламентарий бэлиэтиир. Онон, бөһүөлэк сайдыытын учуоттаабакка, олохтоох нэһилиэнньэни кытта отой сибээһэ суох үлэлиэхтэрин сөп курдук балаһыанньа үөскүү сылдьыбыт.

– Ол эрээри Ил Түмэн уонна СӨ Бырабыыталыстыбата туруорсан, бу боппуруоска күүскэ үлэлэһэн, итинник быһыы тахсыбатын ситистибит. Ол курдук, Саха Өрөспүүбүлүкэтэ «Биисинэс социальнай эппиэтинэһин туһунан» диэн 2018 сыллаахха ылыллыбыт сокуоннаахпыт. Бу сокуоҥҥа «тастан кэлбит тэрилтэлэр олохтоох салайыныылары кытта сөбүлэҥ түһэрсэр эбээһинэстээхтэр» диэн сурулла сылдьар. Ону тэҥэ «Айылҕа баайын үгэс быһыытынан туһаныллар сирдэр» диэн федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран, Саха сирин 63 муниципальнай тэриллиитигэр итинник статустаах сирдэри бэрэстэбиитэллээх уорганнарбыт бигэргэппиттэрэ. Онон бу сирдэргэ олорор дьон (табаһыттар, балыксыттар, булчуттар) артыаллар үлэлэригэр быһаччы кыттыыны ылыахтаахтар. Оттон сир баайын хостооччулар сири хаһыахтарын иннинэ этнологическай эспэртиисэни ыытыахтаахтар. Ол эбэтэр артыал салайааччыта туох ханнык иннинэ үлэлиэхтээх сирин нэһилиэнньэтин кыһалҕатын, бөһүөлэк туругун билсиэхтээх. Олохтоохтору кытта көрсөн, тэрилтэ хайдах быһыылаахтык үлэлиэхтээҕин, хас сылга кэлбиттэрин, төһө дохуокка суоттаналларын, ол онтон төһөтүн нэһилиэнньэ олоҕун тупсарыыга биэрэр соруктаахтарын кэпсиэхтээхтэр, – диэн норуот дьокутаата быһаарар.

Снимок_5.JPG

Төрүт олохтоох омуктары уонна бырамыысыланнай хампаанньалары кытта хардарыта сыһыаннаһыыга туһаайыллыбыт ыстандаарты былырыын федеральнай таһымҥа бигэргэппиттэрэ. Ити ыстандаарка сир баайын туһанааччы тустаах сиргэ социальнай эбийиэктэри тутар эбээһинэстээҕиттэн саҕалаан, аҕыйах ахсааннаах хотугу норуот ыччатын үөрэттэриэхтээҕэ, олохтоох нэһилиэнньэттэн дьону үлэҕэ ылыахтааҕа, суолларын оҥоруохтааҕа, о.д.а. ирдэбиллэр чопчу ыйыллаллар. Мин өйдөөбүппүнэн, эһиил 2022 сылтан бу ыстандаартынан күүскэ үлэлиэхтээхтэр.

Көһөргө күһэллэллэр

Өлүөхүмэ улууһун Тээнэ национальнай нэһилиэгин баһылыга Алексей Николаев олохтоохтор былыргыттан геологтары кытта ыкса үлэлэһэллэрин кэпсээтэ. Өссө сэбиэскэй кэмтэн сопхуостар геологтар айаннарыгар элбэх табаны биэрэллэрэ, эбэҥки булчуттара каюр буолан сирдьиттииллэрэ, сис тыаларга, халыҥ тайҕаҕа солбуллубат көмөлөһөөччү этилэрэ.

– Саха сирин соҕурууҥҥу сирин баайын баһылыырга биһиги нэһилиэкпит, оройуоммут олохтоохторо, эбэҥки норуота тугунан да солбуллубат уонна сотуллубут сүдү кылааттаах. Ол иһин былаас уонна бырамыысыланнас тэрилтэлэрин өттүттэн биһиэхэ ураты болҕомто ууруллуохтаах этэ. «Норд Голд Менеджмент» ХЭТ номнуо 10-с сылын биһиги төрүт сирбитигэр үлэлиир. Кинилэр байаллар, оттон биһиги? Итиччэлээх элбэх сир баайын биэрэ олорон, Арассыыйаҕа холобурга сылдьар тупсаҕай оҥоһуулаах, толору хааччыллыылаах, аныгылыы тииптээх бөһүөлэк буолбуппут ырааппыт буолуохтаах этэ. Ханна баарый? Суох буоллаҕа дии... Билигин биһиги сирбитигэр-уоппутугар хас да көмүстээх сири буллулар. Онно чинчийэр уонна хостуур үлэлэр тохтоло суох ыытылла тураллар. Оттон ити территория — «Тээнэ» диэн удьуор уус община үйэ саас уутуйан-тэнийэн олорбут, үгэс хаһаайыстыбатынан дьарыктанар, бултуур-балыктыыр бырааптаах сирэ. Ол сирдэрин көмүс хостооччулар аҥаардастыы айбардыыллар: сирбитин-уоппутун, салгыммытын, уубутун киртитэллэр. Бу туоһута – көтөрбүт-сүүрэрбит эһиннэ. Мэччирэҥ да хаалбата. Ол иһин табаһыттарбыт барахсаттар бэйэлэрин төрүт сирдэриттэн атын сиргэ табаларын мэччитэргэ, бултуурга, балыктыырга күһэллэллэр. Үүтээннэрин хаалларан туран, балаакканан көһөллөрүгэр тиийээхтииллэр. Холобур, таба иитэр биир биригээдэбит үөрүн үүрэн, Амур уобалаһын аттыгар сылдьар. Иккиспит Забайкальскай кыраай кыраныыссатын таһыгар баар. Итинник көс олохтонуу туох аанньа үһүө? Дьиэ кэргэннэриттэн тэйэллэр, сылы сыллаан көрсүбэттэр, саҥа мэччирэҥ сирдэри көрдөөн, сири-сибиири барыыллар. Хаһаайыстыбаны хат туттуу, бээ, манан дьыала буолбатах, үтүмэн үбү, сыраны, бириэмэни эрэйэр. Кимнээх эрэ кэлэн дохуоттаналларыгар олохтоохтор ороскуокка тэбиллэллэр. Бырамыысыланнастаах оройуоннарга таба иитэр эбээннэрбит уонна эбэҥкилэрбит бары маннык ыарахаттары көрсөллөрө чахчы. Онон хайаатар даҕаны этнологическай эспэртиисэ ыыталларын уонна Аартыка министиэристибэтин өттүттэн ити тэрилтэлэр үлэлэрин хонтуруоллуулларын, тулалыыр эйгэни төһө киртиппиттэрин бэрэбиэркэлииллэрин, итиэннэ ууһунан олорооччулары кытта сөбүлэҥ түһэрсэн, оҥорбут хоромньуларын төлөһөллөрүн туруорсабыт, – диир нэһилиэк баһылыга.

Сөптөөхтүк дьаһаннахха

Көдьүүстээхтик хардарыта сыһыаннаһыы уонна үлэлэһии үтүө холобурун Усуйаана улууһун баһылыгын солбуйааччы Андрей Кычкин сырдатта.

Кини бэлиэтииринэн, көмүс уонна хорҕолдьун баар сирдэригэр үлэлиир «Янзолото», «АДК» хааччахтаммыт эппиэтинэстээх тэрилтэлэр, «Янолово» аахсыйалаах уопсастыба оройуон уонна бөһүөлэктэр социальнай-экэнэмиичэскэй бырагыраамаларыгар кыттарга, итиэннэ тулалыыр эйгэ туругун кэтииргэ Сөбүлэҥ түһэрсибиттэр. Ол чэрчитинэн «Тирэхтээх», «Куччугуй Кумах» уонна «Кристалл» диэн карьердарга олохтоохтору үлэҕэ ылбыттар. 2020 сыллаахха «Янзолото» хампаанньа «Ньолтон» диэн удьуор уус общинатыгар 3 мөл. солкуобайдаах көмөнү оҥорбут. 2020-2021 сылларга Уйаандьы бөһүөлэккэ бөһүөлэк иһинээҕи суолу кутуу үлэлэрэ ыытыллыбыт. Эһиил салгыы суолу ситэрэр, итиэннэ спорт тээбириннэрин атыылаһар уонна эрчиллэр былаһаакка оҥорор былааннаахтар. Маны таһынан Уйаандьы нэһилиэгин устуоруйатын кинигэтэ тахсарын үбүлээбиттэр.

Сити курдук ититии ситимин тардыыга буоллун, кыһалҕалаах дьоҥҥо биирдиилээн көмө буоллун, уопсайынан, улуус социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар баһаам көмөнү оҥороллор эбит. Атын да тэрилтэлэри кытта итинник Сөбүлэҥ түһэрсэн, ол ирдэбилинэн үлэлииллэр эбит.

Аҕалбыт холобурдартан да сылыктаатахха, бырамыысыланнас сайдыыта Саха сиригэр икки өрүттээхтик дьайар. Биллэн туран, нолуоктан бүддьүөккэ балачча харчы киирэр, ону тэҥэ сир баайын хостуур тэрилтэлэр үлэлиир улуустарын сайдыытыгар баһаам көмөнү оҥороллор, олохтоох нэһилиэнньэни үлэнэн хааччыйаллар. Ол гынан баран, тулалыыр эйгэҕэ улахан хоромньуну аҕалаллара саарбахтаммат. Онтон сылтаан, холобура, Бүлүү бөлөх улуустарга искэн ыарыыта элбэҕин өрүү бэлиэтииллэр. Ама, хайдах умнуохпутуй, Бүлүүтээҕи уот ыстаансыйатын тутаарылар, Туой Хайа диэн бүтүн бөһүөлэги тимирдибиттэрин?

Итинник иэдээннэр хатыламматтарын, үүнэр көлүөнэҕэ чөл хаалларыахтаах айылҕабыт айгыраабатын, тулалыыр эйгэбит киртийбэтин туһугар сокуон төрүт олохтоохтор бырааптарын көмүскүөхтээх, былаас өттүттэн хонтуруол күүһүрүөхтээх уонна салалта сөптөөх быһаарыныылары ылыныахтаах.

  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0
  • 0

Комментарии (0)

Никто ещё не оставил комментариев, станьте первым.

Оставьте свой комментарий

  1. Опубликовать комментарий как Гость.
Вложения (0 / 3)
Поделитесь своим местоположением